Η Επικινδυνότητα των Σπορελαίων και η Ασφαλής Χρήση του Ελαιολάδου

 

Διατροφικές Πολιτικές, Επιστημονικά Δεδομένα και Δημόσια Υγεία

                                             Φωτογραφίες: Στασινός Μπόβης στο FB

Περίληψη

Ο Βαλυραίος καθηγητής μαθηματικών, κύριος Αθανάσιος Στασ. Μπόβης, έφερε στο προσκήνιο ένα σοβαρό θέμα, στη σελίδα του στο FB: Αφορά  τις πρόσφατες δηλώσεις του Υπουργού Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών, Robert F. Kennedy Jr., σχετικά με την ανάγκη αναθεώρησης των διατροφικών οδηγιών ως προς τη χρήση των σπορελαίων και των κορεσμένων λιπαρών. Αναλύεται η επιστημονική τεκμηρίωση που αφορά τα σπορέλαια, οι πιθανοί κίνδυνοι και οι παράγοντες επεξεργασίας, καθώς και η ασφαλής και ευεργετική χρήση του ελαιολάδου, με βάση τη μεσογειακή διατροφή. Τέλος, αξιολογείται η σημασία αυτής της μεταστροφής για τη δημόσια υγεία και προτείνονται ορθές πρακτικές διατροφικής εφαρμογής,ιδίως με ελαιόλαδο. Η οικογένεια Αθανασίου Μπόβη, από πατέρα σε γιο, απέδειξε τη σημαντικότητα της βιολογικής καλλιέργειας ελαιόλαδου στη Βαλύρα Μεσσηνίας.

1. Εισαγωγή

Σύμφωνα με δημοσίευμα της The Guardian (31 Οκτωβρίου 2025), ο Robert F. Kennedy Jr., Υπουργός Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών των ΗΠΑ, δήλωσε ότι προτίθεται να εκδώσει νέες διατροφικές οδηγίες οι οποίες θα «ενθαρρύνουν την κατανάλωση περισσότερων φυσικών κορεσμένων λιπαρών» και θα περιορίσουν τη χρήση «επεξεργασμένων ελαίων σπόρων (σπορελαίων)», όπως το καλαμποκέλαιο, το σογιέλαιο και το ηλιέλαιο. Ο Kennedy χαρακτήρισε τα σπορέλαια ως «τον εχθρό της αμερικανικής διατροφής», ενώ δήλωσε ότι οι νέες οδηγίες θα αποτελέσουν τη βάση για την εισαγωγή τους στα σχολεία και στη δημόσια σίτιση (The Guardian, 2025).

Οι δηλώσεις αυτές έχουν προκαλέσει έντονο δημόσιο διάλογο για τη διατροφική αξία των σπορελαίων και τη θέση τους στην υγιεινή διατροφή, σε μια εποχή που η παχυσαρκία, τα καρδιομεταβολικά νοσήματα και οι χρόνιες φλεγμονές αποτελούν κύριους παράγοντες δημόσιας υγείας (Harvard Health Publishing, 2025). Το παρόν άρθρο επιχειρεί να αναλύσει αντικειμενικά τα διαθέσιμα δεδομένα, αξιολογώντας τόσο τις επισημάνσεις του Kennedy όσο και τη σύγχρονη επιστημονική βιβλιογραφία.

2. Τα Σπορέλαια και η Διατροφική τους Σύσταση

Τα λεγόμενα «σπορέλαια» είναι φυτικά έλαια που προέρχονται από σπόρους όπως καλαμπόκι, σόγια, ηλίανθο, βαμβάκι ή κνήκο (safflower). Πρόκειται για έλαια πλούσια σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (PUFAs), κυρίως ω-6 λιπαρά οξέα όπως το λινελαϊκό οξύ (Cleveland Clinic, 2024).

Η υψηλή αναλογία ω-6/ω-3 λιπαρών οξέων έχει συσχετισθεί θεωρητικά με προαγωγή φλεγμονωδών διεργασιών (Simopoulos, 2020), αν και τα διαθέσιμα κλινικά δεδομένα παραμένουν αμφίρροπα (Stat News, 2025).

Παράλληλα, τα σπορέλαια είναι συχνά ραφιναρισμένα, μέσω θερμικής και χημικής επεξεργασίας που μπορεί να αλλοιώσει τη θρεπτική τους σύσταση ή να παραγάγει οξειδωμένα παράγωγα (Harvard Health Publishing, 2025). Ωστόσο, ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι όταν χρησιμοποιούνται σε φυσική, μη υπερθερμασμένη μορφή, τα σπορέλαια μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση της LDL-χοληστερίνης και του καρδιαγγειακού κινδύνου (Mayo Clinic, 2024).

3. Η Επιστημονική Αντιπαράθεση: Είναι τα Σπορέλαια Επικίνδυνα;

Η υπόθεση ότι τα σπορέλαια είναι «τοξικά» έχει ευρεία διάδοση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όμως η επιστημονική κοινότητα αντιμετωπίζει αυτή τη θέση με σκεπτικισμό (American Heart Association, 2024). Σύμφωνα με την AHA, «δεν υπάρχει λόγος να αποφεύγουμε τα σπορέλαια και πολλοί λόγοι να τα καταναλώνουμε με μέτρο», επισημαίνοντας τη θετική τους επίδραση στα επίπεδα χοληστερόλης και τη μείωση του κινδύνου καρδιακών νοσημάτων.

Αντίθετα, ερευνητές που υποστηρίζουν την άποψη Kennedy τονίζουν ότι η υπερβολική επεξεργασία, η οξείδωση κατά το τηγάνισμα και η χρόνια ανισορροπία ω-6/ω-3 μπορεί να προκαλέσουν οξειδωτικό στρες και χρόνια φλεγμονή (Lustig, 2023). Η πραγματικότητα, ωστόσο, φαίνεται να βρίσκεται στο ενδιάμεσο: το πρόβλημα δεν είναι απαραίτητα το ίδιο το έλαιο, αλλά το πλαίσιο κατανάλωσης του — δηλαδή, τα σπορέλαια εντοπίζονται κυρίως σε εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα, fast food και προϊόντα με υψηλή θερμική επεξεργασία (The Guardian, 2025b).

Μετα-ανάλυση του Harvard School of Public Health (2024) έδειξε ότι η αντικατάσταση κορεσμένων λιπαρών με πολυακόρεστα φυτικά έλαια, συμπεριλαμβανομένων των σπορελαίων, συνδέεται με μειωμένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Αντίστοιχα, μελέτη στο Journal of Nutrition (2023) επισημαίνει ότι οι διαφορές στην αναλογία ω-6/ω-3 είναι σημαντικές μόνο όταν η πρόσληψη ω-3 είναι εξαιρετικά χαμηλή, κάτι που δεν αφορά όλους τους πληθυσμούς.

4. Οι Δηλώσεις Kennedy και οι Πολιτικές Επιπτώσεις

Η πρόθεση του Kennedy να αναμορφώσει τις επίσημες διατροφικές οδηγίες των ΗΠΑ εγείρει ευρύτερα ζητήματα δημόσιας πολιτικής. Η έμφαση στα «φυσικά κορεσμένα λίπη» — όπως το βούτυρο, τα γαλακτοκομικά και το λίπος ζώων ελευθέρας βοσκής — παραπέμπει σε ένα διατροφικό πρότυπο που αμφισβητεί τις δεκαετίες συμβατικών οδηγιών που προωθούσαν τη μείωση κορεσμένων λιπαρών (Harvard Health Publishing, 2025).

Η υπερβολική ενθάρρυνση των κορεσμένων λιπαρών, ωστόσο, ενδέχεται να αυξήσει τον κίνδυνο αθηροσκλήρωσης, ιδίως σε πληθυσμούς με υψηλό καρδιομεταβολικό φορτίο (Public Health JHU, 2025). Επομένως, η πολιτική πρόταση Kennedy απαιτεί προσεκτική τεκμηρίωση και ισορροπία ανάμεσα στην ποιότητα των λιπαρών και στη συνολική διατροφή.

5. Το Ελαιόλαδο ως Πρότυπο Ασφαλούς Λίπους

Το ελαιόλαδο, ειδικά το εξαιρετικό παρθένο, θεωρείται διεθνώς υπόδειγμα υγιεινού λίπους. Είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ελαϊκό οξύ) και περιέχει αντιοξειδωτικές φαινόλες που συμβάλλουν στην αντιφλεγμονώδη και καρδιοπροστατευτική δράση του (Keys, 1980; Estruch et al., 2018).

Η Μεσογειακή Διατροφή, με κύρια πηγή λίπους το ελαιόλαδο, έχει συνδεθεί με χαμηλότερη θνησιμότητα, καλύτερη καρδιαγγειακή υγεία και μικρότερο κίνδυνο για μεταβολικό σύνδρομο (Martínez-González et al., 2019). Η χρήση του ελαιολάδου θεωρείται ασφαλής όταν εφαρμόζονται οι ακόλουθες πρακτικές:

• Επιλογή εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου, μη ραφιναρισμένου.

• Αποφυγή υπερθέρμανσης (>190°C) και επαναχρησιμοποίησης του ελαίου στο τηγάνισμα.

• Χρήση του σε ωμές ή ελαφρώς μαγειρεμένες παρασκευές (π.χ. σαλάτες, λαχανικά, ψάρι).

Μελέτη της European Journal of Clinical Nutrition (2022) έδειξε ότι η συστηματική κατανάλωση ελαιολάδου άνω των 20 g/ημέρα σχετίζεται με μείωση κατά 31 % της καρδιαγγειακής θνησιμότητας. Το ελαιόλαδο επομένως αποτελεί ασφαλή, επιστημονικά τεκμηριωμένη επιλογή έναντι των επεξεργασμένων σπορελαίων.

6. Συζήτηση και Κριτική Προσέγγιση

Η συζήτηση γύρω από τα σπορέλαια αναδεικνύει τη γενικότερη αδυναμία της δημόσιας διατροφικής εκπαίδευσης να ξεχωρίζει τις ποιοτικές από τις ποσοτικές παραμέτρους της κατανάλωσης λίπους. Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα που να τεκμηριώνουν ότι τα σπορέλαια είναι εγγενώς τοξικά, ενώ οι κίνδυνοι φαίνεται να απορρέουν από την υπερβολική επεξεργασία, την κακή θερμική χρήση και τη χαμηλή συνολική ποιότητα διατροφής (PBS Health, 2025).

Η γενική συναίνεση στη βιβλιογραφία είναι ότι:

• Τα σπορέλαια μπορούν να καταναλώνονται με μέτρο, εφόσον δεν επαναχρησιμοποιούνται σε τηγάνισμα και εντάσσονται σε ισορροπημένη διατροφή.

• Το ελαιόλαδο πρέπει να αποτελεί την κύρια πηγή λιπαρών στη διατροφή, ιδίως σε μεσογειακούς πληθυσμούς.

• Η αντικατάσταση των επεξεργασμένων σπορελαίων με παρθένα φυτικά έλαια και πηγές ω-3 (ψάρια, λιναρόσπορος, καρύδια) είναι πρακτικά ωφέλιμη.

Η θέση Kennedy υπενθυμίζει ότι οι επίσημες διατροφικές πολιτικές οφείλουν να βασίζονται όχι σε ιδεολογικές ή βιομηχανικές επιρροές, αλλά σε ανεξάρτητη επιστημονική τεκμηρίωση και πολιτισμική προσαρμογή (π.χ. μεσογειακή διατροφή για τους μεσογειακούς λαούς).

7. Συμπεράσματα

Οι δηλώσεις του Robert F. Kennedy Jr. έφεραν ξανά στο προσκήνιο τη συζήτηση για τον ρόλο των λιπαρών στη διατροφή και ειδικά τη θέση των σπορελαίων. Ενώ υπάρχουν βάσιμες ανησυχίες για την επεξεργασία και τη χρήση τους στη βιομηχανική τροφή, η συνολική επιστημονική τεκμηρίωση δεν υποστηρίζει την πλήρη αποφυγή τους.

Αντίθετα, η έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη μείωση της υπερθέρμανσης και επεξεργασίας, στην προώθηση φυσικών πηγών λιπαρών και στην προτίμηση ελαιολάδου ως βασικού διατροφικού λίπους.

Το ελαιόλαδο, με τον συνδυασμό μονοακόρεστων λιπαρών και αντιοξειδωτικών ενώσεων, αποτελεί τεκμηριωμένα το πιο ασφαλές και ωφέλιμο έλαιο για την καρδιαγγειακή και μεταβολική υγεία, επιβεβαιώνοντας τη σοφία της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής.

Βιβλιογραφία  

American Heart Association. (2024). There’s no reason to avoid seed oils—and plenty of reasons to eat them. Retrieved from https://www.heart.org

Cleveland Clinic. (2024). Seed oils: Are they actually toxic? Cleveland Clinic Health Essentials. Retrieved from https://health.clevelandclinic.org

Estruch, R., Ros, E., Salas-Salvadó, J., et al. (2018). Primary prevention of cardiovascular disease with a Mediterranean diet supplemented with extra-virgin olive oil or nuts. New England Journal of Medicine, 378(25), e34. https://doi.org/10.1056/NEJMoa1800389

Harvard Health Publishing. (2025). Seeding doubt: The truth about cooking oils. Harvard University. Retrieved from https://www.health.harvard.edu

Keys, A. (1980). Seven Countries: A multivariate analysis of death and coronary heart disease. Harvard University Press.

Lustig, R. (2023). Metabolical: The lure and the lies of processed food, nutrition, and modern medicine. Harper Collins.

Martínez-González, M. A., Hershey, M. S., Zazpe, I., et al. (2019). Transferability of the Mediterranean diet to non-Mediterranean countries. Nutrition Reviews, 77(8), 627–647.

Mayo Clinic. (2024). The pros and cons of seed oils and how to incorporate them in your diet. Mayo Clinic Press. Retrieved from https://mcpress.mayoclinic.org

PBS Health. (2025). Are seed oils toxic? The answer is complicated, according to research. Public Broadcasting Service.

Public Health JHU (Johns Hopkins University). (2025). The evidence behind seed oils’ health effects. Retrieved from https://publichealth.jhu.edu

Simopoulos, A. P. (2020). Omega-6/omega-3 essential fatty acid ratio and chronic diseases. Food Reviews International, 36(2), 123–145. https://doi.org/10.1080/87559129.2019.1625092

Stat News. (2025). Are seed oils healthy? Research on omega-6 fatty acids and RFK Jr. Retrieved from https://www.statnews.com

The Guardian. (2025, October 31). RFK Jr. plans new U.S. dietary guidelines limiting seed oils. London: Guardian Media Group.

The Guardian. (2025b, March 29). RFK Jr. says seed oils are poisoning us—but what is the truth? London: Guardian Media Group.