Φωτό: TaMeteora.gr
Εισαγωγή
Η μεταγνώση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τομείς μελέτης στη γνωστική και εκπαιδευτική ψυχολογία. Ο όρος αναφέρεται στην επίγνωση και τον έλεγχο που ασκεί το άτομο στις ίδιες του τις γνωστικές διεργασίες, όπως η σκέψη, η μάθηση και η μνήμη (Flavell, 1979). Η κατανόηση της μεταγνώσης έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για τη θεωρητική κατανόηση της ανθρώπινης νόησης όσο και για την πρακτική εφαρμογή της σε ψυχοεκπαιδευτικά πλαίσια.
Ορισμός της Μεταγνώσης
Ο όρος «μεταγνώση» (metacognition) εισήχθη από τον John Flavell τη δεκαετία του 1970 και ορίζεται ως η γνώση που έχει το άτομο για τις γνωστικές του διαδικασίες και η ικανότητα ρύθμισης αυτών (Flavell, 1979). Με απλά λόγια, μεταγνώση είναι «η σκέψη για τη σκέψη».Η ικανότητα να κατανοεί και να ασκεί έλεγχο στις σκέψεις του το άτομο, επίσης να προγραμματίζει τι είναι καλύτερο γνωστικά για να ανταπεξέλθει στους καθημερινούς του στόχους. Περιλαμβάνει δύο κύριες συνιστώσες:
Μεταγνωστική γνώση – η επίγνωση που έχει το άτομο για τις στρατηγικές μάθησης, τις γνωστικές του δυνατότητες και τις απαιτήσεις ενός έργου.
- Μεταγνωστική ρύθμιση – η ικανότητα σχεδιασμού, παρακολούθησης και αξιολόγησης της γνωστικής δραστηριότητας (Schraw & Dennison, 1994).
Παραδείγματα Μεταγνώσης
Η μεταγνώση εκδηλώνεται σε πολλές καθημερινές και εκπαιδευτικές καταστάσεις:
Όταν ένας μαθητής συνειδητοποιεί ότι δεν κατανοεί ένα κείμενο και αποφασίζει να το ξαναδιαβάσει.
Όταν ένας φοιτητής επιλέγει στρατηγικές επανάληψης για καλύτερη απομνημόνευση (π.χ. περίληψη ή ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης).
Όταν ένα άτομο σκέφτεται «ξέρω ότι μαθαίνω καλύτερα με εικόνες παρά με κείμενο».
Ψυχολόγοι και Ερευνητές που Μελετούν τη Μεταγνώση
John H. Flavell (1979)
Ο Flavell θεωρείται ο «πατέρας» της θεωρίας της μεταγνώσης. Εισήγαγε τον όρο και διερεύνησε τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αναπτύσσουν επίγνωση των δικών τους γνωστικών διεργασιών.
Σε έρευνές του με παιδιά, μελέτησε πώς κατανοούν τη λειτουργία της μνήμης τους — για παράδειγμα, αν γνωρίζουν ότι χρειάζεται να επαναλάβουν πληροφορίες για να τις θυμούνται καλύτερα.
- Έδειξε ότι η μεταγνωστική ικανότητα αναπτύσσεται σταδιακά, όταν το παιδί αποκτά τη δυνατότητα να «παρακολουθεί» και να «προσαρμόζει» τη σκέψη του.Παράδειγμα: Ένα παιδί που αρχικά προσπαθεί να απομνημονεύσει μια λίστα λέξεων χωρίς στρατηγική, στη συνέχεια μαθαίνει να τις ομαδοποιεί κατά κατηγορία — δείγμα ανάπτυξης μεταγνωστικής γνώσης.
Ann L. Brown (1987)
Η Ann Brown επικεντρώθηκε στη σχέση μεταγνώσης και μάθησης, ειδικά στην αναγνωστική κατανόηση και στη διδασκαλία στρατηγικών αυτορρύθμισης.
Μελέτησε πώς οι μαθητές μπορούν να βελτιώσουν την κατανόηση κειμένου μέσω της επίγνωσης των στρατηγικών που χρησιμοποιούν.
- Ανέπτυξε τη μέθοδο Reciprocal Teaching (Αμοιβαία Διδασκαλία), όπου οι μαθητές συνεργάζονται για να εφαρμόσουν μεταγνωστικές στρατηγικές όπως η πρόβλεψη, η ερώτηση, η αποσαφήνιση και η σύνοψη.Παράδειγμα: Κατά την ανάγνωση ενός κειμένου, οι μαθητές σταματούν και ρωτούν «Τι δεν καταλαβαίνουμε εδώ;», ενεργοποιώντας έτσι τη διαδικασία αυτοπαρακολούθησης και διόρθωσης.
Gregory Schraw & Rayne Dennison (1994)
Οι Schraw και Dennison ανέπτυξαν το Metacognitive Awareness Inventory (MAI), ένα ερωτηματολόγιο μέτρησης της μεταγνωστικής επίγνωσης σε ενήλικες και εφήβους.
Διέκριναν δύο κύριους παράγοντες: τη γνώση της γνώσης (π.χ. “γνωρίζω ότι μαθαίνω καλύτερα οπτικά”) και τη ρύθμιση της γνώσης (π.χ. “ελέγχω αν έχω κατανοήσει κάτι σωστά”).
- Το MAI χρησιμοποιείται διεθνώς για την αξιολόγηση στρατηγικών μάθησης και αυτορρύθμισης.Παράδειγμα: Ένας φοιτητής συμπληρώνει το MAI και συνειδητοποιεί ότι δεν παρακολουθεί συχνά την κατανόηση του κατά τη μελέτη, οδηγώντας τον να αναπτύξει νέες στρατηγικές αντίληψης.
Thomas Nelson & Louis Narens (1990)
Οι Nelson και Narens ανέπτυξαν ένα διεπίπεδο θεωρητικό μοντέλο μεταγνώσης, στο οποίο διακρίνεται το γνωστικό επίπεδο (όπου εκτελούνται οι γνωστικές διεργασίες) από το μεταγνωστικό επίπεδο (όπου γίνεται η παρακολούθηση και ρύθμιση των γνωστικών πράξεων).
- Εξήγησαν πώς οι άνθρωποι κάνουν κρίσεις για τη μνήμη τους, όπως η βεβαιότητα ότι θα θυμηθούν μια πληροφορία (“judgments of learning”).Παράδειγμα: Ένας φοιτητής πιστεύει ότι θυμάται ήδη ένα κεφάλαιο, αλλά όταν προσπαθεί να το ανακαλέσει συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί — γεγονός που δείχνει αναντιστοιχία μεταξύ μεταγνωστικής κρίσης και πραγματικής γνώσης.
Τεστ και Εργαλεία Αξιολόγησης Μεταγνώσης
Metacognitive Awareness Inventory (MAI) – Schraw & Dennison (1994):
- Περιλαμβάνει δύο βασικούς παράγοντες:a. Γνώση της γνώσης (Knowledge of Cognition)b. Ρύθμιση της γνώσης (Regulation of Cognition)
Metacognitive Skills Questionnaire (MSQ) – O’Neil & Abedi (1996):
Εξετάζει παράγοντες όπως:
Σχεδιασμός (Planning)
Αυτοπαρακολούθηση (Self-Monitoring)
Αξιολόγηση (Evaluation)
Αναθεώρηση (Debugging)
Junior Metacognitive Awareness Inventory (Jr. MAI) – Για παιδιά και εφήβους.
Ανάλυση και Παραδείγματα των Παραγόντων
1. Γνώση της γνώσης
Ένας μαθητής γνωρίζει ότι αποδίδει καλύτερα όταν μελετά με ησυχία και όχι με μουσική.
Μια φοιτήτρια κατανοεί ότι θυμάται καλύτερα το υλικό όταν το γράφει με δικά της λόγια.
2. Ρύθμιση της γνώσης
Ένας μαθητής προγραμματίζει πόσο χρόνο θα αφιερώσει σε κάθε κεφάλαιο για τις εξετάσεις.
Κατά τη διάρκεια της μελέτης, αποφασίζει να αλλάξει μέθοδο επειδή αντιλαμβάνεται ότι η τρέχουσα δεν είναι αποτελεσματική.
3. Σχεδιασμός (Planning)
Μια φοιτήτρια θέτει στόχο να μάθει 10 νέες λέξεις την ημέρα και οργανώνει πρόγραμμα επανάληψης.
Ένας μαθητής επιλέγει να ξεκινήσει με τα δυσκολότερα θέματα μιας εργασίας, ώστε να τα αντιμετωπίσει με περισσότερη ενέργεια.
4. Αυτοπαρακολούθηση (Self-Monitoring)
Ένας μαθητής ελέγχει αν κατανοεί όσα διαβάζει και κάνει παύση όταν αντιλαμβάνεται δυσκολία.
Μια φοιτήτρια σημειώνει ποιες ενότητες χρειάζονται περισσότερη εξάσκηση μετά από ένα δοκιμαστικό τεστ.
5. Αξιολόγηση (Evaluation)
Ένας μαθητής επανεξετάζει τις απαντήσεις του μετά από μια προσομοίωση εξετάσεων για να εντοπίσει λάθη.
Ένας ενήλικος εκπαιδευόμενος αναλύει γιατί απέτυχε σε μια παρουσίαση και προσαρμόζει την προετοιμασία του για την επόμενη φορά.
Μεταγνώση και Ψυχοεκπαιδευτική Πράξη
Η ανάπτυξη της μεταγνώσης έχει τεράστια σημασία σε ψυχοεκπαιδευτικό επίπεδο. Οι εκπαιδευτικοί και οι ψυχολόγοι μπορούν να:
Ενισχύσουν τη μαθησιακή αυτονομία μέσω στρατηγικών αυτορρύθμισης.
Προωθήσουν την κριτική σκέψη και την αυτοαξιολόγηση.
Δημιουργήσουν παρεμβάσεις που βοηθούν μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες να βελτιώσουν τη μάθηση μέσω μεταγνωστικών τεχνικών (Paris & Winograd, 1990).
Συμπεράσματα
Η μεταγνώση αποτελεί θεμέλιο λίθο για την αποτελεσματική μάθηση και την αυτορρύθμιση. Η κατανόηση και αξιολόγησή της συμβάλλει ουσιαστικά στην ψυχοεκπαιδευτική πρακτική, ενισχύοντας τη γνωστική αυτονομία και την αυτορρύθμιση του μαθητή. Η συνεχιζόμενη έρευνα διεθνώς υπογραμμίζει τη σημασία της ανάπτυξης εργαλείων αξιολόγησης και παρεμβάσεων που καλλιεργούν τη μεταγνωστική ικανότητα.
Βιβλιογραφία
Brown, A. L. (1987). Metacognition, executive control, self-regulation, and other more mysterious mechanisms. In F. E. Weinert & R. H. Kluwe (Eds.), Metacognition, motivation, and understanding (pp. 65–116). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Flavell, J. H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive–developmental inquiry. American Psychologist, 34(10), 906–911.
Nelson, T. O., & Narens, L. (1990). Metamemory: A theoretical framework and new findings. In G. H. Bower (Ed.), The psychology of learning and motivation (Vol. 26, pp. 125–173). New York: Academic Press.
O’Neil, H. F., & Abedi, J. (1996). Reliability and validity of a state metacognitive inventory: Potential for alternative assessment. The Journal of Educational Research, 89(4), 234–245.
Paris, S. G., & Winograd, P. (1990). How metacognition can promote academic learning and instruction. In B. F. Jones & L. Idol (Eds.), Dimensions of thinking and cognitive instruction (pp. 15–51). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Schraw, G., & Dennison, R. S. (1994). Assessing metacognitive awareness. Contemporary Educational Psychology, 19(4), 460–475.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου