Deposit photos
Εισαγωγή
Στην εποχή της οπτικής πληροφορίας, η εικόνα ενός ουρανού γεμάτου γραμμές ή φωτεινά σύννεφα προκαλεί εύλογη απορία. Πολλοί πολίτες, ιδίως στην Ελλάδα, εκφράζουν ανησυχία για «ψεκασμούς» ή τεχνητές επεμβάσεις στην ατμόσφαιρα. Είναι γεγονός ότι η επιστήμη ερευνά πράγματι τρόπους τεχνητής ρύθμισης του κλίματος, γνωστούς ως geoengineering. Σκοπός του άρθρου είναι να εξηγήσει με απλή και τεκμηριωμένη γλώσσα τι είναι το geoengineering, ποιες τεχνικές εξετάζονται διεθνώς, γιατί στην Ελλάδα ο ουρανός φαίνεται συχνά «φωτεινότερος», και πού σταματά η πραγματική επιστήμη και ξεκινά ο μύθος.
Α. Ουράνια φαινόμενα: Contrails και φωτεινά σύννεφα
Οι λευκές γραμμές πίσω από αεροπλάνα, γνωστές ως contrails (NASA, 2023), είναι συμπύκνωση υδρατμών που παγώνουν σε παγοκρυστάλλους στα μεγάλα ύψη πτήσης. Το φαινόμενο είναι φυσικό και έχει καταγραφεί ήδη από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (Schultz, 1999). Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας και χαμηλής θερμοκρασίας, οι γραμμές αυτές παραμένουν για αρκετή ώρα, διαχέονται και αντανακλούν το φως του ήλιου, δημιουργώντας πολύ φωτεινά ή ιριδίζοντα σύννεφα. Στην Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής θέσης και της μεγάλης ηλιοφάνειας, τα σύννεφα αυτά φαίνονται πιο έντονα και λευκά, ιδίως το καλοκαίρι ή κατά το ηλιοβασίλεμα, όταν ο ήλιος πέφτει χαμηλά και το φως διαχέεται.
Β. Geoengineering: Ορισμός και σκοπός
Το geoengineering (IPCC, 2022) είναι ένα αναδυόμενο πεδίο της κλιματικής επιστήμης που μελετά τεχνικές μεγάλης κλίμακας για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Στόχος του είναι είτε να μειώσει την ηλιακή ακτινοβολία που φτάνει στη Γη είτε να απομακρύνει διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα.
Γ. Διαχείριση Ηλιακής Ακτινοβολίας (SRM)
Η SRM (Solar Radiation Management) επιδιώκει να δροσίσει προσωρινά τον πλανήτη ανακλώντας ένα μέρος της ηλιακής ενέργειας πίσω στο διάστημα. Η πιο γνωστή προσέγγιση αφορά τη διοχέτευση μικροσκοπικών σωματιδίων θείου ή ασβεστίου στη στρατόσφαιρα, ώστε να αυξηθεί η αντανάκλαση του φωτός (Keith et al., 2021). Ωστόσο, τέτοια πειράματα δεν έχουν εφαρμοστεί μαζικά.
Άλλη προσέγγιση, γνωστή ως Marine Cloud Brightening, περιλαμβάνει τη διάχυση μικροσταγονιδίων θαλασσινού νερού για την αύξηση της ανακλαστικότητας των νεφών (University of Washington, 2020). Στην πράξη, παρόμοιο αποτέλεσμα παρατηρείται φυσικά στην Ελλάδα, όπου η θαλάσσια ατμόσφαιρα δημιουργεί έντονα, φωτεινά σύννεφα.
Δ. Απομάκρυνση Διοξειδίου του Άνθρακα (CDR)
Η Απομάκρυνση Διοξειδίου του Άνθρακα (Carbon Dioxide Removal - CDR) αποτελεί το δεύτερο μεγάλο σκέλος της γεωμηχανικής. Σε αντίθεση με τη SRM, η CDR επιδιώκει να αντιμετωπίσει την ίδια την αιτία της κλιματικής αλλαγής: την υπερσυσσώρευση CO₂ στην ατμόσφαιρα (IPCC, 2022).
Οι φυσικές μέθοδοι περιλαμβάνουν αναδασώσεις και εδαφική απορρόφηση (FAO, 2021), ενώ η τεχνολογική προσέγγιση περιλαμβάνει τη δέσμευση και αποθήκευση CO₂ (CCS) σε γεωλογικούς σχηματισμούς όπως στη Νορβηγία και τον Καναδά.
Η πιο καινοτόμα μέθοδος είναι η τεχνητή δέσμευση από τον αέρα (Direct Air Capture - DAC). Η DAC φιλτράρει τον ατμοσφαιρικό αέρα μέσω χημικών φίλτρων που προσκολλούν το CO₂, το οποίο στη συνέχεια αποθηκεύεται ή μετατρέπεται σε πέτρωμα (Climeworks, 2023). Η πρώτη μονάδα αυτού του είδους, η Orca στην Ισλανδία, δεσμεύει περίπου 4.000 τόνους CO₂ ετησίως. Παρότι θεωρείται ασφαλής τεχνολογία, η DAC έχει υψηλό ενεργειακό κόστος (IEA, 2023) και ακόμη μικρή συνολική συμβολή στις παγκόσμιες εκπομπές.
Στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, ερευνητικά ιδρύματα όπως το ΕΜΠ και το Πανεπιστήμιο Πατρών μελετούν τρόπους βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης τέτοιων διεργασιών.
Φωτό: Schooltime.gr
Δ.1Τεχνητή δέσμευση άνθρακα από τον αέρα (Direct Air Capture - DAC)
Η Direct Air Capture (DAC) είναι η πιο φιλόδοξη, αλλά και τεχνικά απαιτητική μορφή CDR.
Αντί να δεσμεύει CO₂ από καμινάδες ή βιομηχανικές εκπομπές, φιλτράρει τον ίδιο τον ατμοσφαιρικό αέρα — αφαιρώντας το διοξείδιο ανεξάρτητα από την πηγή του.
Δ.2 Πώς λειτουργεί η τεχνολογία
Ο αέρας διοχετεύεται μέσω μεγάλων ανεμιστήρων σε χημικά φίλτρα που περιέχουν ουσίες όπως υδροξείδια ή αμίνες.
Τα φίλτρα προσκολλούν το CO₂ και στη συνέχεια θερμαίνονται ή υπόκεινται σε πίεση ώστε να απελευθερώσουν το καθαρό αέριο.
Το CO₂ μπορεί είτε να αποθηκευτεί υπόγεια (σε μορφή ορυκτού ανθρακικού) είτε να επαναχρησιμοποιηθεί σε βιομηχανικές διεργασίες, όπως η παραγωγή συνθετικών καυσίμων ή ανθρακούχων ποτών.
Δ.3 Παραδείγματα και εφαρμογές
Η εταιρεία Climeworks λειτουργεί από το 2021 την εγκατάσταση Orca στην Ισλανδία — την πρώτη εμπορική μονάδα DAC παγκοσμίως, με δυναμικότητα περίπου 4.000 τόνων CO₂ ετησίως (Climeworks, 2023).
Το CO₂ δεσμεύεται και στη συνέχεια ενσωματώνεται σε βασάλτη, μετατρεπόμενο σε σταθερό πέτρωμα μέσα σε λίγα χρόνια.
Άλλες πιλοτικές μονάδες λειτουργούν στον Καναδά και τις ΗΠΑ (Carbon Engineering, 2022).
Δ.4 Πλεονεκτήματα
Μπορεί θεωρητικά να εφαρμοστεί οπουδήποτε, ανεξάρτητα από πηγή ρύπανσης.
Δυνατότητα αρνητικών εκπομπών: αφαίρεση ήδη υπάρχοντος CO₂.
Συνδυάζεται με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ώστε η ίδια η διαδικασία να είναι κλιματικά ουδέτερη.
Δ.5 Περιορισμοί και προκλήσεις
Πολύ υψηλό ενεργειακό κόστος: για κάθε τόνο CO₂ απαιτούνται 1–2 MWh ηλεκτρικής ενέργειας (IEA, 2023).
Το κόστος ανά τόνο παραμένει πολύ υψηλό, περίπου 600–800 δολάρια ανά τόνο CO₂ — αν και αναμένεται να μειωθεί με τη βιομηχανική ωρίμανση της τεχνολογίας.
Η παγκόσμια επίδραση είναι ακόμα μικρή: όλες οι εγκαταστάσεις DAC σήμερα απορροφούν λιγότερο από 0,01% των ετήσιων εκπομπών CO₂ (UNEP, 2021).
Δ.6 Η ευρωπαϊκή και ελληνική διάσταση
Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτεί μέσω του προγράμματος Horizon Europe έρευνες για DAC σε μεσογειακές χώρες, εστιάζοντας στη χρήση ανανεώσιμης ενέργειας για την τροφοδοσία των φίλτρων.
Στην Ελλάδα, έχουν ξεκινήσει πανεπιστημιακά έργα (π.χ. ΕΜΠ, Πανεπιστήμιο Πατρών) που μελετούν ενεργειακά αποδοτικές μεθόδους απορρόφησης CO₂ από τον αέρα ή τη βιομηχανία τσιμέντου. Αν και σε ερευνητικό στάδιο, δείχνουν ότι η χώρα διαθέτει τεχνογνωσία για μελλοντική συμμετοχή σε αυτό το πεδίο.
Δ.7 Περιβαλλοντικές και κοινωνικές επισημάνσεις
Η DAC θεωρείται ασφαλής τεχνολογία, χωρίς άμεσους κινδύνους για την ατμόσφαιρα ή τη βιοποικιλότητα. Ωστόσο, εγείρει ερωτήματα για την ενεργειακή κατανάλωση, το κόστος και το ποιος θα χρηματοδοτεί τέτοια έργα.
Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη μείωση εκπομπών, αλλά να λειτουργήσει συμπληρωματικά, ως μέσο εξισορρόπησης των υπολειμματικών εκπομπών.
Ε. Ηθικές και κοινωνικές διαστάσεις
Η γεωμηχανική εγείρει σημαντικά ηθικά και πολιτικά ερωτήματα: ποιος αποφασίζει για την εφαρμογή, ποιος ωφελείται και ποιος ζημιώνεται. Οι επιστήμονες και οι διεθνείς οργανισμοί (UNEP, 2021) υπογραμμίζουν ότι κάθε πιθανή εφαρμογή πρέπει να διέπεται από παγκόσμια διαφάνεια και διεθνή συναίνεση.
ΣΤ. Συμπεράσματα
Τα φωτεινά σύννεφα και οι γραμμές στον ουρανό δεν αποτελούν απόδειξη ψεκασμών ή γεωμηχανικής, αλλά φυσικά ή μετεωρολογικά φαινόμενα. Το geoengineering είναι ένα πεδίο έρευνας και όχι καθημερινή πρακτική. Η Ελλάδα μπορεί να συμβάλει στην υπεύθυνη ενημέρωση του κοινού, στηρίζοντας τη γνώση σε τεκμηριωμένες πηγές και όχι σε φόβο ή παραπληροφόρηση.
Επιλεγμένη βιβλιογραφία
Climeworks. (2023). Orca direct air capture plant in Iceland. Retrieved from climeworks.com
FAO. (2021). Forests and carbon sequestration. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
IPCC. (2022). Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Cambridge University Press.
Keith, D. W., et al. (2021). Stratospheric aerosol geoengineering research and governance. Harvard University.
NASA. (2016, 2023). Contrails and their effect on climate. NASA Earth Observatory.
Preston, C. (2020). Ethics and the Earth’s Future: The Geoengineering Dilemma. Environmental Ethics Review.
Schultz, M. (1999). Aircraft contrails and their climate impact. Atmospheric Environment.
UNEP. (2021). Geoengineering governance and environmental safety. United Nations Environment Programme.
University of Washington. (2020). Marine cloud brightening research overview.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου