Η Μαιευτική Μέθοδος του Σωκράτη και η Έννοια της Συνείδησης

                           

Η μαιευτική μέθοδος, ή διαλεκτική μέθοδος, είναι η τεχνική που χρησιμοποιούσε ο Σωκράτης για να βοηθήσει τους ανθρώπους να ανακαλύψουν τη γνώση μέσα τους. Ονομάζεται «μαιευτική», γιατί όπως μια μαία βοηθάει μια γυναίκα να φέρει στον κόσμο ένα παιδί, έτσι και ο Σωκράτης βοηθούσε τον συνομιλητή του να «γεννήσει» τη γνώση που ήδη υπήρχε μέσα του (Brickhouse & Smith, 2010).

Η μέθοδος βασίζεται σε τρία βασικά βήματα: ερώτηση – αντίφαση – αναθεώρηση.

1. Ερώτηση: η αρχική διερεύνηση

Ο Σωκράτης ξεκινάει με μια σαφή ερώτηση για να ξεκαθαρίσει την έννοια ή την άποψη του συνομιλητή.

Παράδειγμα:

Σωκράτης: «Τι είναι η δικαιοσύνη;»

Άτομο: «Η δικαιοσύνη είναι να δίνεις στον καθένα ό,τι του αξίζει.»

Η ερώτηση βοηθάει να ξεκινήσει ο διάλογος και να αποσαφηνιστεί η αρχική άποψη (Vlastos, 1991).

2. Αντίφαση: η κριτική διερεύνηση

Στο δεύτερο βήμα, ο Σωκράτης δείχνει μια αντίφαση στην αρχική άποψη. Σκοπός δεν είναι να νικήσει τον συνομιλητή, αλλά να τον οδηγήσει σε βαθύτερη σκέψη.

Παράδειγμα:

Σωκράτης: «Αν δίνουμε στον καθένα ό,τι του αξίζει, τι γίνεται αν κάποιος αξίζει κάτι κακό; Πρέπει να του το δώσουμε;»

Άτομο: «Μμμ… όχι, αυτό φαίνεται λάθος.»

Αυτό το βήμα προκαλεί αμφιβολία και δείχνει ότι η αρχική απάντηση χρειάζεται αναθεώρηση (Guthrie, 1971).

3. Αναθεώρηση: η γέννηση της γνώσης

Τέλος, ο συνομιλητής επανεξετάζει την άποψή του και τη βελτιώνει, φτάνοντας σε μια πιο σωστή κατανόηση.

Παράδειγμα:

Άτομο: «Ίσως η δικαιοσύνη δεν είναι απλώς να δίνεις στον καθένα ό,τι του αξίζει, αλλά να κάνεις το καλό και να αποφεύγεις το κακό για τους άλλους.»

Σωκράτης: «Ακριβώς! Τώρα η έννοια της δικαιοσύνης φαίνεται πιο πλήρης.»

Αυτό αντιστοιχεί στην ιδέα της γνώσης που γεννιέται μέσα στον άνθρωπο, σαν να «γεννάει» τη σοφία που ήδη υπάρχει μέσα του.

Ο Σωκράτης και η Συνείδηση

Ο Σωκράτης είχε έναν  αγαθοδαίμονα- έτσι   αντιλαμβανόταν τον Θεό εντός του - δηλαδή μια εσωτερική φωνή που τον καθοδηγούσε. Αυτή η φωνή λειτουργούσε σαν   πρόδρομος της έννοιας της συνείδησης: τον εμπόδιζε να κάνει κάτι λάθος και τον καθοδηγούσε προς την αλήθεια (Kraut, 2018).

Παράδειγμα:

Όταν κάποιος τον παρότρυνε να πει ψέματα ή να πράξει ανήθικα, ένιωθε την εσωτερική φωνή να τον σταματά. Αυτό δείχνει ότι η γνώση δεν είναι μόνο λογική, αλλά συνδέεται με την ηθική και το πνευματικό στοιχείο της ανθρώπινης εμπειρίας.

Το «Ουδέν Οίδα» και η Απελευθέρωση από τις Πεποιθήσεις

Η φράση «Ουδέν οίδα» – «Δεν γνωρίζω τίποτα» – δεν εκφράζει μόνο ταπεινότητα, αλλά μια στάση απελευθέρωσης από προκαθορισμένες πεποιθήσεις (Nehamas, 1999).

• Ο άνθρωπος που δηλώνει «τίποτα δεν γνωρίζω» αδειάζει το νου του από βεβαιότητες, ώστε να γίνει δεκτικός στη σοφία.

• Αυτή η στάση ανοίγει τον δρόμο για την εσωτερική καθοδήγηση   και, θεολογικά, για να δεχθεί το θείο φως.

Παράδειγμα:

Αν κάποιος πιστεύει ότι γνωρίζει τα πάντα χωρίς εξέταση, δεν υπάρχει χώρος για διόρθωση ή μάθηση. Όταν όμως αδειάζει τον νου του, μπορεί να δεχθεί την καθοδήγηση της σοφίας και της ηθικής, όπως ακριβώς προτείνει ο Σωκράτης, δηλαδή να παραδώσει τον εαυτόν του  ά στον Πατέρα και Θεό του ώστε να αποκτήσει Θεού διάκριση και σοφία.

Συμπέρασμα

Η μαιευτική μέθοδος του Σωκράτη συνδυάζει:

1. Τη λογική διερεύνηση (ερώτηση – αντίφαση – αναθεώρηση).

2. Την εσωτερική καθοδήγηση και συνείδηση (τη φωνή εντός μας).

3. Την απελευθέρωση από αυθαίρετες πεποιθήσεις («ουδέν οίδα»), ανοίγοντας τον άνθρωπο στη σοφία και, θεολογικά, στο θείο φως.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία, ο Σωκράτης γίνεται πρόδρομος όχι μόνο της φιλοσοφικής γνώσης αλλά και της εσωτερικής συνειδησιακής και πνευματικής κατανόησης.

Βιβλιογραφία  

Brickhouse, T. C., & Smith, N. D. (2010). Socrates on trial. Princeton University Press.

Guthrie, W. K. C. (1971). A history of Greek philosophy: Volume II, The presocratic tradition from Parmenides to Democritus. Cambridge University Press.

Kraut, R. (2018). Socrates and the state. Princeton University Press.

Nehamas, A. (1999). Socrates: Ironist and moral philosopher. University of Chicago Press.

Vlastos, G. (1991). Socratic studies. Cambridge University Press.