Φωτογραφίες: Πεζοπορίες με Πανσέληνο στο FB
Αφιερωμένο στις αείμνηστες μητέρες της Βαλύρας, που με αγάπη και υπομονή χάριζαν καθαριότητα και ευωδιά στα σπίτια μας.
Εισαγωγή
Στα μεταπολεμικά χρόνια, έως και τη δεκαετία του 1970, οι ελληνικές οικογένειες διατηρούσαν έθιμα και πρακτικές που συνδύαζαν την αυτάρκεια, την καθαριότητα και τη φροντίδα. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωριστή θέση κατείχε η παρασκευή του σπιτικού σαπουνιού. Στη Βαλύρα Μεσσηνίας, οι μητέρες έβραζαν λάδι, νερό και καυστική σόδα, ακολουθώντας συνταγές που περνούσαν από γενιά σε γενιά. Το σαπούνι τους ήταν σύμβολο φροντίδας, οικολογίας και μητρικής στοργής.
Το Αγνό Σαπούνι της Ελιάς
Το σπιτικό σαπούνι, γνωστό ως «πράσινο σαπούνι» ή «σαπούνι ελιάς», αποτελούσε βασικό προϊόν κάθε ελληνικού σπιτιού (Γεωργακάς, 1969). Η διαδικασία παρασκευής του ήταν μια ιεροτελεστία: σε μεγάλα καζάνια, οι γυναίκες ανακάτευαν υπομονετικά τα υλικά μέχρι να «δέσει» το μείγμα. Στη συνέχεια το άφηναν να πήξει σε ξύλινα καλούπια, το έκοβαν σε πλάκες και το άφηναν να στεγνώσει για εβδομάδες (Καραμήτρου, 2004).
Στη Βαλύρα, ορισμένες κυρίες συνεχίζουν αυτή την παράδοση. Το σαπούνι καθαρίζει επαρκώς χωρίς χημικά πρόσθετα ή χλωρίνη. Τα ρούχα έβγαιναν κατάλευκα και μοσχοβολούσαν λεβάντα (Μπενάκειο Μουσείο, 2010). Με αυτό, οι μητέρες έπλεναν τα παιδιά τους πριν τα στείλουν καθαρά στο Δημοτικό Σχολείο της Βαλύρας και κάθε Κυριακή στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου (Παπαδοπούλου, 1987).
Το σπιτικό σαπούνι ενσάρκωνε την έννοια της οικολογικής συνείδησης, ήταν προϊόν φυσικών πρώτων υλών και συλλογικής γυναικείας εργασίας (Τσαούση, 2015).
Η Συνταγή του Σπιτικού Σαπουνιού
Η συνταγή προέρχεται από την κα Ρόζα Σαμαρτζή, κάτοικο Καλαμάτας, η οποία ασχολείται με τα ιαματικά και θεραπευτικά βότανα και συλλέγει παλιές παραδοσιακές συνταγές από τη Μεσσηνία.
Υλικά:
3/4 ποτηριού ποτάσα
1/5 ποτηριού καυτή θολόσταχτη (βράζοντας στάχτη, 2 ποτήρια νερό και 4 λεμονόκουπες)
7 κούπες ελαιόλαδο
7 κουταλιές της σούπας αλάτι
Εκτέλεση:
Σε ανθεκτικό σκεύος, ρίχνουμε την καυτή θολόσταχτη μέσα στην ποτάσα, προστατεύοντας το πρόσωπο και τα χέρια.
Αφήνουμε το μείγμα να κρυώσει περίπου 5 ώρες.
Προσθέτουμε το ελαιόλαδο και το αλάτι και ανακατεύουμε καλά.
Στρώνουμε πλαστικό σε τελαρωμένη επιφάνεια και ρίχνουμε το υγρό μείγμα.
Το υγρό κατακάθι (πρωτιό) φυλάσσεται για γενικό καθαρισμό, όπως τουαλέτες και ξύλινα πατώματα.
Την επόμενη ημέρα αναποδογυρίζουμε το σαπούνι σε σκληρό χαρτόνι και τεμαχίζουμε.
Αφήνουμε να στεγνώσει για έναν μήνα.
Διατηρούμε σε ξύλινο συρτάρι, πάνω σε ξύλινη σανίδα, και αερίζουμε περιοδικά.
Επίλογος
Οι αείμνηστες μητέρες της Βαλύρας δεν έφτιαχναν απλώς σαπούνι. Δημιουργούσαν ένα μικρό θαύμα καθημερινότητας, σύμβολο αγνότητας, φροντίδας και μνήμης. Σήμερα, η ανάμνησή τους μας υπενθυμίζει τη δύναμη της απλότητας και την αξία της παράδοσης.
Ευχαριστίες
Θερμές ευχαριστίες στην κα Ρόζα Σαμαρτζή και σε όλες τις κυρίες της Βαλύρας που συνεχίζουν την παράδοση του σπιτικού σαπουνιού και στους κατοίκους που διέσωσαν τις συνταγές και τις ιστορίες των μητέρων τους. Επίσης, ευχαριστίες στους πολιτιστικούς συλλόγους και ερευνητές που καταγράφουν τα λαογραφικά στοιχεία της περιοχής.
Βιβλιογραφία
Γεωργακάς, Ν. (1969). Λαογραφία της Νεοελληνικής Υπαίθρου. Αθήνα: Εστία.
Καραμήτρου, Ε. (2004). Το Σαπούνι και η Παραδοσιακή Οικοτεχνία στην Ελλάδα. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Παρατηρητής.
Μπενάκειο Μουσείο (2010). Παραδοσιακές Τέχνες και Οικιακές Πρακτικές στην Ελλάδα του 20ού αιώνα. Αθήνα.
Παπαδοπούλου, Μ. (1987). Η Γυναίκα και η Οικογένεια στη Μεταπολεμική Ελλάδα. Αθήνα: Οδυσσέας.
Τσαούση, Λ. (2015). Οικολογικές Παραδόσεις και Σπιτικά Καθαριστικά στην Ελληνική Επαρχία. Πάτρα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Πατρών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου