Θέσεις και επιχειρήματα της Αγίας Αικατερίνης : Η Χριστιανική Σοφία σε διάλογο με τη Φιλοσοφία

 

Φωτό:Pinterest

Σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη της Αγίας Αικατερίνης, της Μεγαλομάρτυρος και Πανεπιστήμονος. Η μορφή της αποτελεί μοναδικό παράδειγμα συνάντησης της ανθρώπινης γνώσης με τη σοφία του Αγίου Πνεύματος. Έζησε σε εποχή διωγμών και σύγκρουσης ιδεών, όμως με τη μαρτυρία της έδειξε ότι η χριστιανική πίστη δεν αναιρεί τη φιλοσοφία, αλλά την μεταμορφώνει σε αληθινή σοφία και θεογνωσία.

Σύντομος Βίος

Η Αγία Αικατερίνη γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στις αρχές του 4ου αιώνα και προερχόταν από επιφανή οικογένεια. Ξεχώρισε από νεαρή ηλικία για την εξαιρετική της μόρφωση: γνώριζε φιλοσοφία, ρητορική, αστρονομία, μαθηματικά, ιατρική και ξένες γλώσσες (Χατζηγάκης, 2005). Μετά από θεία αποκάλυψη πίστεψε στον Χριστό και βαπτίστηκε.

Όταν ο αυτοκράτορας Μαξέντιος άρχισε τον διωγμό των χριστιανών, η Αγία παρουσιάστηκε μπροστά του και ομολόγησε την πίστη της. Για να τη νικήσει, συγκέντρωσε πενήντα ειδωλολάτρες φιλοσόφους. Εκείνοι προσπάθησαν να την αντικρούσουν, αλλά η Αγία, «ἐν σοφίᾳ Ἁγίου Πνεύματος», ανέπτυξε τόσο βαθύ και λογικό λόγο, ώστε πολλοί από αυτούς πίστευσαν στον Χριστό (Παπαδοπούλου, 1997). Φυλακίστηκε, βασανίστηκε και τελικά αποκεφαλίστηκε γύρω στο 305 μ.Χ., στο όρος Σινά, όπου αργότερα ιδρύθηκε η περίφημη Μονή της (Τσιούμης, 2010).

Οι Θέσεις της Αγίας Αικατερίνης

1. Ο Θεός δεν είναι ιδέα – είναι Πρόσωπο.
   Η Αγία απάντησε στους φιλοσόφους ότι ο Θεός δεν αποτελεί αφηρημένη έννοια ούτε φιλοσοφική υπόθεση, αλλά είναι ζωντανό Πρόσωπο που αποκαλύπτεται στον άνθρωπο διά του Χριστού. Ο Χριστός είναι ο «ενσαρκωμένος Λόγος» και η απόλυτη Αλήθεια (Κοντογιάννης, 2012).

2. Η φιλοσοφική γνώση καλλιεργεί τη διάνοια, αλλά μόνο το Άγιο Πνεύμα φωτίζει την ψυχή.
   Η Αγία Αικατερίνη δεν απέρριψε τη φιλοσοφία. Αντιθέτως, τόνισε ότι η γνώση αναπτύσσει τη λογική και οξύνει τη διάνοια του ανθρώπου, όμως είναι το Άγιο Πνεύμα που φωτίζει τον νου και την ψυχή, χαρίζοντας την αληθινή σοφία. Έτσι διακρίνεται η ανθρώπινη γνώση από τη θεογνωσία (Χατζηγάκης, 2005).

3. Η αλήθεια δεν κατακτάται μόνο με τη λογική – χαρίζεται ως δωρεά του Θεού.
   Τόνισε πως όσο κι αν κοπιάσει -σε ανθρώπινο επίπεδο- ο νους, η αλήθεια της πίστεως δεν επιτυγχάνεται ως επίτευγμα του ανθρώπου, αλλά ως καρπός ταπείνωσης και χάριτος του Θεού με τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος.   Μίλησε για ταπείνωση ως προϋπόθεση αληθινής γνώσης. Χωρίς ταπείνωση, η σοφία γίνεται εγωισμός και πλάνη – και γι’ αυτό πολλοί φιλόσοφοι καταλήγουν σε αδιέξοδο (Παπαδοπούλου, 1997). 

4.  Η φιλοσοφία υπηρετεί – δεν κυριαρχεί πάνω στην πίστη. Η φιλοσοφία, κατά την Αγία Αικατερίνη,   είναι χρήσιμη, αλλά πρέπει να οδηγεί στην αποκάλυψη του Θεού και όχι στην αλαζονεία του ανθρώπινου νου. Είπε ότι η φιλοσοφία μπορεί να λειτουργήσει ως παιδαγωγός προς Χριστόν, όπως παλαιότερα ο νόμος της Παλαιάς Διαθήκης (Γαλ. 3,24). Άρα ο ανθρώπινος νους είναι χρήσιμος, αλλά πρέπει να φωτιστεί «ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ» (Χατζηγάκης, 2005).

5. Ο φωτισμένος νους οδηγεί στη σωτηρία.  Η λογική χωρίς την ταπείνωση οδηγεί στην πλάνη της διανοίας, ενώ ο φωτισμένος νους οδηγεί στη σωτηρία. (Χατζηγάκης, 2005).Η Αγία Αικατερίνη ένωσε την αληθινή παιδεία με την πνευματική σοφία. Δεν αντιτάχθηκε στη μόρφωση, αλλά έδειξε ότι ο νους του ανθρώπου βρίσκει την πληρότητά του όταν φωτιστεί από το Άγιο Πνεύμα.

6. Η ανώτερη φιλοσοφία είναι η αγάπη και η αγιότητα.
   Η Αγία κατέπληξε τους συνομιλητές της λέγοντας ότι ο αληθινός φιλόσοφος είναι αυτός που αγαπά, γιατί «ὁ Θεός ἀγάπη ἐστίν» (Α΄ Ιω. 4,8). Έτσι, η γνώση χωρίς αγάπη είναι μισή και πολλές φορές επικίνδυνη. Η ανώτερη φιλοσοφία είναι η αγιότητα. Αυτή η θέση συνδέεται με την πατερική παράδοση περί «ἔργου καὶ λόγου» — ο λόγος της πίστεως πρέπει να συνοδεύεται από έργα αγάπης .Η αγιότητα είναι η κορυφαία μορφή γνώσης, διότι προέρχεται από το Άγιο Πνεύμα και όχι από ανθρώπινη διανόηση (Τσιούμης, 2010).

7. Η πίστη υπερβαίνει τον χρόνο και τον θάνατο.
   Οι φιλόσοφοι ερευνούν τα όρια του κόσμου και της ζωής. Η Αγία όμως απάντησε ότι ο άνθρωπος είναι πλασμένος «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ» και φέρει μέσα του τον σπόρο της αθανασίας. Η φιλοσοφία μπορεί να φτάσει ως τον τάφο — αλλά η πίστη τον ξεπερνά με την Ανάσταση του Χριστού. Στους φιλοσόφους που μιλούσαν για τη φθαρτότητα του κόσμου, εκείνη απάντησε ότι ο άνθρωπος φέρει μέσα του την αθανασία ως εικόνα Θεού. Η λογική φτάνει μέχρι τον θάνατο· η πίστη τον ξεπερνά. Η Ανάσταση του Χριστού είναι το αποκορύφωμα της σοφίας — «Νενίκηκα τον κόσμο!» (Ιω. 16,33).

Συνολική συμβολή της Αγίας Αικατερίνης

1. Με αυτές τις θέσεις η Αγία Αικατερίνη:

   • κατέλυσε τα επιχειρήματα των φιλοσόφων,

   • ανέδειξε τη σοφία του Ευαγγελίου,

   • κατέστησε τη Χριστιανική θεολογία ανώτερη από την ανθρώπινη φιλοσοφία,

   • και έκτοτε η Εκκλησία την τιμά ως Μεγαλομάρτυρα καὶ Πανεπιστήμονα.

2. Η Αγία Αικατερίνη, με τη σοφία της, δεν αντέκρουσε απλώς επιχειρήματα· μετέστρεψε ολόκληρο τον φιλοσοφικό λόγο προς το Ευαγγέλιο. Γι’ αυτό η Εκκλησία την τιμά όχι μόνο ως μάρτυρα, αλλά και ως «Πανεπιστήμονα» και προστάτιδα των γραμμάτων. Η ζωή και οι θέσεις της δείχνουν ότι ο Χριστιανισμός δεν καταργεί τη γνώση — την ολοκληρώνει.

   Ἀπολυτίκιον – Ἦχος δ’

   Τὴν ἄμπελον τὴν εὔκαρπον, τὴν ἐν τοῖς μάρτυσιν Χριστοῦ,

   τὴν Ἀικατερῖναν τιμήσωμεν πιστοί,

   ὡς θείων χαρισμάτων ταμεῖον ἀνεξάντλητον·

   ἡ γὰρ σοφοῖς τοῖς ἀσεβέσι,

   ἐν τῇ τοῦ Πνεύματος δυνάμει,

   κατῄσχυνε πολυφρόνως·

   αὐτήν τε στέφει ὡς μάρτυρα,

   Χριστὸς ὁ μέγας ἐλεήμων.

   Ενδεικτική Βιβλιογραφία  

• Κοντογιάννης, Α. (2012). Η σοφία της Εκκλησίας και η Αγία Αικατερίνη. Αθήνα: Δόμος.

• Παπαδοπούλου, Ε. (1997). Μαρτυρίες Πίστεως των Αγίων. Θεσσαλονίκη: Π. Πουρνάρα.

• Τσιούμης, Γ. (2010). Οι Φιλόσοφοι και η Χάρη του Θεού στην Πατερική Παράδοση. Αθήνα: Εκδ. Δόμος.

• Χατζηγάκης, Ι. (2005). Η Αγία Αικατερίνη και ο χριστιανικός στοχασμός. Αθήνα: Αρμός.

-Λόγος Θείου Φωτός