Τα στερεότυπα που μας χωρίζουν από τους ηλικιωμένους γονείς μας

                          

                                                            Φωτό: care mind

Πρόλογος

Η σχέση ανάμεσα στους ενήλικες απογόνους και στους ηλικιωμένους γονείς τους είναι ένας δεσμός γεμάτος αγάπη, ευγνωμοσύνη, αλλά και αντιφάσεις. Παρά την τρυφερότητα και την ευγνωμοσύνη που συχνά νιώθουμε, αυτή η αγάπη διαμεσολαβείται από στερεότυπα που δυσκολεύουν την ειλικρίνεια και τη συναισθηματική εγγύτητα.

Οι ηλικιωμένοι γονείς συχνά θεωρούνται «ξεπερασμένοι» ή «ανήμποροι να προσαρμοστούν», ενώ οι νεότεροι νιώθουν πως πρέπει να «προστατεύσουν» ή να «αντέξουν» τη φθορά της γήρανσης (Antonucci et al., 2011). Το αποτέλεσμα είναι ένας κύκλος απόστασης, ενοχής και σιωπής.

Η παρούσα μελέτη εξετάζει το φαινόμενο αυτό μέσα από τέσσερις αλληλένδετες οπτικές —ψυχολογική, κοινωνική, ανθρωπολογική και θεολογική— προτείνοντας έναν δρόμο συμφιλίωσης και ουσιαστικής επικοινωνίας.

1. Ψυχολογική διάσταση των στερεοτύπων

Από ψυχολογικής άποψης, η στάση των νεότερων απέναντι στους ηλικιωμένους γονείς τους συχνά αντικατοπτρίζει ασυνείδητους φόβους: φόβο για τη φθορά, τη μοναξιά, την απώλεια του ελέγχου. Η γήρανση των γονιών λειτουργεί ως καθρέφτης της δικής μας μελλοντικής φθοράς (Erikson, 1982). Έτσι, αναπτύσσεται μια αμυντική στάση, όπου το παιδί προσπαθεί να διατηρήσει ψευδαισθητικά τον εαυτό του «νέο» μέσα από την απόσταση ή την υπερέλεγχο.

Από την άλλη πλευρά, οι ίδιοι οι γονείς βιώνουν την απώλεια ρόλων και εξουσίας. Προκειμένου να αποφύγουν το αίσθημα ματαίωσης, ορισμένοι επιδιώκουν να διατηρήσουν ενεργά στοιχεία της νεότητας: επανέρχονται σε επαγγελματική δράση, παντρεύονται νεότερους συντρόφους, ή εγγράφονται σε εκπαιδευτικά προγράμματα για να «ξανακερδίσουν» χαμένες εμπειρίες. Αν και αυτές οι επιλογές συχνά δηλώνουν ζωτικότητα, μπορεί επίσης να εκφράζουν άρνηση αποδοχής της ηλικίας και της εσωτερικής μετάβασης προς τη σοφία.

2. Κοινωνική διάσταση: Η κουλτούρα της νεότητας

                 

                            κα Σουλτάνα Παρτάλη. Απολυτήριο Λυκείου στα 76, βαθμός 19,8!

Η σύγχρονη κοινωνία απολυτοποιεί τη νεότητα και την παραγωγικότητα, δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση ότι η αξία του ανθρώπου εξαρτάται από την εξωτερική του ενεργητικότητα ή το επαγγελματικό του status (Gullette, 2004). Μέσα σε αυτή την «κουλτούρα της νεότητας», οι ηλικιωμένοι συχνά αισθάνονται υποχρεωμένοι να αποδείξουν ότι παραμένουν «ενεργοί» ή «χρήσιμοι».

Αυτό το κοινωνικό υπόβαθρο επηρεάζει και τις οικογενειακές σχέσεις: οι γονείς παλεύουν να γίνουν αποδεκτοί από τις νεότερες γενιές μέσω μιας προσαρμογής που παραβιάζει την αυθεντικότητά τους, ενώ τα παιδιά δυσκολεύονται να σεβαστούν μια ηλικία που η ίδια η κοινωνία υποτιμά. Το αποτέλεσμα είναι μια αμοιβαία αποξένωση, μεταμφιεσμένη σε υπερπροσπάθεια κατανόησης (Lüscher & Pillemer, 1998).

3. Ανθρωπολογική προοπτική: Η γήρανση ως πολιτισμική εμπειρία

Η ανθρωπολογία μας διδάσκει ότι η γήρανση δεν είναι μόνο βιολογική διαδικασία, αλλά πολιτισμική εμπειρία. Σε πολλούς παραδοσιακούς πολιτισμούς, οι ηλικιωμένοι κατέχουν θέση σοφών και καθοδηγητών (Featherstone & Hepworth, 2005). Αντίθετα, στις νεωτερικές κοινωνίες, όπου η μνήμη αντικαθίσταται από την πληροφορία και η εμπειρία από την τεχνολογία, η αξία του ηλικιωμένου μειώνεται.

Στην ελληνική κοινωνία, η μετάβαση από την παραδοσιακή στην πυρηνική οικογένεια (Κογκίδου, 2000) συνοδεύτηκε από μείωση της διαγενεακής επαφής. Ωστόσο, οι οικογενειακοί δεσμοί εξακολουθούν να έχουν έντονο συναισθηματικό φορτίο, το οποίο μπορεί να αποτελέσει βάση ανανέωσης του διαλόγου ανάμεσα στις γενιές.

4. Θεολογική διάσταση: Η πνευματική ωρίμανση ως δρόμος συμφιλίωσης

Από θεολογικής πλευράς, η γήρανση αποτελεί πρόσκληση για εσωτερική μεταμόρφωση. Η Αγία Γραφή παρουσιάζει την τρίτη ηλικία ως εποχή σοφίας και ταπείνωσης, όχι ως απώλεια αλλά ως ευκαιρία πνευματικής καρποφορίας:

«Εν γήρει πολυχρονίω εστίν φρόνησις, και εν πρεσβυτέροις σύνεσις» (Ιώβ 12:12).

Ωστόσο, σε μια εποχή όπου κυριαρχεί το «φαίνεσθαι», αρκετοί ηλικιωμένοι, αντί να επενδύσουν στην ψυχοπνευματική τους ανάπτυξη, αναζητούν επιβεβαίωση μέσα από την εξωτερική δράση ή την αναπαράσταση της νεότητας. Παντρεύονται νεότερους συντρόφους, παρατείνουν επαγγελματικές δραστηριότητες ή επιστρέφουν στα σχολικά θρανία για να ολοκληρώσουν εκκρεμότητες του παρελθόντος.

Αν και οι πράξεις αυτές μπορεί να έχουν θετικά στοιχεία αυτοβελτίωσης, συχνά υποκρύπτουν μια πνευματική παλινδρόμηση: την αδυναμία να στραφεί κανείς προς τα μέσα, να αποδεχθεί το στάδιο της ζωής του και να φωτίσει τον εσωτερικό του εαυτό με αγάπη, ταπείνωση και προσφορά προς τον πλησίον (Χριστοδουλίδης, 2015).

Η θεολογία της γήρανσης μας καλεί να δούμε την τρίτη ηλικία ως στάδιο συμφιλίωσης με τον χρόνο και τον Θεό, όπου η αξία δεν μετριέται με τα επιτεύγματα, αλλά με τη δυνατότητα αγάπης.

Επίλογος

Η αγάπη μεταξύ παιδιών και ηλικιωμένων γονιών δεν αρκεί από μόνη της για να θεραπεύσει τα ρήγματα που προκαλούν τα στερεότυπα της εποχής. Η σχέση χρειάζεται αλήθεια, ταπεινότητα και πνευματική συνείδηση.

Οι νεότεροι οφείλουν να αποδεχθούν τη γήρανση όχι ως πτώση, αλλά ως φυσικό και σεβαστό στάδιο της ζωής. Οι γονείς, αντί να κυνηγούν τη φευγαλέα αποδοχή της νεότητας, καλούνται να γίνουν φάροι σοφίας και αγάπης.

Μόνο τότε, η σχέση ανάμεσα στις γενιές παύει να είναι μια αλυσίδα φόβου και ενοχής και μεταμορφώνεται σε κοινό προσκύνημα προς την ωριμότητα της καρδιάς.

Βιβλιογραφία

Ελληνική

• Κογκίδου, Δ. (2000). Οικογένεια και κοινωνικές αλλαγές: Από την παραδοσιακή στην σύγχρονη οικογένεια. Αθήνα: Gutenberg.

• Παπασταύρου, Ε., Κατσανίδου, Α., & Αντωνίου, Π. (2014). «Η φροντίδα των ηλικιωμένων στην Ελλάδα: Ψυχολογικές και κοινωνικές διαστάσεις». Ελληνική Επιθεώρηση Κοινωνικής Έρευνας, 144, 65–78.

• Τριανταφύλλου, Α. (2019). Η φροντίδα των ηλικιωμένων στην εποχή της κρίσης: Διαγενεακές σχέσεις και κοινωνική συνοχή. Αθήνα: ΕΚΚΕ.

• Χριστοδουλίδης, Ν. (2015). Η πνευματική ωριμότητα και η θεολογία της γήρανσης. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς.

Ξένη

• Antonucci, T. C., Birditt, K. S., Sherman, C. W., & Trinh, S. (2011). Stability and change in the intergenerational family: A psychological perspective. The Gerontologist, 51(1), 54–65.

• Erikson, E. H. (1982). The Life Cycle Completed. New York: Norton.

• Featherstone, M., & Hepworth, M. (2005). Images of ageing: Cultural representations of later life. In M. Johnson (Ed.), The Cambridge Handbook of Age and Ageing (pp. 354–362). Cambridge: Cambridge University Press.

• Gullette, M. M. (2004). Aged by Culture. Chicago: University of Chicago Press.

• Lüscher, K., & Pillemer, K. (1998). Intergenerational ambivalence: A new approach to the study of parent–child relations in later life. Journal of Marriage and the Family, 60(2), 41