Ελληνική γλώσσα: Τι είχαμε και τι χάσαμε

                                

Εισαγωγή

Η ελληνική γλώσσα, ως φορέας πολιτισμού και παιδείας, έχει διανύσει χιλιετίες εξελίξεων. Το ζήτημα της καθαρεύουσας (κοινής ελληνικής γλώσσας) έναντι της δημοτικής δεν αφορά μόνο γραμματικές ή λεξιλογικές διαφορές, αλλά επηρεάζει τη νοητική καλλιέργεια, την επικοινωνία και την ευρύτητα της γλωσσικής αντίληψης. Στο παρόν δοκίμιο διερευνούμε τι χάθηκε και τι διατηρήθηκε στη γλωσσική μας παράδοση και πώς αυτό επηρεάζει τους σημερινούς μαθητές αλλά και έλληνες πολίτες (Κουμανούδης, 2010).

Τι είχαμε: Η καθαρεύουσα (κοινή ελληνική γλώσσα ) 

Η καθαρεύουσα διαθέτει πλούτο γραμματικών σχημάτων και συντακτικών δομών που επιτρέπουν εκφραστική ακρίβεια και νοηματική πυκνότητα (Λιάκος, 2015). Οι προτάσεις  είναι συνήθως σύνθετες, με πλούσιο αφηγηματικό και περιγραφικό χαρακτήρα, που  προωθεί την ανάπτυξη της σκέψης και της ικανότητας κατανόησης.  Ο στολισμός των λέξεων με πνεύματα βοηθά στη νοηματική διαφοροποίηση αλλά και στη σωστή εκφορά του λόγου.

Το λεξιλόγιο  είναι ευρύ και  περιλαμβάνει λέξεις που σήμερα θεωρούνται σπάνιες ή άγνωστες στους μαθητές. Λέξεις όπως «πόλις», « αγαθόν», « γνώσις»,   δεν  είναι μόνο λεξιλογικά στοιχεία, αλλά εκφράσεις υψηλής νοητικής ενέργειας και αφηρημένων εννοιών (Μπαμπινιώτης, 2002). Η γνώση   των αρχαίων λέξεων που διατηρούνται στην καθαρεύουσα επιτρέπει στους μαθητές να διαβάζουν αρχαία κείμενα με μεγαλύτερη αυτονομία και να συμμετέχουν σε αφηγηματική ή επιχειρηματολογική συζήτηση με πλούτο νοημάτων.

Γραμματικά, η καθαρεύουσα διατηρούσε πλούσιες κλίσεις ουσιαστικών και ρημάτων, ενώ ο σύνθετος λόγος βοηθούσε στην κατανόηση σχέσεων αιτίου-αιτιατού, υποθετικών καταστάσεων και αφηρημένων εννοιών, γεγονός που σήμερα περιορίζεται από την απλούστερη νεοελληνική δομή (Κουμανούδης, 2010).

Τι χάσαμε: Η νεοελληνική

Η δημοτική ελληνική, ως ζωντανή γλώσσα, προσαρμόζεται στις ανάγκες της καθημερινής επικοινωνίας (Αριστοτέλης, 2005). Η γλωσσική απλοποίηση και η σύντμηση των προτάσεων διευκολύνει την άμεση κατανόηση, αλλά περιορίζει τη νοηματική πυκνότητα. Πολλές λέξεις και έννοιες της καθαρεύουσας έχουν χαθεί ή θεωρούνται ξένες στους μαθητές, με αποτέλεσμα η ανάγνωση αρχαίων κειμένων να γίνεται δυσκολότερη χωρίς σχολική υποστήριξη (Λιάκος, 2015).

Η νεοελληνική προτιμά σύντομες, περιγραφικές και απλές προτάσεις, γεγονός που περιορίζει την ικανότητα ανάπτυξης σύνθετης σκέψης και αφηρημένης ανάλυσης. Παράλληλα, το λεξιλόγιο είναι πιο περιορισμένο και η νοηματική «ενέργεια» των λέξεων μειώνεται, σύμφωνα με θεωρίες που συνδέουν τη γλώσσα με τη νοητική ενέργεια (Μπαμπινιώτης, 2002).

Η «ενέργεια» της λέξης

Μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση είναι η θεωρία της «ενέργειας των λέξεων», σύμφωνα με την οποία οι λέξεις όχι μόνο εκφράζουν έννοιες αλλά και επηρεάζουν τη νοητική δραστηριότητα. Λέξεις όπως «πόλις» και « αγαθόν» φαίνεται να διεγείρουν νοητικά και πνευματικά, ενώ οι σύγχρονες αντίστοιχες λέξεις, όπως «πόλη» και «αγαθό», έχουν περιορισμένη ενεργειακή αντίληψη (Μπαμπινιώτης, 2002; Λιάκος, 2015). Η καθαρεύουσα διατηρούσε υψηλή νοητική πυκνότητα, κάτι που σήμερα συχνά λείπει από την καθημερινή χρήση.

Επίλογος

Η ελληνική γλώσσα παραμένει ζωντανός οργανισμός. Η απώλεια της καθαρεύουσας σημαίνει περιορισμό στη γραμματική, το λεξιλόγιο και τη νοηματική πυκνότητα, αλλά η δημοτική προσφέρει ευκολία, ζωντάνια και προσαρμοστικότητα στην καθημερινή επικοινωνία. Η εκπαίδευση καλείται να συνδυάσει την πνευματική ανύψωση της γλωσσικής παράδοσης με την επικοινωνιακή ευχέρεια της σύγχρονης ελληνικής.

Βιβλιογραφία

• Αριστοτέλης. (2005). Περί Ψυχής. Αθήνα: Κάκτος.

• Κουμανούδης, Γ. (2010). Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Παπαζήσης.

• Λιάκος, Ν. (2015). Η καθαρεύουσα και η δημοτική στη νεοελληνική εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα.

• Μπαμπινιώτης, Γ. (2002). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.