Το πάθος της αδολεσχίας και αργολογίας

 

 Εισαγωγή

Η αδολεσχία, δηλαδή η φλυαρία ή ματαιολογία, είναι φαινόμενο που απασχολεί τον άνθρωπο από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα. Δεν αφορά μόνο την κοινωνική συμπεριφορά, αλλά και το ήθος και την πνευματική κατάσταση του ανθρώπου. Από την αρχαιότητα οι σοφοί προειδοποιούσαν ότι η υπερβολή στον λόγο φανερώνει έλλειψη μέτρου, ενώ η σιωπή και η λακωνικότητα συνδέονται με τη φρόνηση και τη σοφία.Το ίδιο υποστηρίζουν και οι πατέρες της Ορθοδοξίας. Η αδολεσχία θεωρείται ψυχικό πάθος.

1. Η αδολεσχία στην αρχαία ελληνική και ιουδαϊκή σοφία

Για τον αρχαίο Έλληνα, η φλυαρία ήταν υπέρβαση του μέτρου και ένδειξη ασυγκράτητου πάθους. Ο λόγος, ως δώρο θεϊκό, απαιτούσε φειδώ και ευθύνη. Η σιωπή θεωρούνταν αρετή, γιατί προφύλασσε τον άνθρωπο από την απερισκεψία και το σφάλμα.

Η ρήση «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν»¹, αλλά και η παροιμία «κρείττον σιωπάν ή λαλείν μάτην»², συνοψίζουν το ελληνικό ιδεώδες της εγκράτειας του λόγου. Ο Απολλώνιος ο Τυανεύς επιβεβαιώνει: «Οι κράτιστοι των ανθρώπων βραχυλογώτατοι»³, ενώ ο Μένανδρος συνιστά: «Ή λέγε τι σιγής κρείττον ή σιγήν έχε»⁴ — μίλα μόνο αν ο λόγος σου αξίζει περισσότερο από τη σιωπή.

Παρόμοια πνεύμα βρίσκουμε και στην Παλαιά Διαθήκη. Ο Σοφός Σειράχ συμβουλεύει:

«Μη αδολέσχει εν πλήθει πρεσβυτέρων» (Σειρ. 7,14),

δηλαδή μην ομιλείς υπερβολικά ενώπιον των γερόντων και σοφών.

Και αλλού προσεύχεται:

«Τις δώσει μοι επί στόμα μου φυλακήν και επί των χειλέων μου σφραγίδα πανούργον, ίνα μη πέσω απ’ αυτής και η γλώσσα μου απολέση με;» (Σειρ. 22,27) —

Ποιος θα μου δώσει φύλακα στο στόμα μου και σφραγίδα στα χείλη μου, για να μη μιλήσω και καταστραφώ από τη γλώσσα μου;

Η σοφία, επομένως, συνίσταται όχι στην πολυλογία, αλλά στην εγκράτεια και στη σιωπή που προφυλάσσει από την αμαρτία.

2. Η χριστιανική θεώρηση του λόγου

Στην Ορθόδοξη Παράδοση, η αδολεσχία θεωρείται πνευματικό πάθος. Ο λόγος, ως καρπός του νου, πρέπει να είναι καρποφόρος και οικοδομητικός. Κάθε λόγος που δεν υπηρετεί την αλήθεια, την αγάπη ή την προσευχή είναι «αργός λόγος» — δηλαδή ανώφελος και άκαρπος.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς υπογραμμίζει ότι η αδολεσχία επιφέρει «διάχυση και διασκορπισμό της ψυχής», διότι αποσπά τον νου από τη μνήμη του Θεού και γεννά πνευματική ραθυμία. Το πάθος αυτό πηγάζει από την υπερηφάνεια· ο φλύαρος δεν ακούει, αλλά μιλά συνεχώς, μονολογώντας όπως ο μέθυσος που παραληρεί.

Ο όσιος Μάρκος ο Ασκητής προχωρεί ακόμη βαθύτερα:

«Εἴ τις ματαιολόγοις ἀνθρώποις περιτύχοι, ὑπεύθυνον ἑαυτὸν ἡγείσθω τῶν τοιούτων ῥημάτων» —

Αν συναντήσεις ανθρώπους που μιλούν μάταια, να θεωρείς τον εαυτό σου συνυπεύθυνο για τα λόγια τους.

Ο Απόστολος Παύλος διδάσκει με σαφήνεια:

«Πας λόγος σαπρός εκ του στόματος υμών μη εκπορευέσθω, αλλ’ εί τις αγαθός προς οικοδομήν της χρείας, ίνα δω χάριν τοις ακούουσιν» (Εφ. 4,29) —

Να μην βγαίνει από το στόμα σας λόγος άσχημος ή ανούσιος, αλλά λόγος καλός που οικοδομεί και προσφέρει χάρη σε όσους τον ακούν.

Τέλος, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος επισημαίνει:

«Και γαρ περιττά φθέγγεσθαι πολλή η ζημία· δέον ή διδάσκειν ή εύχεσθαι ή ευχαριστείν»⁵ —

Το να μιλά κανείς περιττά είναι μεγάλη ζημία· πρέπει είτε να διδάσκει, είτε να προσεύχεται, είτε να ευχαριστεί τον Θεό.

3. Πνευματικές συνέπειες και παιδαγωγική αξία της σιωπής

Η αδολεσχία φανερώνει πνευματική αδυναμία· είναι σύμπτωμα απροσεξίας, αργίας και εγωκεντρισμού. Ο φλύαρος επιδιώκει την προβολή, όχι την αλήθεια. Έτσι, οδηγείται σε άλλες αμαρτίες — κατάκριση, αθυροστομία, υποκρισία, φιλονικία.

Αντίθετα, η σιωπή δεν είναι αδράνεια. Είναι έκφραση εσωτερικής εγρήγορσης. Μέσα στη σιωπή ο άνθρωπος μαθαίνει να προσεύχεται, να ακούει, να διακρίνει. Ο Χριστιανός καλείται να αγαπήσει τη «φιλοσιγία» — όχι από φόβο ή αδυναμία, αλλά από επιθυμία να διαφυλάξει την παρουσία του Θεού μέσα του.

Η σιωπή προετοιμάζει τον αληθινό λόγο· όπως ο σπόρος φυτρώνει μέσα στο χώμα, έτσι και ο λόγος της αλήθειας γεννιέται μέσα στη σιωπή της καρδιάς.

Επίλογος

Η αδολεσχία και η αργολογία δεν είναι απλώς επιφανειακές αδυναμίες· είναι πληγές του λόγου που αποκαλύπτουν πληγές της ψυχής. Ο άνθρωπος που δεν μπορεί να σιωπήσει, δεν μπορεί ούτε να ακούσει τον Θεό ούτε τον συνάνθρωπό του.

Ο Χριστιανός καλείται να «φυλάσσει την πύλην του στόματός του» (Ψαλμ. 140,3) και να μετατρέπει τον λόγο σε προσευχή και ευχαριστία. Γιατί, όπως εύστοχα είπε ο Μένανδρος:

«Ή λέγε τι σιγής κρείττον, ή σιγήν έχε» —

Μίλα μόνο όταν ο λόγος σου αξίζει περισσότερο από τη σιωπή.

Υποσημειώσεις

1. Η ρήση αποδίδεται στον Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο, έναν από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας.

2. Ανώνυμη παροιμιακή φράση της αρχαιότητας.

3. Απολλώνιος ο Τυανεύς, Επιστολή π’.

4. Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι, στ. 245.

5. Ιωάννης Χρυσόστομος, PG 62, 697.

Βιβλιογραφία  

• Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, PG 150, Πρὸς Ξένην.

• Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, PG 62, Εἰς Τίτον 6.

• Ἅγιος Μάρκος ὁ Ἀσκητής, Περὶ Νόμου Πνευματικοῦ.

• Ἱερὰ Γραφή, Παλαιὰ Διαθήκη: Σοφία Σειράχ 7,14· 22,27.

• Καινὴ Διαθήκη, Πρὸς Ἐφεσίους 4,29.

• Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι.

• Πλάτων, Πολιτεία.

• Πυθαγόρας, Αποσπάσματα.

• Θεόφραστος, Χαρακτῆρες.

• Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν, τόμος Α’.