Η φυγή στην Αίγυπτο (Μτ 2,13–23): Θεολογική και συμβολική προσέγγιση

                             

Φωτό: Pinterest

Εισαγωγή

Το ευαγγελικό ανάγνωσμα της 28ης Δεκεμβρίου 2025, που αναφέρεται στη φυγή της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο, αποτελεί ένα από τα πλέον πυκνά θεολογικά και συμβολικά χωρία της Καινής Διαθήκης. Ο ευαγγελιστής Ματθαίος, με λιτή αλλά βαθιά θεολογική γραφή, συνδέει τη Γέννηση του Χριστού με τη βία της ιστορίας, την ανθρώπινη καχυποψία απέναντι στο θείο και τη σωτηριολογική οικονομία του Θεού που δρα μέσα από όνειρα, φυγές και φαινομενικές ήττες (Μτ 2,13–23).

Η φυγή στην Αίγυπτο δεν αποτελεί απλώς ένα ιστορικό επεισόδιο προστασίας του Θείου Βρέφους, αλλά εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της βιβλικής τυπολογίας, της εκπλήρωσης των προφητειών και της θεολογίας της ενανθρώπησης. Στο παρόν δοκίμιο θα εξετάσουμε:

α) τη σημασία της Αιγύπτου ως τόπου φυγής,

β) το όνειρο του Ιωσήφ ως μέσο θείας αποκάλυψης,

γ) τη λογική και τη θεολογία της εξουσίας του Ηρώδη,

δ) τη σφαγή των νηπίων και το νόημά της,

ε) την επιστροφή από την Αίγυπτο,

καταλήγοντας σε συνολική θεολογική σύνθεση.

1. Η φυγή στην Αίγυπτο: Γιατί όχι αλλού;

Η επιλογή της Αιγύπτου ως τόπου καταφυγής δεν είναι τυχαία. Στην Παλαιά Διαθήκη, η Αίγυπτος λειτουργεί διττά: αφενός ως τόπος δουλείας και καταπίεσης (Έξ 1–14), αφετέρου ως τόπος σωτηρίας σε περιόδους λιμού και απειλής (Γεν 37–50). Ο Ματθαίος, παραθέτοντας το «Ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου» (Ωσ 11,1· Μτ 2,15), παρουσιάζει τον Χριστό ως τον νέο Ισραήλ, που επαναλαμβάνει και ανακεφαλαιώνει την ιστορία του εκλεκτού λαού (Irenaeus, Adversus Haereses).

Θεολογικά, η Αίγυπτος συμβολίζει τον κόσμο της αλλοτρίωσης και της ειδωλολατρίας. Το γεγονός ότι ο Υιός του Θεού εισέρχεται σε αυτόν τον χώρο δηλώνει πως η σωτηρία δεν περιορίζεται γεωγραφικά ή εθνοτικά. Ο Χριστός αγιάζει ακόμη και τον τόπο της πτώσης, προετοιμάζοντας την καθολικότητα του ευαγγελικού μηνύματος (Χρυσόστομος, Ομιλίες εις Ματθαίον).

Συμπέρασμα ενότητας:

Η φυγή στην Αίγυπτο δεν είναι απλώς πρακτική λύση, αλλά βαθύ θεολογικό σημείο: ο Χριστός εισέρχεται στην ιστορία της δουλείας για να τη μεταμορφώσει σε ιστορία εξόδου και ελευθερίας.

2. Το όνειρο του Ιωσήφ: Αποκάλυψη και υπακοή

Ο Ιωσήφ παρουσιάζεται ως άνθρωπος σιωπηλής πίστης και άμεσης υπακοής. Ο Θεός δεν του μιλά με θεοφάνεια, αλλά μέσω ονείρου, τρόπου γνωστού στην βιβλική παράδοση (πρβλ. Ιωσήφ του Παγκάλου, Γεν 37). Το όνειρο λειτουργεί ως χώρος συνάντησης θείας πρωτοβουλίας και ανθρώπινης ελευθερίας (Brown, 1993).

Η θεολογική αξία του ονείρου έγκειται στο ότι δεν καταργεί τη λογική, αλλά την κατευθύνει. Ο Ιωσήφ «ἐγερθεὶς… ἀνεχώρησεν» (Μτ 2,14) χωρίς αντίρρηση ή καθυστέρηση. Η υπακοή του δεν είναι παθητική, αλλά ενεργητική συμμετοχή στο σχέδιο της θείας οικονομίας.

Συμπέρασμα ενότητας:

Το όνειρο του Ιωσήφ αποκαλύπτει ότι ο Θεός οδηγεί την ιστορία μέσα από ταπεινά και αφανή μέσα, ζητώντας από τον άνθρωπο εμπιστοσύνη και άμεση ανταπόκριση.

3. Η λογική του Ηρώδη: Εξουσία και φόβος

Ο Ηρώδης ενσαρκώνει την αγωνία της κοσμικής εξουσίας μπροστά στην απειλή της θείας βασιλείας. Η λογική του βασίζεται στον φόβο της απώλειας ελέγχου, γι’ αυτό και οδηγείται στη βία. Η σφαγή των νηπίων αποτελεί έκφραση μιας εξουσίας που, αδυνατώντας να αναγνωρίσει το μυστήριο του Θεού, καταφεύγει στην καταστροφή της ζωής (Moloney, 1992).

Θεολογικά, ο Ηρώδης δεν απορρίπτει απλώς τον Χριστό, αλλά τον παρανοεί. Βλέπει βασιλεία εκεί όπου υπάρχει διακονία, απειλή εκεί όπου υπάρχει σωτηρία. Η αντίθεση αυτή διατρέχει όλο το Ευαγγέλιο.

Συμπέρασμα ενότητας:

Η μορφή του Ηρώδη φανερώνει ότι η εξουσία χωρίς ταπείνωση μετατρέπεται σε δύναμη θανάτου και αντιστρατεύεται το σωτηριολογικό έργο του Θεού.

4. Η σφαγή των νηπίων: Μαρτύριο και ελπίδα

Η σφαγή των νηπίων της Βηθλεέμ αποτελεί το πλέον δραματικό στοιχείο της περικοπής. Ο Ματθαίος παραπέμπει στον προφήτη Ιερεμία (Ιερ 31,15), συνδέοντας τον πόνο με την εσχατολογική ελπίδα. Η Εκκλησία τιμά τα νήπια ως μάρτυρες, όχι λόγω συνειδητής ομολογίας, αλλά λόγω της σχέσης τους με τον Χριστό (Λειτουργικά κείμενα 28ης Δεκεμβρίου).

Το κακό δεν έχει τον τελευταίο λόγο. Η ζωή του Χριστού σώζεται, και μαζί της διασώζεται η προοπτική της λύτρωσης όλης της ανθρωπότητας.

Συμπέρασμα ενότητας:

Ο πόνος της ιστορίας εντάσσεται στο μυστήριο της σωτηρίας, χωρίς να ακυρώνεται, αλλά μεταμορφούμενος σε προσδοκία ανάστασης.

5. Η επιστροφή από την Αίγυπτο: Νέα αρχή

Η επιστροφή της Αγίας Οικογένειας σηματοδοτεί το τέλος του κινδύνου και την αρχή μιας νέας φάσης της ζωής του Ιησού. Ο Χριστός εγκαθίσταται στη Ναζαρέτ, εκπληρώνοντας τις Γραφές (Μτ 2,23). Η αφάνεια προηγείται της δημόσιας δράσης, διδάσκοντας ότι το σχέδιο του Θεού ωριμάζει στον χρόνο.

Συμπέρασμα ενότητας:

Η σωτηρία δεν επιβάλλεται βίαια, αλλά αναπτύσσεται σιωπηλά, μέσα στην καθημερινότητα και την υπομονή.

Επίλογος

Το ευαγγέλιο της φυγής στην Αίγυπτο αποκαλύπτει έναν Θεό που δεν αποφεύγει την ιστορία, αλλά εισέρχεται σε αυτήν με όλους τους κινδύνους και τις πληγές της. Η Αίγυπτος, το όνειρο, ο Ηρώδης, τα νήπια και η επιστροφή συνθέτουν μια θεολογία της ενανθρώπησης όπου η σωτηρία περνά μέσα από τη δοκιμασία. Ο Χριστός σώζεται όχι για να αποφύγει τον σταυρό, αλλά για να τον προσλάβει στον κατάλληλο καιρό, προσφέροντας ζωή στον κόσμο.

Βιβλιογραφία  

• Brown, R. E. (1993). The Birth of the Messiah. New York: Doubleday.

• Ιερά Βίβλος. Καινή Διαθήκη.

• Ιεραίος Λυώνος. Κατά Αιρέσεων.

• Ιωάννης Χρυσόστομος. Ομιλίες εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον.

• Moloney, F. J. (1992). The Gospel of Matthew. Collegeville: Liturgical Press.

• Ωριγένης. Εις Ματθαίον Υπομνήματα.
  -Λόγος Θείου Φωτός