Φωτό: Pinterest
1. Εισαγωγή
Η διάκριση αποτελεί μία από τις κρισιμότερες λειτουργίες του ανθρωπίνου νου και πνεύματος. Είναι η ικανότητα να ξεχωρίζουμε το αληθινό από το απατηλό, το ουσιώδες από το περιττό, το ευεργετικό από το επιβλαβές. Στη σύγχρονη κοινωνία υπερπληροφόρησης, όπου η ταχύτητα των ερεθισμάτων ξεπερνά την ικανότητα επεξεργασίας τους, η διάκριση γίνεται όχι μόνο πνευματική αρετή, αλλά και πρακτικό εργαλείο επιβίωσης. Στην ψυχολογία έχει τη μορφή της γνωστικής αξιολόγησης, στη φιλοσοφία ταυτίζεται με τον ορθό λόγο και τη φρόνηση, ενώ στην πατερική παράδοση αποτελεί το ανώτατο χάρισμα που φωτίζει όλα τα άλλα.
Η διάκριση βοηθά τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει εμπόδια όπως γνωστικές παραμορφώσεις (λανθασμένεες σκέψεις), έντονα συναισθήματα, κοινωνικά στερεότυπα, τραυματικές εμπειρίες, ανεπεξέργαστες επιθυμίες και λογισμούς, που δημιουργούν ένα «νεφέλωμα» που απομακρύνει τον άνθρωπο από την ορθή κρίση.
2. Ψυχολογική – Γνωστική Θεώρηση της Διάκρισης
Η ψυχολογία αντιλαμβάνεται τη διάκριση ως την ικανότητα να αξιολογούμε σωστά τις σκέψεις και τα ερεθίσματα προτού αντιδράσουμε. Είναι η μετάβαση:
2.1. Η διάκριση ως γνωστική αξιολόγηση
Η διάκριση βοηθά τον άνθρωπο να ξεχωρίζει το γεγονός από την ερμηνεία του γεγονότος.
Παράδειγμα 1: Κάποιος δεν απάντησε στο μήνυμά μου.
Αδιάκριτη σκέψη: «Με αγνοεί επειδή δεν με εκτιμά».
Διακριτική σκέψη: «Μπορεί να είναι απασχολημένος ή δεν είδε το μήνυμα».
Παράδειγμα 2: Ο προϊστάμενος μίλησε απότομα.
Αδιάκριτη σκέψη: «Με μισεί».
Διακριτική σκέψη: «Ίσως πιέζεται από κάτι δικό του».
Παράδειγμα 3: Απέτυχα σε κάτι.
Αδιάκριτη σκέψη: «Είμαι άχρηστος».
Διακριτική σκέψη: «Ήταν μια αποτυχία, όχι η ταυτότητά μου».
2.2. Γνωστικές παραμορφώσεις — εχθροί της διάκρισης
Οι γνωστικές παραμορφώσεις μειώνουν τη διάκριση. Βασικές παραμορφώσεις:
Καταστροφοποίηση: «Αν δεν τα πάω καλά σήμερα, θα καταστραφεί η ζωή μου».
Απόλυτη σκέψη ("όλα ή τίποτα"): «Αν δεν έχω τέλεια σχέση, είμαι αποτυχημένος/η».
Ανάγνωση και ακατέργαστη αποδοχή σκέψεων: «Σίγουρα με θεωρεί ανίκανο».
Υπεργενίκευση: «Ένας με πρόδωσε → όλοι είναι προδότες».
2.3. Συναισθηματική ρύθμιση
3. Φιλοσοφική Προσέγγιση της Διάκρισης
Αριστοτέλης (φρόνησις): Πρακτική σοφία, μέτρο, αποφυγή υπερβολής ή έλλειψης.
Στωικοί: Διάκριση μεταξύ του τι εξαρτάται από εμάς και τι όχι.
Πλάτων: Διάκριση σκιών (εντυπώσεις) από ουσιαστικά όντα.
Παράδειγμα: Ένας κολακευτικός λογισμός μπορεί να φαίνεται καλός αλλά η διάκριση αξιολογεί την ουσία.
4. Κοινωνιολογική Θεώρηση της Διάκρισης
Η διάκριση επηρεάζεται από κοινωνικά στερεότυπα:
«Οι άντρες δεν κλαίνε», «Οι φτωχοί είναι τεμπέληδες», «Όποιος ζητά βοήθεια είναι αδύναμος».
Υπερπληροφόρηση, αλγοριθμικά φίλτρα και social media θολώνουν τη διάκριση.
Η διάκριση επιτρέπει να ξεχωρίζουμε τη δική μας φωνή από τη φωνή της κοινωνίας.
5. Θεολογική – Πατερική Θεώρηση της Διάκρισης
Για τους Πατέρες, η διάκριση (διάκρισις λογισμών και πνευμάτων) είναι η ικανότητα να ξεχωρίζουμε:
ποιοι λογισμοί προέρχονται από τον Θεό,
ποιοι είναι εμπαθείς (από τα πάθη),
και ποιοι δαιμονικοί.
5.1. Ορισμός κατά τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος
5.2. Καθαρή καρδιά
« Ο καθαρός νους γίνεται καθρέπτης των θείων φωτισμών» (Maximus the Confessor, 1985).
6. Πατερικά παραδείγματα θεόσδοτων λογισμών
| Παράδειγμα | Απόσπασμα | Σημείωση |
|---|---|---|
| Ειρήνη – Άγιος Αντώνιος | «Τὰ παρὰ Θεοῦ ἔρχονται ἡσύχως καὶ ἄνευ ταραχῆς…» | Ο Θεός δεν ταράσσει ποτέ τον άνθρωπο |
| Αγάπη – Άγιος Ισαάκ | «Καθαρὸς ἐστὶ λογισμὸς ὁ γεννῶν ἐν τῇ ψυχῇ ἔλεος» | Προκαλεί φιλανθρωπία |
| Αυτομεμψία – Άγιος Παΐσιος | «Η πνευματική αυτομεμψία είναι η αρχή της διάκρισης» | Οδηγεί σε ταπείνωση |
| Παρηγορία – Άγιος Πορφύριος | «Ο Χριστός, όταν έρχεται ο ίδιος, φέρνει άναπαυση· τίποτε βαρύ» | Παρηγορητικός λογισμός |
| Μετάνοια – Άγιος Εφραίμ | «Ἡ μετάνοια χαράν ἐν τῷ Θεῷ γεννᾶ» | Οδηγεί σε θετική μετάνοια |
7. Διάκριση λογισμών με βάση τα πατερικά κριτήρια
| Κριτήριο | Θεόσδοτος | Εμπαθής | Δαιμονικός |
|---|---|---|---|
| Συναισθηματικός τόνος | Ειρήνη, ησυχία | Ταραχή, υπερβολικά συναισθήματα | Ταραχή, μίσος |
| Καρπός | Ταπείνωση, αγάπη | Αυτοδικαίωση, εγωκεντρισμός | Απόγνωση, υπερηφάνεια |
| Πνευματικό αποτέλεσμα | Προσευχή, εμπιστοσύνη | Σύγχυση, διαμάχη | Διαίρεση, πλάνη |
| Σκοπός | Εν Χριστώ οικοδομή | Ικανοποίηση του εγώ | Πλάνη και κακό |
8. Συμπεράσματα
Η διάκριση αποτελεί κεντρική αρετή που συνδέει νου, ψυχή και πνεύμα. Ψυχολογικά, είναι η ικανότητα σωστής αξιολόγησης σκέψεων και συναισθημάτων. Φιλοσοφικά και κοινωνιολογικά, είναι ο διαχωρισμός ουσίας και φαινομένου, προσωπικής ελευθερίας και κοινωνικών πιέσεων. Πατερικά, αποτελεί χάρισμα του Αγίου Πνεύματος, που φωτίζει τους λογισμούς και οδηγεί στην ταπείνωση, την αγάπη και την πνευματική ωρίμανση. Η διάκριση επιτρέπει στον άνθρωπο να ξεχωρίζει τους θεόσδοτους λογισμούς από τους εμπαθείς και τους δαιμονικούς, προσφέροντας σταθερότητα και πνευματική ευθυγράμμιση.
9. Βιβλιογραφία
10. Ερωτηματολόγιο Διάκρισης Λογισμών
Οδηγίες: Διαβάστε κάθε δήλωση και σημειώστε σε τι βαθμό σας χαρακτηρίζει:
A. Θεόσδοτοι λογισμοί
Νιώθω ειρήνη και ηρεμία όταν σκέφτομαι σημαντικές αποφάσεις.
Ο λογισμός μου με ωθεί σε ταπείνωση και αυτογνωσία.
Έχω την τάση να αγαπώ και να βοηθώ τους άλλους χωρίς προσωπικό όφελος.
Οι σκέψεις μου φέρνουν παρηγοριά και εσωτερική γαλήνη.
Αισθάνομαι εμπιστοσύνη και ελπίδα ακόμα σε δύσκολες καταστάσεις.
Οι λογισμοί μου με οδηγούν στη μετάνοια με χαρά και όχι με απελπισία.
Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη και χαρά για τα καλά που συμβαίνουν γύρω μου.
Οι σκέψεις μου με καθοδηγούν σε θετικές πράξεις προς τον πλησίον.
Νιώθω φωτισμό και έμπνευση για καλές πράξεις χωρίς πίεση.
Οι σκέψεις μου δεν προκαλούν εσωτερικό φόβο ή άγχος.
B. Εμπαθείς λογισμοί
Νιώθω θυμό ή εχθρότητα όταν κάτι δεν πηγαίνει όπως θέλω.
Οι λογισμοί μου με ωθούν να υπερασπίζομαι μόνο το εγώ μου.
Σκέφτομαι αρνητικά για τους άλλους χωρίς λόγο.
Αισθάνομαι ότι πρέπει να επιβάλλω τη γνώμη μου για να έχω δίκιο.
Οι σκέψεις μου με γεμίζουν άγχος ή ταραχή.
Τείνω να κατακρίνω ή να συγκρίνω τους άλλους με αρνητικό τρόπο.
Αισθάνομαι ζήλια ή φθόνο προς άλλους συχνά.
Οι λογισμοί μου μου προκαλούν σύγχυση και εσωτερική ανησυχία.
Σκέφτομαι εκδικητικά ή αρνητικά όταν με αδικούν.
Οι σκέψεις μου συχνά ενισχύουν υπερβολικά το εγώ μου.
Γ. Δαιμονικοί λογισμοί
Οι σκέψεις μου προκαλούν έντονο φόβο ή πανικό χωρίς πραγματικό λόγο.
Αισθάνομαι απελπισία ή αίσθημα αδυναμίας όταν αντιμετωπίζω δυσκολίες.
Οι σκέψεις μου οδηγούν σε μίσος ή διαίρεση με άλλους.
Νιώθω ότι οι λογισμοί μου με απομακρύνουν από θετικές πράξεις.
Αισθάνομαι πίεση ή βαρύτητα όταν σκέφτομαι καταστάσεις καθημερινής ζωής.
Οι σκέψεις μου με παρασύρουν σε άρνηση ή πλάνη.
Αισθάνομαι ότι χάνω τον έλεγχο της κρίσης μου λόγω λογισμών.
Οι σκέψεις μου με γεμίζουν φόβο για το μέλλον χωρίς αιτία.
Οι λογισμοί μου μου προκαλούν ψυχική διαίρεση ή σύγχυση.
Νιώθω ότι οι σκέψεις μου με απομακρύνουν από την πίστη ή τα πνευματικά μου ιδανικά.
11. Βαθμολόγηση-Ερμηνεία
Υψηλός βαθμός στους θεόσδοτους λογισμούς δείχνει καλή διάκριση και πνευματική ωριμότητα.
Υψηλός βαθμός στους εμπαθείς ή δαιμονικούς λογισμούς υποδεικνύει ανάγκη πνευματικής επαγρύπνησης και αυτογνωσίας.
Θεόσδοτοι λογισμοί
0–13: Χαμηλή διάκριση – χρειάζεται ανάπτυξη θετικών λογισμών.
14–27: Μέτρια διάκριση – συνδυασμός φωτισμένων και εμπαθών λογισμών.
28–40: Υψηλή διάκριση – επικράτηση θεόσδους λογισμών, πνευματική ωριμότητα.
Εμπαθείς λογισμοί
0–13: Χαμηλή επίδραση παθών – καλή πνευματική κατάσταση.
14–27: Μέτρια – προσοχή στα πάθη.
28–40: Υψηλή – επικράτηση παθών, ανάγκη πνευματικής εγρήγορσης.
Δαιμονικοί λογισμοί
0–13: Χαμηλή αρνητική επιρροή – ισχυρή προστασία διάκρισης.
14–27: Μέτρια – απαιτείται προσεκτική πνευματική και ψυχολογική εργασία.
- 28–40: Υψηλή – σημαντική αρνητική επίδραση, άμεση ανάγκη καθοδήγησης.-Λόγος Θείου Φωτός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου