Εισαγωγή
Ο Μέγας Βασίλειος αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες μορφές της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της παγκόσμιας χριστιανικής γραμματείας. Ως Πατέρας της Εκκλησίας, θεολόγος, ποιμένας, φιλάνθρωπος και παιδαγωγός, άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στη δογματική θεολογία, στη λειτουργική ζωή, στην κοινωνική πρόνοια και στην παιδεία. Η Εκκλησία τον τιμά ιδιαιτέρως την 1η Ιανουαρίου, συνδέοντας τη μνήμη του με την έναρξη του νέου έτους.
Βίος του Μεγάλου Βασιλείου
Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε περί το 330 μ.Χ. στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, σε οικογένεια βαθιά χριστιανική και μορφωμένη. Η μητέρα του, Εμμέλεια, ο πατέρας του Βασίλειος και τα αδέλφια του (μεταξύ των οποίων ο Γρηγόριος Νύσσης) τιμώνται επίσης ως άγιοι (Χρήστου, 2011).
Σπούδασε στην Καισάρεια, στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα, όπου συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Γρηγόριο τον Θεολόγο. Μετά από περίοδο ασκητικής ζωής, χειροτονήθηκε επίσκοπος Καισαρείας το 370 μ.Χ. και ανέλαβε ενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση της αίρεσης του Αρειανισμού. Κοιμήθηκε το 379 μ.Χ., σε ηλικία μόλις 49 ετών.
Θαύματα και αγιότητα
Η Εκκλησία αποδίδει στον Μέγα Βασίλειο πολλά θαύματα, τόσο κατά τη διάρκεια της ζωής του όσο και μετά την κοίμησή του. Χαρακτηριστικό είναι το θαύμα της σωτηρίας της Καισάρειας από την απειλή του επάρχου Μόδεστου, όπου, σύμφωνα με την παράδοση, η σταθερότητα και η προσευχή του Αγίου έσωσαν την πόλη (Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου, 2005).
Ναοί και εορτασμός
Ο Μέγας Βασίλειος τιμάται την 1η Ιανουαρίου, ημέρα κατά την οποία τελείται και η Θεία Λειτουργία του. Πλήθος ναών στην Ελλάδα και σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο είναι αφιερωμένοι στη μνήμη του, ενώ η ημέρα αυτή συνδέεται και με το έθιμο της βασιλόπιτας.
Συγγραφικό έργο
Το έργο του Μεγάλου Βασιλείου είναι εκτενές και πολυδιάστατο. Περιλαμβάνει δογματικά, ασκητικά, ηθικά και παιδαγωγικά κείμενα. Ιδιαίτερη σημασία έχει το έργο «Περί του Αγίου Πνεύματος», όπου θεμελιώνεται η ορθόδοξη διδασκαλία περί της θεότητας του Αγίου Πνεύματος (Βασίλειος ο Μέγας, 1998).
Άλλα σημαντικά έργα είναι:
Εξαήμερος
Όροι κατά πλάτος και κατ’ επιτομήν
Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων
Αποφθέγματα
Ο λόγος του Αγίου είναι διαχρονικός και παιδαγωγικός:
«Οὐκ ἐμοῦ τὰ ὑπάρχοντα, ἀλλὰ τῶν δεομένων.»
«Ἡ ἀληθινὴ σοφία συνοδεύεται πάντοτε ἀπὸ τὴν ταπείνωση.»
«Πλούσιος δεν είναι αυτός που έχει πολλά, αλλά αυτός που χρειάζεται λίγα.»
Προσφορά στην παιδεία
Ο Μέγας Βασίλειος θεωρείται πρωτοπόρος της χριστιανικής παιδαγωγικής. Υποστήριξε τη δημιουργική σύνθεση της ελληνικής κλασικής παιδείας με το χριστιανικό ήθος, τονίζοντας ότι η γνώση πρέπει να οδηγεί στη σωτηρία και στην ηθική καλλιέργεια του ανθρώπου (Παπαδόπουλος, 2004).
Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου
Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου τελείται δέκα φορές τον χρόνο. Διαφέρει από τη Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου κυρίως:
στις μακρύτερες ευχές,
στο βαθύτερο θεολογικό περιεχόμενο περί δημιουργίας, πτώσης και σωτηρίας του ανθρώπου,
στον πιο κατανυκτικό χαρακτήρα.
Αντίθετα, η Λειτουργία του Ιερού Χρυσοστόμου είναι συντομότερη και τελείται τις περισσότερες ημέρες του έτους (Τρεμπέλας, 2002).
Απολυτίκιο
Το έθιμο της βασιλόπιτας
Άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου και την έναρξη του νέου έτους είναι το έθιμο της βασιλόπιτας. Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, όταν ένας άδικος έπαρχος ζήτησε υπέρογκο φόρο από την Καισάρεια, ο Μέγας Βασίλειος κάλεσε τους κατοίκους να προσφέρουν ό,τι πολύτιμο είχαν, ώστε να σωθεί η πόλη. Μετά από θαυμαστή επέμβαση, ο έπαρχος αποχώρησε και ο Άγιος, μη γνωρίζοντας σε ποιον ανήκε κάθε προσφορά, ζήτησε να παρασκευαστούν άρτοι, μέσα στους οποίους τοποθετήθηκαν τα τιμαλφή, τα οποία με θαυμαστό τρόπο επέστρεψαν στους κατόχους τους (Χρήστου, 2011).
Το έθιμο της βασιλόπιτας διατηρεί μέχρι σήμερα έντονο συμβολικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα. Το νόμισμα (φλουρί) που τοποθετείται στο εσωτερικό της πίτας συμβολίζει την ευλογία του Θεού για τον νέο χρόνο, ενώ η κοπή της βασιλόπιτας εκφράζει την ενότητα της οικογένειας και της κοινότητας γύρω από την πίστη, την αγάπη και την ελπίδα. Με αυτόν τον τρόπο, το έθιμο λειτουργεί ως ζωντανή υπενθύμιση της φιλανθρωπίας, της δικαιοσύνης και της μέριμνας για τον συνάνθρωπο, αξίες που χαρακτήριζαν τον βίο και το έργο του Μεγάλου Βασιλείου.
Είθε ο Μέγας Βασίλειος να φωτίζει τη ζωή μας με σοφία, ταπείνωση και αγάπη, χαρίζοντας υγεία, ειρήνη και πνευματική πρόοδο σε κάθε νέο έτος.
Βιβλιογραφία
Βασίλειος ο Μέγας. (1998). Περί του Αγίου Πνεύματος (μτφρ. Π. Χρήστου). Πατερικαί Εκδόσεις Γρηγόριος.
Χρήστου, Π. (2011). Πατρολογία (Τόμ. Β΄). Εκδόσεις Κυρομάνος.
Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος. (2005). Ορθόδοξη πνευματικότητα. Εκδόσεις Γέννημα.
Παπαδόπουλος, Σ. (2004). Πατέρες και παιδεία. Εκδόσεις Πουρναρά.
Τρεμπέλας, Π. (2002). Αι Θείαι Λειτουργίαι. Εκδόσεις Ζωή.
-Λόγος Θείου Φωτός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου