Ιδιαίτερες πληροφορίες για το αμίλητο νερό δεν εντοπίζουμε στη λαογραφία της μεταπολεμικής Ελλάδας, εκτός του ότι το χρησιμοποιούσαν οι ανύπαντρες κόρες για την εκτέλεση του πανάρχαιου μαντικού παιχνιδιού του Κλήδονα(1). Το αμίλητο νερό το κόμιζαν από τα πηγάδια ή τις βρύσες οι κοπέλες, αφωνότερες των ιχθύων, σε κατάσταση απόλυτης σιωπής ,κατά την παραμονή της εορτής του Αγίου Ιωάννου, στις 24 Ιουνίου, και μετά τη δύση του ηλίου, διαφορετικά το νερό θα έχανε τη θαυματουργή του ιδιότητα.
Στη Βαλύρα όμως, το αμίλητο νερό δεν αφορούσε κάποιο πανάρχαιο έθιμο ή παιχνίδι, αλλά μία ιεροτελεστία κάθαρσης, η οποία σχετιζόταν με την τελευταία επιθυμία του μελλοθανάτου και πριν λάβει τη Θεία Κοινωνία από τον ιερέα του χωριού, για να οδεύσει με γαλήνη και ειρήνη, συγχωρεμένος στον άλλο κόσμο ή το χρησιμοποιούσαν οι μητέρες για το ξεμάτιασμα των παιδιών.
Δεν ήταν aquo distillata, νερό απόσταξης (2) για την εκτέλεση κάποιας φαρμακευτικής συνταγής, ήταν ευλογημένο από τον ιερέα θεραπευτικό νερό, από τις βρύσες και τα πηγάδια του χωριού, για την προετοιμασία της κάθαρσης του σώματος και της ψυχής.
Στην Αθήνα έλεγαν δεν σε ξεπλένει της ούτε της Καλλιρρόης το ρέμα για τον πολύ αμαρτωλό άνθρωπο, όμως στη Βαλύρα ένα ποτήρι αμίλητο νερό , από τα ευλογημένα με θείο αγιασμό πηγάδια της, ήταν αρκετό για να αισθανθεί κάποιος καθαρός στο σώμα και στην ψυχή , ιδίως εκείνος ο οποίος περίμενε καρτερικά πάνω στο κρεβάτι του πόνου τον Κύριο, για να παραλάβει την βασανισμένη ψυχή του και το ταλαιπωρημένο σώμα του.
Όταν κάποιος διαισθανόταν ότι πλησίαζε το τέλος του, ζητούσε στην πρωτότοκη κόρη, αν βέβαια εκείνη ήταν ανύπαντρη, άσπιλη και αμόλυντη, να του φέρει να πιει αμίλητο νερό από το κοντινό πηγάδι ή τη βρύση του χωριού. Αν δεν υπήρχε κόρη στην οικογένεια, η πρωτότοκη κόρη ανάμεσα στους συγγενείς ή φίλους αναλάμβανε την εκτέλεση αυτής της τελευταίας επιθυμίας του μελλοθανάτου. Δεν ήταν απαραίτητο να έχει δύσει ο ήλιος, γιατί δεν επρόκειτο περί μαγείας, αλλά αφορούσε την αγνή πρόθεση κάθαρσης του σώματος και της ψυχής, ως προετοιμασία για την αποδοχή της Θείας Κοινωνίας στη συνέχεια. Ήταν θα λέγαμε το τελευταίο κέρασμα από την οικογένεια, και η επιθυμία παράλληλα του προσφιλούς προσώπου να οδεύσει καθαρός από τις αμαρτίες της ζωής, προς τον Κύριο και Θεό του .
Όπως τα ετοιμοθάνατα πτηνά του ουρανού και τα όμορφα ζώα της γης, όταν διαισθάνονται ότι έφθασε το τέλος της ζωής τους ,τροφή δεν βάζουν στο στόμα τους για ημέρες ολόκληρες, αλλά βρέχουν το λάρυγγά τους με το τρεχούμενο νερό της μάνας γης, έτσι και οι άνθρωποι οι παλιοί, συνειδητοποιημένοι εμπρός στο κατώφλι του θανάτου, με ιδιαίτερα ανεπτυγμένη διαίσθηση, ζητούσαν το τελευταίο άγιο κέρασμα, από τα άσπιλα και αβρά χέρια των πρωτότοκων, αγαπημένων νεανίδων της οικογένειας.
Κάποτε ένας πατέρας στο Μπιζάνι, στη Βαλύρα του 1950, ήταν πολύ ασθενής, σε σχετικά νεαρή ηλικία, και είχε τρία μικρά παιδιά, μία κόρη και δύο γιούς. Όταν ένιωσε ότι έφθασε το τέλος του, κατόπιν ενός ονείρου που είδε κατά το προηγούμενο βράδυ με τον Κύριο να τον καλεί κοντά του, κάλεσε το πρωί την κόρη του να καθίσει δίπλα στο κρεβάτι του πόνου και της είπε:
-Μαρία, ο Κύριος μου μίλησε χθες βράδυ. Ήγγικεν η ώρα (3) τελειώνουν τα βάσανά μου σήμερα, γι΄ αυτό θέλω να χαίρεσαι και όχι να κλαις και να πονάς. Πήγαινε κόρη μου να φέρεις από το πηγάδι το αμίλητο νερό στον πατέρα σου.
Η Μαρία κουβέντα δεν είπε στον πατέρα της, έκρυψε τα δάκρυά της κάτω από τη μακριά μαύρη μαντίλα της, πήρε το λαγήνι της, και με σκεπασμένο σχεδόν ολόκληρο το πρόσωπό της, κατηφόρισε με βήμα γοργό προς το πηγάδι του Πουλόγιαννη, κοντά στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου.
Οι άνθρωποι στο χωριό ήταν ευαισθητοποιημένοι και κανένας δεν τολμούσε να μιλήσει στην κόρη, η οποία πήγαινε τυλιγμένη με μαύρη μαντίλα να λάβει και να κομίσει στον μελλοθάνατο το αμίλητο νερό. Μόνο έσκυβαν το κεφάλι τους εμπρός της και έκαναν τον σταυρό τους. Κι από την πλατεία της Βαλύρας αν περνούσε, σηκώνονταν όλοι από τα καφενεία, έβγαιναν εκτός, στέκονταν όρθιοι και έκαναν τρεις φορές τον σταυρό τους , σε κατάσταση άκρας σιγής. Τα άτομα που ήταν συγγενείς, γνωστοί ή φίλοι, απομακρύνονταν τάχιστα, μόλις έβλεπαν την κόρη σκεπασμένη να κρατεί τη στάμνα της, για να μη ξεχαστούν και της μιλήσουν, γιατί ήταν πολύ μεγάλη προσβολή προς την επιθυμία του νεκρού η διακοπή της διαδικασίας μεταφοράς στο σπίτι του αμίλητου, θεραπευτικού νερού.
Η Μαρία, αφού ακούμπησε το λαγήνι της κάτω, πάνω στο πλακόστρωτο στεφάνι, στο δάπεδο του πηγαδιού, έριξε μέσα στο νερό τον κουβά με το χοντρό σχοινί, γύρισε το μαγκάνι και ανέβασε δροσερό νερό. Μισογέμισε τη στάμνα της, όσο άντεχε να τη σηκώσει και να τη μεταφέρει μέχρι το σπίτι, χωρίς φόβο να της πέσει και να χυθεί το νερό καταγής. Σ΄ ένα καθαρό κρυστάλλινο ποτήρι προσέφερε αμίλητο νερό στον βαριά άρρωστο πατέρα της, και το εναπόθεσε πάνω σ΄ ένα ξύλινο τραπεζάκι, δίπλα στην κλίνη του . Ύστερα τον αγκάλιασε, με σφιγμένο το στόμα της για να μη βγάλει κραυγές και αναστενάξει από τη θλίψη της, τον σήκωσε, και καθώς εκείνος έτρεμε, αφού έκανε σιωπηλός τρεις φορές τον σταυρό του, ήπιε το αμίλητο νερό και έπλυνε το πρόσωπό του. Ο πατήρ Δημήτριος Ξυδόπουλος ήλθε και τον κοινώνησε, μετά τη λήξη της Θείας Λειτουργίας, και μέχρι την Δύση του ηλίου εξέπνευσε αναπαυμένος, καθαρός και συγχωρεμένος.
Το αμίλητο νερό δεν το πετούσαν, αλλά ούτε και το κρατούσαν, λέγει ο κύριος Γιώργος Φειδάς. Με αυτό έραναν όλο το σπίτι, τα υπάρχοντα και τα ενδύματά τους, τις αυλές του σπιτιού, έλουζαν τα όμορφα άνθη τους και τους χώρους , τους οποίους επιμελώς κρατούσαν πολύ καθαρούς στα κατώγια των σπιτιών, όπου αποθήκευαν τη σοδειά της χρονιάς.
Σε κατάσταση βαθιάς ενδοσκόπησης και απόλυτης σιωπής λάμβανε χώρο η τελετουργία με το αμίλητο νερό. Μόνο μέσα από τέτοιες δεδομένες συνθήκες μπορούσαν η ψυχή και το σώμα να επιτύχουν τη νίψη και την προετοιμασία για το τελευταίο ταξίδι του ανθρώπου, προτού αποχωριστεί η ψυχή από το σώμα του. Η ψυχή, ως φως Θεού, ανέρχεται προς τον ουρανό και το ύδωρ πίπτει και αγιάζει τη γη, όταν αντίστοιχα αγιασμένος φεύγει ο άνθρωπος από τη ζωή.
Υπήρχε και μία δεύτερη χρήση του αμίλητου νερού, στην περίπτωση που αισθάνονταν οι μητέρες ότι τα μικρά παιδιά τους ή οι ανύπαντρες κόρες τους ήταν ματιασμένες. Πήγαινε η πρωτότοκη κόρη σκεπασμένη , με λευκό μαντίλι αυτή τη φορά, στο πηγάδι και έφερνε κρυφά το αμίλητο νερό στο σπίτι. Σταύρωναν οι μητέρες τα παιδιά και τους έδιναν να πιούν σιωπηλά αμίλητο νερό ή έκαναν οι ματιασμένες κοπέλες τον σταυρό τους, έπιναν το αμίλητο νερό και ένιβαν το πρόσωπό τους.
Παλαιότερα το αμίλητο νερό το έλεγαν “άκριτο”, από το κρίνω-μιλάω . Γι΄ αυτό όταν κάποιος κάθεται σε μια γωνιά και δεν μιλάει λέμε ,“αυτός ήπιε τ΄αμίλητο νερό” (2).
Η σιωπή είναι χρυσός, και στη δύσκολη, γεμάτη άγχος εποχή που διανύουμε, καλό είναι, όταν προσφέρουμε σε κάποιον ένα ποτήρι νερό, να τον τιμούμε σωπαίνοντας, για να μη ταράζουμε τα εσωτερικά του ύδατα. Η προετοιμασία ενός μελλοθανάτου με αγιασμένο νερό , σε κατάσταση απόλυτης σιωπής, μπορεί κάλλιστα να προετοιμάσει το σώμα και την ψυχή του, για να δεχτεί τη Θεία Κοινωνία, αφού πεθάνει η αμαρτία μέσα στο ύδωρ, όπως στην Αγία Κολυμβήθρα, ανασταίνεται ο άνθρωπος ενδεδυμένος τον Κύριο, τον λόγο του Θεού και το Φως του Φωτός, κοινωνώντας των Αχράντων μυστηρίων.
Θερμές ευχαριστίες στον κύριο Γιώργο Φειδά, επιχειρηματία, ο οποίος μας περιέγραψε παραστατικά το έθιμο με το αμίλητο νερό, στη μεταπολεμική Βαλύρα.
Βιβλιογραφία
1. Λήμμα:Αμίλητο νερό. Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν του Ηλίου, τόμ. Β΄,σελ. 514.
2. Νατσούλη Τ. (1996). Λέξεις και Φράσεις Παροιμιώδεις, σελ. 92, 219, 592 και 667. Αθήνα.Εκδόσεις Σμυρνιωτάκη.
3. Ματθ. ΚΣΤ΄45.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
22/7/2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου