Φωτογραφίες : κ. Τάκης Ατζαμιδάκης
Αφιερωμένο στη Βαλυραία Ευρυδίκη Λινάρδου-Παπαλαμπίδου,
που τιμά τον Έβρο στη Θράκη με πίστη αληθή
1. Εισαγωγή
Οι ποταμοί δεν ήταν απλώς πηγές ζωής για τον αρχαίο άνθρωπο· υπήρξαν δίαυλοι ψυχής, μύθου και μουσικής. Η ροή τους, ο ήχος των νερών, οι πηγές που αναβλύζουν μέσα από τη γη, συνδέονται με την αρμονία του κόσμου και τη θεία τάξη¹. Παρατηρώντας τον Έβρο στη Θράκη, τη Βαλύρα στη Μεσσηνία ή την Valira στην Ανδόρα, αντιλαμβανόμαστε ότι η φύση, η γλώσσα και οι παραδόσεις συναντιούνται για να αφηγηθούν ιστορίες μουσικής και μύθου².
2. Ο Έβρος: νερό, ήχος και μυθολογία
Στη Θράκη, ο ποταμός Έβρος προσωποποιείται ως γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, φορέας ζωογόνου δύναμης³. Η ροή του δεν είναι απλώς νερό· είναι μουσική που αγγίζει την ψυχή, αντηχεί στα μύχια της τέχνης και συνομιλεί με τον κόσμο των θεών⁴.
3. Η Βαλύρα και ο Θάμυρις
Στη Μεσσηνία, οι πηγές του ποταμού της Βαλύρας παράγουν ήχους που μοιάζουν με μουσική³. Το όνομά της, πιθανώς από τη ρίζα Valira → Valeria, σημαίνει νερό που ρέει, ζωντανό και μουσικό².
Ο Θάμυρις, μαθητής των Μουσών, αμφισβήτησε την υπεροχή τους και τιμωρήθηκε με την αφαίρεση της λύρας και της φωνής του. Όταν το θείο χάρισμα χάθηκε, σταμάτησε η θεία ροή του ήχου· όμως η μουσική επανέρχεται μέσα από τη φύση και τον άνθρωπο, απαιτώντας σεβασμό και ταπεινότητα⁵.
4. Valira: η γέφυρα των ηχητικών ποταμών
Στην Ανδόρα, ο ποταμός Valira, χωρισμένος σε Valira del Nord και Valira d’Orient, κυλά προς τον Segre και τελικά στον Ebro. Η κοινή ρίζα Valir- συνδέει τον ποταμό γλωσσικά και σημασιολογικά με την Ελλάδα².
Η Valira είναι συνέχεια της μυθολογικής και μουσικής παράδοσης του Έβρου και της Βαλύρας: ο ήχος των νερών της αφηγείται ιστορίες που ταξιδεύουν πέρα από χώρες και χρόνους, ενώ η μυθολογία και η γλώσσα ενώνονται για να μας θυμίσουν την παντοδυναμία και την αρμονία του νερού⁴.
5. Συμπέρασμα
Οι ποταμοί Έβρος, Βαλύρα και Valira δεν είναι απλώς φυσικά φαινόμενα· είναι ζωντανές φωνές που συνδέουν τον άνθρωπο με τη φύση, την τέχνη και το θείο²,³. Οι ήχοι τους και οι μύθοι τους μας υπενθυμίζουν ότι η μουσική και η θεία έμπνευση είναι δώρα που απαιτούν σεβασμό, ταπεινότητα και συνειδητοποίηση της σχέσης με τον Δημιουργό και την κοσμική αρμονία. Μέσα από αυτά τα «ηχητικά ποτάμια», η παράδοση και η φύση ενώνονται για να αφηγηθούν ιστορίες που διαρκούν πέρα από χρόνο και χώρο⁵.
Υποσημειώσεις
Η σύνδεση των ποταμών με τη μουσική και τη θεία τάξη εμφανίζεται σε πολλές αρχαίες πηγές, από τον Παυσανία έως τον Eliade, ενώ οι σύγχρονες μελέτες υπογραμμίζουν την πολιτισμική σημασία της ροής των νερών (Csapo, 2004).
Η φύση, η γλώσσα και οι παραδόσεις συνδέονται για να αφηγηθούν ιστορίες μουσικής και μύθου (López-Menchero, 1998; Bourdieu, 1982).
Παυσανίας, 1990, Βιβλίο 4 & 9; Krahe, 1964.
Η μουσική των ποταμών συνδέεται με μύθους όπως η κάθοδος του Ορφέα στον Άδη και την κοσμική αρμονία (Csapo, 2004; Fontenrose, 1959; Csapo & Slater, 1995).
Η ιστορία του Θάμυρι υπογραμμίζει τη σύνδεση της μουσικής με τη φύση και το θείο, ενώ η ετυμολογία της Βαλύρας ενισχύει την αντίληψη του νερού ως ζωντανού, μουσικού στοιχείου (Bourdieu, 1982; Eliade, 1963).
Βιβλιογραφία
Bourdieu, P. (1982). Η συμβολική διάσταση του νερού. Παρίσι: Éditions de Minuit.
Csapo, E. (2004). Νερό και μουσική στην αρχαία Ελλάδα. Κέμπριτζ: Cambridge University Press.
Csapo, E., & Slater, W. J. (1995). Το πλαίσιο της αρχαίας τραγωδίας. Αν Άρμπορ: University of Michigan Press.
Eliade, M. (1963). Μύθος και πραγματικότητα. Νέα Υόρκη: Harper & Row.
Fontenrose, J. (1959). Πύθων: Μελέτη του μύθου των Δελφών και των καταβολών του. Μπέρκλεϊ: University of California Press.
Krahe, H. (1964). Η θρησκεία των Θρακών. Στουτγκάρδη: Kohlhammer.
López-Menchero, J. (1998). Τοπωνυμία και ιστορική γεωγραφία της Ανδόρρας. Ανδόρρα: Institut d’Estudis Andorrans.
Παυσανίας. (1990). Ελλάδος περιήγησις, Βιβλίο 4 & 9. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Θερμές ευχαριστίες στον ζωγράφο κύριο Τάκη Ατζαμιδάκη, που απαθανάτισε εντυπωσιακά το υγρό στοιχείο στη Βαλύρα μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου