Deposit Photos
Στον πέμπτο όροφο μιας πολυκατοικίας στου Ζωγράφου, με τα παράθυρα να βλέπουν προς τον Υμηττό, συγκατοικούσαν τρεις φοιτητές. Ο Αλέξανδρος, ο Μάριος και ο Νίκος. Τρεις φίλοι, τρεις κόσμοι, τρεις τρόποι να βλέπεις τη ζωή.
Ο Αλέξανδρος σπούδαζε Φιλοσοφία και πίστευε πως η ζωή είναι για να τη συλλογίζεσαι, όχι για να τη μετράς. Κάπνιζε αργά στο μπαλκόνι, διάβαζε Καμύ και μιλούσε για «το νόημα του είναι». Οι λογαριασμοί, οι προθεσμίες, τα μαθήματα – όλα του φαίνονταν μικρά μπροστά στην ιδέα του απόλυτου.
Ο Μάριος, φοιτητής Οικονομικών, ζούσε με το ρολόι στο χέρι. Ήξερε τι ώρα θα διαβάσει, πότε θα φάει, πότε θα πληρώσει το νοίκι. Είχε κολλήσει στο ψυγείο ένα πρόγραμμα με τίτλο «Εβδομαδιαία Παραγωγικότητα». Κάθε μέρα τσέκαρε τις στήλες με πειθαρχημένη ακρίβεια.
Και στη μέση, ο Νίκος. Φοιτητής Θεολογίας. Ούτε ονειροπόλος ούτε υλιστής. Είχε μια ηρεμία που θύμιζε νερό ακίνητο — φαινομενικά ήσυχο, μα βαθύ. Οι άλλοι τον φώναζαν ειρωνικά «το φρόνιμο αγόρι». Εκείνος απλώς χαμογελούσε. Δεν του άρεσαν οι κατηγορίες, πίστευε πως η ζωή είναι πιο πλούσια απ’ ό,τι χωράει μια ταμπέλα.
Τον πρώτο μήνα όλα κύλησαν ήσυχα. Ώσπου ήρθε ο λογαριασμός του ρεύματος.
Κανείς δεν απάντησε.
Μια βραδιά του Δεκέμβρη, έπειτα από έναν ακόμη καβγά για το «ποιος έχει δίκιο στη ζωή», ο Νίκος βγήκε έξω. Περπάτησε ως το πάρκο και κάθισε στο παγκάκι. Ο αέρας μύριζε βρεγμένο χώμα. Κοίταξε ψηλά — ο ουρανός μισός φως, μισός σύννεφο.
Ίσως η ζωή να είναι ακριβώς έτσι, σκέφτηκε. Μισή ουρανός, μισή γη. Ούτε να πετάς, ούτε να σέρνεσαι. Να περπατάς… με τα μάτια στραμμένα ψηλά.
Το Σάββατο βρέθηκαν στην πλατεία με σακούλες. Ο Μάριος κατέγραφε, ο Αλέξανδρος μιλούσε στους περαστικούς, κι ο Νίκος χαμογελούσε. Έβλεπε τον έναν να μαθαίνει την αξία της πράξης και τον άλλον την ομορφιά του νοήματος.
Ο Νίκος δεν είπε τίποτα. Μόνο κοίταξε μπροστά. Ήξερε πως δεν είχε ενώσει απλώς δύο φίλους, αλλά δύο κομμάτια του ίδιου ανθρώπου — του ανθρώπου που όλοι κουβαλούν μέσα τους.
— «Τελικά, η πράξη χωρίς ιδέα είναι κενή.»
Ο Μάριος συμπλήρωσε:
— «Και η ιδέα χωρίς πράξη είναι όνειρο που δεν ξυπνά ποτέ.»
Έπειτα σώπασαν.
Για πρώτη φορά, επικρατούσε ησυχία — εκείνη η γαλήνη που έρχεται όταν ο ουρανός και η γη συμφωνούν να συνυπάρξουν.
Από εκείνη τη μέρα, ο Αλέξανδρος συνέχισε να ονειρεύεται, αλλά και να πλένει τα πιάτα.
Ο Μάριος συνέχισε να οργανώνει τα οικονομικά, αλλά να αφήνει και λίγο χώρο για αυθορμητισμό.
Κι ο Νίκος —το φρόνιμο αγόρι— έμαθε ότι η φρόνηση δεν είναι να διορθώνεις τους άλλους, αλλά να τους βοηθάς να βρουν τον κοινό ρυθμό.
Και κάπως έτσι, τρεις διαφορετικοί κόσμοι έμαθαν να χωρούν στο ίδιο τραπέζι.
Η μορφή του αιθεροβάμονα αποτελεί έναν διαχρονικό τύπο της ανθρώπινης ψυχολογίας: τον άνθρωπο που ζει μέσα στις ιδέες, αποκομμένος από την πρακτική διάσταση της ζωής (Μπαμπινιώτης, 2012). Αντίθετά του εμφανίζεται ο πραγματιστής, ο άνθρωπος που ακολουθεί μόνο την ύλη, το πρόγραμμα και τα πρακτικά αποτελέσματα, ενώ η ισορροπία μεταξύ των δύο εκφράζεται στον εναρμονισμένο-φρόνιμο τύπο, που συνθέτει θεωρία και πράξη.
Οι Τρεις Τύποι: Ορισμός και Χαρακτηριστικά
Αιθεροβάμων
Ζει κυρίως στον κόσμο της ιδέας (Μπαμπινιώτης, 2012).
Υπερευαίσθητος, με πλούσια φαντασία, αδυνατεί να μετουσιώσει την ιδέα σε πράξη.
Αποκομμένος από την καθημερινότητα.
Ο αιθεροβάμων συχνά:
Ονειροπολεί υπερβολικά — φαντάζεται σενάρια, ιδανικές καταστάσεις ή μελλοντικά σχέδια χωρίς ρεαλιστική βάση.
Αποφεύγει τη σύγκρουση με την πραγματικότητα — δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει πρακτικά προβλήματα ή ευθύνες.
Διαθέτει δημιουργικότητα και φαντασία — συχνά έχει καλλιτεχνικές ή πνευματικές τάσεις.
Είναι συναισθηματικός και ευαίσθητος — δίνει έμφαση στο συναίσθημα περισσότερο παρά στη λογική.
Μπορεί να φαίνεται αφηρημένος ή απρόσεκτος — ακριβώς επειδή ο νους του ταξιδεύει αλλού.
Είναι ιδεαλιστής — πιστεύει σε υψηλές αξίες, ιδανικά και ένα «τέλειο» κόσμο.Ο αιθεροβάμων ως πνευματικός τύπος
Ο αιθεροβάμων δεν είναι απλώς ονειροπόλος ή ρομαντικός· μπορεί να ιδωθεί και ως άνθρωπος που ζει “στο πνεύμα”, στο πεδίο της ιδέας, της θεωρίας, του στοχασμού, αλλά αδυνατεί να μετουσιώσει το όραμα σε πράξη.
Έτσι, στη θεολογική ή υπαρξιακή ανάγνωση, ο αιθεροβάμων:
Πιστεύει σε υψηλά ιδανικά (αγάπη, αλήθεια, πνευματική καθαρότητα),
αλλά παραμένει ανενεργός, γιατί η πράξη απαιτεί κάθοδο από τον «αιθέρα» στον κόσμο της ευθύνης, του κόπου και της ατέλειας.
Η φράση του Αποστόλου Ιακώβου (Ιακ. 2:17)
«Ἡ πίστις ἐὰν μὴ ἔχῃ ἔργα, νεκρά ἐστίν καθ’ ἑαυτήν»
είναι κεντρική για να κατανοήσουμε τη θεολογική όψη του αιθεροβάμονα.
Ο αιθεροβάμων πιστεύει, ονειρεύεται, θεωρεί, αλλά δεν πράττει· δηλαδή ζει στη θεωρία της αρετής, όχι στην πραγματικότητα της εφαρμογής της.Στην παράδοση της Ορθόδοξης θεολογίας, η πνευματική ζωή δεν είναι αφηρημένος στοχασμός, αλλά βίωμα· η ένωση με το θείο απαιτεί συμμετοχή, μετάνοια, πράξη, ταπείνωση.
Ο αιθεροβάμων, αντίθετα, παγιδεύεται στη φαντασία του φωτός, χωρίς να περπατά στο φως.
Πραγματιστής
Πατά γερά στη γη, οργανωμένος και πειθαρχημένος.
Επικεντρώνεται στα αποτελέσματα και στις πρακτικές ανάγκες (Πετσάλης-Διομήδης, 1995).
Συχνά αντιλαμβάνεται τα όνειρα ως «χάσιμο χρόνου».
βλέπει τον κόσμο όπως είναι, όχι όπως θα ήθελε να είναι,
κινείται με βάση τη λογική, την εμπειρία, το συμφέρον,
απορρίπτει το «όνειρο» ως κάτι ανώφελο ή επικίνδυνο.
Αν ο αιθεροβάμων ζει «με το κεφάλι στα σύννεφα», ο πραγματιστής πατά γερά στο έδαφος, συχνά μέχρι το σημείο να αγνοεί το πνεύμα.
Ψυχολογικά χαρακτηριστικά
Αιθεροβάμων Πραγματιστής Ονειροπόλος, ιδεαλιστής Πραγματιστής, λογικός Συναισθηματικός Υπολογιστικός Φαντάζεται, σχεδιάζει χωρίς πράξη Πράττει χωρίς όραμα Πιστεύει στο ιδανικό Πιστεύει στο εφικτό Αποφεύγει τη σύγκρουση με την πραγματικότητα Αντιμετωπίζει τα πράγματα κατά μέτωπο Κινείται από το «πρέπει» της ψυχής Κινείται από το «πρέπει» της ανάγκης Ο ένας κινδυνεύει να χαθεί στα όνειρα, ο άλλος να στεγνώσει μέσα στον ρεαλισμό.
Ηθογραφικά παραδείγματα από τον Θεόφραστο
Αν ο αιθεροβάμων θυμίζει τον ἀφελῆ ή τον ἀπράγμονα,
ο αντίθετός του προσεγγίζει τον:ἀνελεύθερον (τον υλιστή που νοιάζεται μόνο για τα χρήματα),
μικρολόγον (τον άνθρωπο των λεπτομερειών, χωρίς πνευματικό εύρος),
ή ἀναιδή (τον που δεν ντρέπεται να πράξει ό,τι τον συμφέρει).
Δηλαδή τον άνθρωπο της πράξης χωρίς ψυχή — ρεαλιστή ως προς τη μέθοδο, αλλά πνευματικά περιορισμένο.
Εναρμονισμένος-Φρόνιμος
Συνθέτει θεωρία και πράξη, ουρανό και γη.
Ισορροπημένος, ενσυναίσθητος, δίνει προτεραιότητα στη συνεργασία και την αρμονία.
Εκφράζει τη φρόνηση και τη μεσότητα (Αριστοτέλης, 1988; Χριστοδουλίδης, 2010).
ονειρεύεται, αλλά δεν παρασύρεται από το όνειρο,
πράττει, αλλά όχι μηχανικά ή χωρίς πνευματικό κίνητρο,
βιώνει την πίστη ως ενότητα λόγου και έργου,
συνθέτει το ιδανικό με το εφικτό.
Με άλλα λόγια, είναι ο άνθρωπος που έχει ουρανό και γη μέσα του, χωρίς να χάνει ούτε το ένα ούτε το άλλο.
Ψυχολογικό προφίλ
Ο εναρμονισμένος-φρόνιμος τύπος:
διαθέτει φαντασία και δημιουργικότητα, αλλά και πειθαρχία·
έχει συναίσθημα, αλλά το κατευθύνει συνειδητά·
αγαπά το όνειρο, όμως το μετατρέπει σε έργο·
αποδέχεται τα όρια της πραγματικότητας, χωρίς να χάνει την πίστη στο υπερβατικό.
Δεν αρνείται την πραγματικότητα, αλλά την φωτίζει με νόημα.
Θεολογική διάσταση
Στη θεολογική προοπτική, ο εναρμονισμένος τύπος είναι ο κατ΄ομοίωση με τον Θεό.:
Όπως ο Χριστός, ενώνει το θείο και το ανθρώπινο, τη θεωρία και την πράξη, την πίστη και το έργο.Σύμφωνα με την επιστολή του Ιακώβου (2:17):
«Ἡ πίστις ἐὰν μὴ ἔχῃ ἔργα, νεκρά ἐστίν.»
Ο υγιής τύπος πιστεύει και πράττει.
Η πνευματικότητά του δεν είναι αεροβατική αλλά ενσαρκωμένη:
εκφράζεται στην πράξη της αγάπης, στη διακονία, στην ευθύνη απέναντι στον κόσμο.Στους Πατέρες της Εκκλησίας (π.χ. Άγιος Μάξιμος Ομολογητής, Άγιος Ισαάκ ο Σύρος), η τελείωση του ανθρώπου δεν βρίσκεται ούτε στη γυμνή θεωρία ούτε στη στείρα πράξη, αλλά στη σύνθεση λογισμού και έργου, στη “θεωρία εν πράξει”.
Φιλοσοφική και ηθική προέκταση
Στην αριστοτελική σκέψη, ο εναρμονισμένος τύπος αντιστοιχεί στον φρόνιμο άνθρωπο (ο φρόνιμος στα Ηθικά Νικομάχεια):
ενεργεί με ορθή λογική,
επιδιώκει το μέτρο μεταξύ των άκρων,
είναι ούτε υπερβολικά ονειροπόλος ούτε απολύτως ωφελιμιστής.
Η φρόνηση είναι το κλειδί: η ικανότητα να εφαρμόζει κανείς την ιδέα στην κατάλληλη πράξη.
Στην ορθόδοξη θεολογία, η πίστη που δεν εκφράζεται σε πράξη θεωρείται «νεκρή» (Ιακ. 2:17).
Ο αιθεροβάμων γνωρίζει αλλά δεν πράττει.
Ο πραγματιστής πράττει χωρίς πνεύμα.
Ο εναρμονισμένος-φρόνιμος ενώνει θεωρία και πράξη, ζώντας σε ισορροπία.
Συμπεράσματα
Το διήγημα «Τρεις στον Πέμπτο Όροφο» δείχνει ότι η συνύπαρξη αυτών των τύπων —του αιθεροβάμονα, του πραγματιστή και του φρόνιμου— αποτελεί μικρογραφία της ίδιας της ανθρώπινης ψυχής.Ο αιθεροβάμων = πνευματική αφέλεια χωρίς πράξη. Ο πραγματιστής = υλικότητα χωρίς όραμα. Ο εναρμονισμένος-φρόνιμος = η ισορροπία και η μεσότητα, όπου ο άνθρωπος μαθαίνει να συνυπάρχει με τους άλλους και με τον εαυτό του.
Η λύση δεν βρίσκεται στην επικράτηση του ενός, αλλά στη σύνθεση: στη συμφιλίωση θεωρίας και πράξης, πνεύματος και ύλης, ουρανού και γης.
Βιβλιογραφία
Αριστοτέλης. (1988). Ηθικά Νικομάχεια (Ι. Θεοδωρακόπουλος, Μετ.). Αθήνα: Εστία.
Καζαντζάκης, Ν. (1961). Αναφορά στον Γκρέκο. Αθήνα: Καζαντζάκης.
Μάξιμος Ομολογητής. (1990). Κεφάλαια περί αγάπης. Θεσσαλονίκη: Πατερικαί Εκδόσεις Γρηγόριος ο Παλαμάς.
Μπαμπινιώτης, Γ. (2012). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.
Παπαδιαμάντης, Α. (1984). Διηγήματα. Αθήνα: Δόμος.
Πετσάλης-Διομήδης, Α. (1995). Η ελληνική ηθογραφία και ο άνθρωπος του καθήκοντος. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Theophrastus. (2002). Characters (J. Rusten & I. Konstan, Eds. & Trans.). Harvard University Press.
Χριστοδουλίδης, Π. (2010). Θεολογία και πράξη: Η ενότητα πίστης και έργων στην ορθόδοξη παράδοση. Αθήνα: Αρμός.
Ιερά Βίβλος. (1980). Καινή Διαθήκη. Αθήνα: Αποστολική Διακονία.
Λίγα λόγια για το έργο Χαρακτῆρες του Θεόφραστου
Ποιοι χαρακτήρες μπορεί να θυμίζουν τον «αιθεροβάμονα»;
Παρότι ο όρος “αιθεροβάμων” δεν υπήρχε στην εποχή του Θεόφραστου, μπορούμε να βρούμε αναλογίες με κάποιους τύπους του έργου του. Οι πιο κοντινοί είναι οι εξής:
1. Ὁ Ἀφελής (ο αφελής)
Πιστεύει ό,τι του λένε, δεν υποψιάζεται απάτες, νομίζει ότι όλοι είναι καλοπροαίρετοι.
Σχέση με τον αιθεροβάμονα:
Ο αιθεροβάμων έχει παρόμοια αθωότητα και ευπιστία, καθώς βλέπει τον κόσμο μέσα από ρομαντικά φίλτρα.
Και οι δύο δυσκολεύονται να σταθούν ρεαλιστικά απέναντι στα γεγονότα.
Όμως, ο αιθεροβάμων έχει συνήθως φαντασία και όραμα, ενώ ο αφελής είναι περισσότερο πνευματικά απλοϊκός.
2. Ὁ Ὀψιμαθής (ο καθυστερημένος στη μάθηση)
Ο ὀψιμαθής είναι εκείνος που ασχολείται με πράγματα που δεν ταιριάζουν στην ηλικία ή στις ικανότητές του· έχει δηλαδή μια ουτοπική ιδέα για τον εαυτό του.
Σχέση με τον αιθεροβάμονα:
Και οι δύο κυνηγούν ανέφικτα όνειρα ή παράλογες φιλοδοξίες.
Ο αιθεροβάμων δεν αντιλαμβάνεται τα όρια του εφικτού, όπως και ο ὀψιμαθής.
Ωστόσο, ο πρώτος το κάνει από ιδεαλισμό, ο δεύτερος από έλλειψη αυτογνωσίας.
3. Ὁ Ἀπράγμων (ο αμέριμνος / απασχόλητος με τα ασήμαντα)
Ο ἀπράγμων αποφεύγει κάθε ανάμειξη σε δημόσιες ή πρακτικές υποθέσεις· προτιμά τη ηρεμία και την απομόνωση.
Σχέση με τον αιθεροβάμονα:
Ο αιθεροβάμων επίσης αποσύρεται από την πραγματικότητα, συχνά για να ζει στον κόσμο των ιδεών του.
Κοινό στοιχείο: η απομάκρυνση από τα πρακτικά της ζωής.
Διαφορά: ο απραγμών το κάνει από αδιαφορία ή φόβο ευθύνης, ο αιθεροβάμων από ονειροπόληση και ιδεαλισμό.
4. Ὁ Ἀδολεσχής (ο φλύαρος / ο ονειροπαρμένος λογοποιός)
Ο ἀδολεσχής είναι εκείνος που μιλά ασταμάτητα για πράγματα ασήμαντα ή άσχετα με την πραγματικότητα.
Σχέση με τον αιθεροβάμονα:
Και οι δύο έχουν τάση να “πλάθουν ιστορίες”, να μιλούν για υποθετικά ή φανταστικά πράγματα.
Ο αιθεροβάμων, ωστόσο, έχει συναίσθημα και φαντασία, ενώ ο ἀδολεσχής περισσότερο ρητορεύει χωρίς νόημα.
Συνολική εκτίμηση
Ο αιθεροβάμων δεν ταυτίζεται πλήρως με κανέναν από τους τύπους του Θεόφραστου, αλλά μοιάζει περισσότερο με συνδυασμό των εξής:
Αφελής + Απράγμωνν + Ὀψιμαθής
Είναι, δηλαδή, ένας ονειροπόλος με καλή ψυχή, αποκομμένος από την πρακτική λογική, που βλέπει τον κόσμο όχι όπως είναι, αλλά όπως θα ήθελε να είναι.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Θεόφραστος, Χαρακτῆρες (εκδ. Κάκτος, μετάφρ. Ι. Συκουτρής ή Π. Βασιλειάδης).
Μπαμπινιώτης, Γ. (Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, λήμμα «αιθεροβάμων»).
Dover, K. J. (1974). Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle. Oxford University Press.
Halliwell, S. (1999). Aristotle’s Poetics and the Theory of Character. Cambridge University Press.
- Λόγος Θείου Φωτός
Θεόφραστος, Χαρακτῆρες (εκδ. Κάκτος, μετάφρ. Ι. Συκουτρής ή Π. Βασιλειάδης).
Μπαμπινιώτης, Γ. (Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, λήμμα «αιθεροβάμων»).
Dover, K. J. (1974). Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle. Oxford University Press.
Halliwell, S. (1999). Aristotle’s Poetics and the Theory of Character. Cambridge University Press.
- Λόγος Θείου Φωτός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου