Εισαγωγή
Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη εγκαινιάστηκε στις 25 Μαρτίου 1932, στην Πλατεία Συντάγματος της Αθήνας και αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς συμβολισμούς της συλλογικής μνήμης και της εθνικής συνείδησης. Βρίσκεται μπροστά από τη Βουλή των Ελλήνων και φυλάσσεται από την Προεδρική Φρουρά, τους Εύζωνες. Το μνημείο τιμά όλους τους Έλληνες στρατιώτες που έπεσαν σε πολέμους χωρίς να αναγνωριστούν, και η τελετουργία της αλλαγής φρουράς έχει βαθύ συμβολισμό.
Η ανέγερση του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη αποφασίστηκε το 1929 και ολοκληρώθηκε το 1932. Σχεδιάστηκε από τον γλύπτη Φώτη Κόντογλου και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της σύγχρονης Ελλάδας. Είναι σύμβολο της συλλογικής μνήμης και της θυσίας των Ελλήνων στρατιωτών. Το μνημείο υπερβαίνει την απλή αναγνώριση των πεσόντων, προσφέροντας ένα πεδίο για στοχασμό και αναστοχασμό πάνω στις έννοιες της θυσίας, της πατρίδας και της ανθρώπινης αξίας.
Τιμούμε στις εθνικές μας εορτές τον Άγνωστο Στρατιώτη, στέκουμε μπροστά στο ιερό μάρμαρο και σιωπούμε. Μα ποια φωνή ακούμε στη σιωπή αυτή; Το 1932, ένα κείμενο στον Ριζοσπάστη έδωσε φωνή σε εκείνον που δεν είχε — έναν φανταστικό μονόλογο, μέσα από τον οποίο ο νεκρός στρατιώτης κατηγορούσε την κοινωνία που τον εκμεταλλεύτηκε. Ήταν λόγος πολιτικός, μα και βαθιά πικραμένος· μια κραυγή ενάντια στη χειραγώγηση του απλού ανθρώπου.
Σήμερα, σχεδόν έναν αιώνα μετά, το κείμενο αυτό επανεμφανίζεται στα κοινωνικά δίκτυα. Όμως χρειάζεται προσοχή: δεν αρκεί να αναπαράγουμε την οργή — πρέπει να τη μεταμορφώσουμε σε επίγνωση.
Ο Άγνωστος Στρατιώτης δεν είναι ούτε ήρωας-σύμβολο ούτε θύμα-εργαλείο. Είναι άνθρωπος.
Ένας από εκείνους που δούλεψαν, πείνασαν, αγάπησαν, πόνεσαν. Κι αν χάθηκαν, δεν χάθηκαν για να δικαιώσουν καμία προπαγάνδα — χάθηκαν γιατί η Ιστορία συχνά δεν χαρίζεται στους απλούς.Η αληθινή τιμή δεν είναι να χρησιμοποιούμε τη μνήμη του για να συντηρούμε φόβο ή εθνική αυτάρκεια· είναι να την κάνουμε καθρέφτη ανθρωπιάς. Ο σεβασμός στη θυσία γίνεται γόνιμος όταν οδηγεί σε πράξεις: πρόνοια, ειρήνη, φροντίδα για όσους μένουν πίσω.
Θεολογικά, ο Άγνωστος Στρατιώτης υπενθυμίζει την ιερότητα της ανθρώπινης ζωής. Στην χριστιανική θεολογία, κάθε άνθρωπος φέρει την εικόνα του Θεού (Εικόνα και Ομοίωση), ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης ή προσφοράς στο κράτος.
Η ζωή κάθε ανθρώπου είναι ιερή· η θυσία δεν αγιάζεται από το αίμα αλλά από την πρόθεση και την αγάπη. Η αληθινή τιμή προς τους νεκρούς δεν είναι η επιδεικτική δόξα αλλά η ευθύνη για τους ζωντανούς. «Ουκ έστιν μείζων αγάπη του την ψυχήν αυτού θείναι υπέρ των φίλων αυτού» — όμως η κοινωνία που επικαλείται αυτόν τον λόγο χωρίς να αγαπά τους φτωχούς και τους τραυματισμένους, προδίδει το ίδιο το Ευαγγέλιο. Η μνήμη του πρέπει να μας καλεί σε πράξεις φροντίδας για τους ζωντανούς και όχι σε αναπαραγωγή βίας ή νέων θανάτων. Η τιμή προς τον νεκρό είναι η ανάληψη ευθύνης για τους επιζώντες.
Η φιλοσοφία μας καλεί να δούμε τον άνθρωπο πέρα από τον ρόλο που του επιβάλλει η εξουσία. Ο Άγνωστος Στρατιώτης είναι υπενθύμιση πως ο άνθρωπος δεν ταυτίζεται με το καθήκον ή τον ρόλο που του ανατίθεται, αλλά με την εσωτερική αξία του και τις επιλογές του. Το μνημείο μπορεί να λειτουργήσει είτε ως εργαλείο χειραγώγησης («να θυμάστε ποιος υπέφερε για εμάς») είτε ως μέσο στοχασμού και κριτικής σκέψης για την ειρήνη και τη δικαιοσύνη. Η μνήμη γίνεται φιλοσοφικά γόνιμη όταν θέτει ερωτήματα: Ποιος ωφελείται από την αναπαραγωγή θυσίας; Τι σημαίνει «ηρωισμός» αν δεν συνοδεύεται από κοινωνική υπευθυνότητα;
Ο άνθρωπος δεν ορίζεται από τον ρόλο που του αποδίδει η εξουσία. Ο Σωκράτης θα έλεγε πως «ο ανεξέταστος βίος ου βιωτός». Αν δεν εξετάσουμε ποιοι αποφασίζουν ποιοι θα πολεμήσουν και ποιοι θα τιμηθούν, τότε απλώς επαναλαμβάνουμε τον κύκλο του παραλόγου. Η τιμή χωρίς αλήθεια γίνεται προπαγάνδα· η μνήμη χωρίς κριτική γίνεται λήθη.
Ψυχολογικά, ο στρατιώτης, ως «Άγνωστος», συμβολίζει τα τραύματα του πολέμου: ατομικά και συλλογικά.Οι οικογένειες των πεσόντων βιώνουν απώλεια, σιωπηλό πόνο και μερικές φορές κοινωνική αδικία. Η συλλογική μνήμη, όταν κατασκευάζεται μονοδιάστατα (π.χ. μόνο «δόξα και ηρωισμός»), μπορεί να παράγει ενοχές και αναπαράγει ψυχολογικά τραύματα. Αντιθέτως, μια θεραπευτική προσέγγιση αναγνωρίζει την αξία της ζωής που χάθηκε, συνδέει μνήμη με ενσυναίσθηση και ενθαρρύνει κοινωνική υποστήριξη για επιζώντες και οικογένειες.
Κάθε πόλεμος αφήνει πίσω του όχι μόνο νεκρούς, αλλά και τραύματα — διαγενεακά, αόρατα. Ο Άγνωστος Στρατιώτης κατοικεί μέσα σε κάθε οικογένεια που έχασε, σε κάθε παιδί που μεγάλωσε με φωτογραφίες αντί για πατέρα. Το να τιμάς, σημαίνει να αναγνωρίζεις το τραύμα και να το μετατρέπεις σε ενσυναίσθηση — όχι σε πικρία.
Η ανθρωπιστική προσέγγιση τονίζει την ευθύνη για τον άνθρωπο, ζωντανό ή νεκρό.
Τιμούμε τους νεκρούς όχι με εορτές και λόγια μόνο, αλλά με πράξεις που προστατεύουν τη ζωή των ζωντανών: φροντίδα για βετεράνους, κοινωνική πρόνοια, εκπαίδευση ειρήνης.
Η μνήμη του Αγνώστου Στρατιώτη μπορεί να γίνει πυξίδα ανθρωπιάς: να υπενθυμίζει ότι η ζωή είναι υπέρτατη αξία, η φτώχεια και η αδικία είναι αμαρτίες της κοινωνίας, και η θυσία δεν πρέπει να αναπαράγεται χωρίς νόημα.
Το μνημείο δεν είναι τόπος δοξασμού, αλλά τόπος υπόσχεσης. Υπόσχεσης πως δεν θα επιτρέψουμε άλλη φτώχεια, άλλη εκμετάλλευση, άλλη σιωπή στο όνομα του “καθήκοντος”. Αν θέλουμε πραγματικά να τιμήσουμε τους αγνώστους, ας μην παράγουμε άλλους. Ας προστατέψουμε τη ζωή, τη δικαιοσύνη, την ειρήνη.
Ο Άγνωστος Στρατιώτης δεν χρειάζεται να «μιλήσει» ξανά μέσα από προπαγανδιστικά κείμενα. Ας κάνουμε τη μνήμη του πυξίδα ανθρωπιάς, όχι όπλο ιδεολογίας.
Εθνικά, αντιπροσωπεύει όλους όσους χάθηκαν για την πατρίδα, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη, πλούτο ή καταγωγή. Η εθνική τιμή δεν ταυτίζεται με την προώθηση πολεμικών ιδεών· η αληθινή πατριωτική πράξη είναι η φροντίδα για το λαό και η διατήρηση της ειρήνης. Ένα έθνος που κατανοεί και τιμά σωστά τον Άγνωστο Στρατιώτη διδάσκει τις νέες γενιές να σεβαστούν τη ζωή, να μην επαναλαμβάνουν τα λάθη του παρελθόντος και να προάγουν τη δικαιοσύνη.
Συνοψίζοντας , ο Άγνωστος Στρατιώτης δεν είναι μόνο μάρμαρο ή συμβολικό πρόσωπο. Είναι υπενθύμιση της ανθρώπινης αξίας, του τραύματος, της ευθύνης, της φιλοσοφικής σκέψης και της εθνικής ηθικής.
Οι κινήσεις των στρατιωτών μπροστά στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη δεν είναι απλές στρατιωτικές ενέργειες· είναι ζωντανή γλώσσα σεβασμού, μνήμης και συλλογικής συνείδησης. Μέσα από την ακριβεία, την ακινησία, το συγχρονισμό και τις στατικές στάσεις, αποδίδεται τιμή σε όλους όσους έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα. Η ιστορική τους καθιέρωση αναδεικνύει την σημασία της τελετουργίας ως μέσου σύνδεσης του ατομικού πένθους με την εθνική μνήμη.
Η μνήμη των πεσόντων αποκτά νόημα όταν συνδέεται με πράξεις φροντίδας και κοινωνικής δικαιοσύνης· όταν μας καλεί ο Άγνωστος Στρατιώτης να σκεφτούμε πριν αναπαράγουμε φόβο, βία ή προπαγάνδα.
Τότε η τιμή προς τον νεκρό στρατιώτη γίνεται πραγματικά «ζωντανή», και η ιστορία του μας οδηγεί σε ειρήνη και ενσυναίσθηση.
Συμπεράσματα
Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη αποτελεί πολυδιάστατο σύμβολο που υπερβαίνει την απλή αναγνώριση των πεσόντων. Μέσα από τις θεολογικές, ψυχολογικές, φιλοσοφικές, ανθρωπιστικές και εθνικές του διαστάσεις, προσφέρει ένα πεδίο για στοχασμό και αναστοχασμό πάνω στις έννοιες της θυσίας, της πατρίδας και της ανθρώπινης αξίας. Η κριτική προσέγγιση του μνημείου καλεί σε συνειδητοποίηση της χρήσης του ως εργαλείου πολιτικής και στρατηγικής, προτρέποντας σε μια πιο ανθρωπιστική και ειρηνική αντίληψη του κόσμου.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Κούκη, Ε. (2011). Ο Άγνωστος Στρατιώτης της Αθήνας και η αναζήτηση ενός νέου μνημειακού ύφους στο Μεσοπόλεμο. Αρχειοτάξιο, 13, 152–163.
Σταθακόπουλος, Γ. (2011). Στης Βουλής τα πέριξ: το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη και ο Εθνικός Κήπος. Ίδρυμα Βουλής των Ελλήνων.
Σταθακόπουλος, Γ. (2011). Στης Βουλής τα πέριξ: το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη και ο Εθνικός Κήπος. Ίδρυμα Βουλής των Ελλήνων.
Vozani, Α. (2022). Tomb of the Unknown Soldier – the History of a Landmark. Greece Is.
-Λόγος Θείου Φωτός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου