Η Λαϊκή Παράδοση στη Βαλύρα με τις Τηγανίτες, στην Εορτή της Μνήμης των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων της Σεβαστείας

       

                            Οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες της Σεβαστείας.

                                       Φωτο: Ι.Ν. Αγίου Ιωακείμ και Άννης

Στις 9 Μαρτίου η Εκκλησία μας εορτάζει τους Αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες της Σεβαστείας (Κεντρική Ανατολία στην Τουρκία), μία από τις μεγαλύτερες εορτές εντός του μηνός Μαρτίου. Είναι από τα πιο ένδοξα θύματα των διωγμών εναντίον των Χριστιανών. Μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας όπως ο Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος ο Νύσσης, Εφραίμ ο Σύρος, Ιωάννης ο Χρυσόστομος και άλλοι έγραψαν λόγους εγκωμιαστικούς γι΄ αυτούς τους Αγίους, των οποίων το μαρτύριο είναι από τις πλέον υπέροχες πράξεις καρτερίας και ηρωισμού που τιμούν τη Χριστιανική Εκκλησία και όλο το ανθρώπινο γένος.

Τα ονόματά τους αναφέρονται στο Μηναίο (στο Δοξαστικό των Αποστίχων του Εσπερινού) και στο Ωρολόγιο το Μέγα. Είναι: Αγγίας, Αγλάϊος, ο δεσμοφύλακας που πίστευσε και μπήκε στη λίμνη, Αέτιος, Αθανάσιος, Ακάκιος, Αλέξανδρος, Βιβανός, Γάϊος, Γοργόνιος και Γοργόνιος, Δομετιανός, Δόμνος, Εκδίκιος, Ευνοϊκός, Ευτυχής, Ευτύχιος, Ηλιανός, Ηλίας, Ηράκλειος, Ησύχιος, Θεόδουλος, Θεόφιλος, Ιωάννης, Κάνδιδος, Κλαύδιος, Κάνδιδος, Κύριλλος, Κυρίων, Λυσίμαχος, Μελίτων, Νικόλαος, Ξανθίας, Ουαλέριος, Ουάλης, Πρίσκος, Σακερδών, Σεβηριανός, Σισίνιος, Σμάραγδος, Φιλοκτήμων, Φλάβιος, και Χουδίων. Ο Μ. Βασίλειος στο εγκώμιό του τους παρουσιάζει να ενθαρρύνουν ως εξής ο ένας τον άλλο στο προσωρινό μαρτύριο αποβλέποντας στα μελλοντικά αγαθά: “ Δριμύς ο χειμών, αλλά γλυκύς ο παράδεισος. Αλγεινή η πήξις, αλλ΄ ηδεία η ανάπαυσις”. Κέρδισαν το στεφάνι της αθανασίας ριγμένοι σε παγωμένη λίμνη όλη τη νύχτα (1).

Η εκ Δωρίου Μεσσηνίας ορμώμενη και κάτοικος Βαλύρας λαογράφος, κα Γαρυφαλλιά Κατσαμπάνη-Τσαγκάρη , στο βιβλίο της με τίτλο “Τα Δώδεκα Παιδιά του Χρόνου” λέγει σχετικά για τον Μήνα Μάρτιο και του Αγίους Σαράντα Μάρτυρες (2):

“Δύο είναι οι μεγάλες γιορτές του Μάρτη, στις 9 Μάρτη των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και στις 26 Μάρτη του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Η Εκκλησία μας γιορτάζει τους Σαράντα Αγίους που μαρτύρησαν στη Σεβάστεια. Έχει συνδυαστεί η χάρη τους με το ξύπνημα της φύσης και τη γεωργία. Ο λαός μας πιστεύει ό,τι φυτέψουν εκείνη την ημέρα, δένδρα, λουλούδια πιάνουν, προκόβουν. Καλό είναι, λένε, οι ανύπαντρες και οι ανύπαντροι να φυτέψουν βασιλικό, όπως λέγει και το δημοτικό άκουσμα: “Βασιλικόν εφύτεψα με τα σαράντα φύλλα, σαράντα σ΄ αγαπήσανε μα μόνο εγώ σε πήρα”.Το λένε οι ανύπαντροι για να παντρευτούν ή για εκείνη που αγαπούν”.

 Αλλού φτιάχνουν οι νοικοκυρές πίτες με σαράντα φύλλα καθώς και τηγανίτες και τις μοιράζουν σε φίλους, γνωστούς και στους φτωχούς για την ψυχή των ζωντανών και λένε: ‘Σαράντα φας, σαράντα πιεις, σαράντα δώσεις για την ψυχή σου· σαράντα δένδρα φύτεψε να τα΄ χεις λεημοσύνη”. Επίσης λένε πως αν μπουμπουνίσει την ημέρα αυτή φεύγουν τα φίδια. Σε ορισμένες περιοχές τρώνε ζωχούς για να μην τους τρώνε τα φίδια.

Στην Αιτωλία λένε: “Ζώχον, ζώχον έφαγα σαράντα και μαράντα, σαράντα φίδια φεύγουνε σαράντα γουστερίτσες”.

                                              Μελένιες τηγανίτες. Φωτο: akros.gr

Θυμάμαι , κατά τις δεκαετίες 1960- 1970 στη Βαλύρα, τηγανίτες με ελαιόλαδο ,  μέλι και τριμμένα καρύδια τοπικής παραγωγής, πασπαλισμένες με μπόλικη κανέλα Κεϋλάνης, έφτιαχναν οι αείμνηστες γιαγιάδες και   μητέρες μας , το πρωί στις 9 Μαρτίου, μετά τον εκκλησιασμό, την ευλογημένη ημέρα των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, και τις μοίραζαν στα γειτονικά σπίτια στο χωριό και στα παιδιά , επίσης στους ζητιάνους που σταματούσαν στην αυλή των σπιτιών μας. Αντίστοιχα οι άλλες νοικοκυρές ανταπέδιδαν, η καθεμιά με τις δικές της τηγανίτες και άλλα νηστίσιμα καλούδια. Έβαζαν τα μικρά κορίτσια να παρακολουθούν τη διαδικασία παρασκευής στις τηγανίτες και επαναλάμβαναν το ρητό, "με όποιον δάσκαλο καθίσεις τέτοια γράμματα θα μάθεις".  Οι κοπέλες έσπερναν εκείνη την ημέρα το βασιλικό. Οι άνδρες της οικογενείας φρόντιζαν τα ελαιόδενδρα, πήγαιναν στα κτήματα . Όλοι τηρούσαν ανελλιπώς τη νηστεία της Τεσσαρακοστής και παρακολουθούσαν τους Χαιρετισμούς, στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου Βαλύρας.

Κοντάκιον. Ήχος πλ. Β΄.

Πάσαν στρατιάν του κόσμου καταλιπόντες, τω εν ουρανοίς Δεσπότη προσεκολλήθητε, αθλοφόροι Κυρίου Τεσσαράκοντα· δια πυρός γαρ και ύδατος διελθόντες μακάριοι, επαξίως εκομίσασθε, δόξαν εκ των ουρανών και στεφάνων πληθύν(3).

Η χάρη των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων να φωτίζει την πνευματική πορεία των πιστών που τιμούν τη μνήμη τους.

Βιβλιογραφία

1. Αγιολόγιον-Ημερολόγιον (2018). Αθήνα. Εκδόσεις Σαΐτης.

2. Κατσαμπάνη-Τσαγκάρη Γαρυφαλλιά (2013). Τα Δώδεκα Παιδιά του Χρόνου.Αθήνα. ΦΑΡΑΙ Α.Ε. Εκδοτική

3. Ημερολόγιον (2023). Αθήνα. Ιερά Μητρόπολις Νέας Σμύρνης.

Ο Θεός μαζί σας!

Ευθυμία Η. Κοντοπούλου

9/3/2023