Μπορεί η συχνή προσευχή να μεταμορφώσει τον άνθρωπο ψυχικά και σωματικά, ακόμη και να δημιουργήσει νέους και υγιείς αύλακες στον φλοιό του εγκεφάλου του;
Η προσευχή κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή έχει αυτές τις ευεργετικές ιδιότητες ;
Στο Μέγα Απόδειπνο θα σταθούμε στη σημερινή μας ανάρτηση, το οποίο τελείται το βράδυ της Δευτέρας, Τρίτης, Τετάρτης και Πέμπτης κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, μέχρι και τη Μεγάλη Τρίτη, ενώ κατά την Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή ψάλλεται το Μικρό Απόδειπνο.
Οι θεοσεβείς μας πρόγονοι διάβαζαν κάθε βράδυ της Μεγάλης Τεσσαρακοστής , πριν κοιμηθούν, το Μέγα ή το Μικρό Απόδειπνο , από το βιβλιαράκι που είχαν κάτω από τα μαξιλάρι τους, όπως τους είχαν διδάξει οι μακαριστοί πατέρες μας στον Ιερό Ναό Αγίου Αθανασίου Βαλύρας. Η καθημερινή προσευχή τους ήταν βασικό μέρος της προετοιμασίας τους για το Άγιο Πάσχα, μαζί με τη νηστεία, την τακτική παρακολούθηση των ακολουθιών στην εκκλησία και τις πράξεις ελεημοσύνης που έκαναν, όσο και όπως μπορούσαν, υπό την παρουσία μόνο του Θεού.
Ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός εν τω όρει μεταμορφώθηκε προσευχόμενος.
Ένας αύλακας στον ανθρώπινο εγκέφαλο δημιουργείται με την καθημερινή πρακτική σε ένα συγκεκριμένο στόχο και στη συνέχεια διατηρείται με τη συχνή εξάσκηση. Η προσευχή έχει άκρως ευεργετικό χαρακτήρα, διαμορφώνει υγιείς αύλακες στο φλοιό του ανθρωπίνου εγκεφάλου, φωτίζοντας τον νου του ανθρώπου, αφού τον συνδέει με τον Πάνσοφο και Παντελεήμονα Δημιουργό του. Με την προσευχή σταματούν οι κακοί λογισμοί που φθείρουν το σώμα και την ψυχή, αδυνατίζουν την αντίληψη , μειώνουν τη μνήμη του ανθρώπου, αυξάνουν τον ιδεοψυχαναγκασμό, διαιωνίζουν τη γαστριμαργία και τεμαχίζουν την αυτοσυγκέντρωση και τη διάρκεια της προσοχής , με την έλλειψη υπομονής και συνεχούς νευρικότητας. Κτίζει ο πιστός άνθρωπος μέσα από την προσευχή του, με κατάνυξη και μετάνοια, μέγα οικοδόμημα, ιδίως κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, με καθημερινή συντροφιά το Μέγα και το Μικρό Απόδειπνο, οδεύοντας κεκαθαρμένος και θεραπευμένος προς το Άγιο Πάσχα.
Τι είναι το Μέγα Απόδειπνο περιγράφει αναλυτικά ο Διονύσιος Ανατολικιώτης στην εργασία του με τίτλο, “Το Μέγα Απόδειπνο Ορθοδοξία-Λατρεία”, την οποία παραθέτουμε στη συνέχεια:
Το Μέγα Απόδειπνο Ορθοδοξία - Θεία Λατρεία
Διονύσιος Ανατολικιώτης
Το μέγα απόδειπνο είναι κατά βάσιν μία μοναστηριακή ακολουθία (τρόπος προσευχής των μοναχών), περιλαμβάνει όμως αξιοπρόσεκτα στοιχεία του αρχαίου ενοριακού η ασματικού τύπου όπως είναι η εμμελής στιχολογία της βιβλικής περικοπής «Μεθ᾿ ημών ο Θεός» (από τον προφήτη Ησαΐα), οι στίχοι «῾Η ασώματος φύσις τα χερουβίμ», οι έτεροι στίχοι «Παναγία δέσποινα Θεοτόκε», και ο αρχαίος ύμνος «Κύριε των δυνάμεων μεθ᾿ ημών γενού». ῾Η τριμερής διάρθρωσι του μεγάλου αποδείπνου υπεμφαίνεται από το «Δεύτε προσκυνήσωμεν», που λέγεται σε τρεις διαφορετικές θέσεις (μία στην αρχή και δύο ενδιαμέσως της ακολουθίας) και ίσως να υποδηλώνη ότι πρόκειται για συνένωσι τριών ακολουθιών, που αρχικά θα ήσαν ανεξάρτητες μεταξύ των. Πράγματι στοιχεία της σημερινής ακολουθίας συναντούμε σε αρχαίες ακολουθίες του πρώιμου μοναστηριακού τυπικού, που ναί μεν έχουν λησμονηθή στην πράξι εδώ και αιώνες, μαρτυρούνται όμως σε λειτουργικά χειρόγραφα και άλλα αρχαϊκά κείμενα. Έτσι ψαλμοί και ύμνοι του μεγάλου αποδείπνου μέχρι τον 12ο περίπου αιώνα ψάλλονταν από μοναχούς στις νυκτερινές τους ακολουθίες άλλοτε κατά την «1η ώρα της νυκτός» (περίπου 6 η 7 το απόγευμα στην σημερινή ώρα), άλλοτε την «4η ώρα της νυκτός» (γύρω στις 10 την νύχτα), και άλλοτε την «12η ώρα της νυκτός» δηλαδή ακριβώς πριν από το ξημέρωμα, γύρω στις 4 η 5 το πρωί. Τα τρία μέρη του Μ. Αποδείπνου Το α΄ μέρος του Μεγάλου ᾿Αποδείπνου πιθανόν να ήταν αρχικά ένα είδος μη εορτασίμου καθημερινού εσπερινού, που αργότερα εκτοπίστηκε από τον εσπερινό που γνωρίζουμε και σήμερα. Τουλάχιστον τέτοια ένδειξι μας παρέχουν τα τρία όμοια τροπάρια «Την ημέραν διελθών… την εσπέραν αιτούμαι συν τη νυκτί…», η ευχή υπό το όνομα του Μεγ. Βασιλείου με την φράσι «Πρόσδεξαι θυσίαν εσπερινήν…», καθώς και το γεγονός ότι σ᾿ αυτό το α΄ τμήμα διασώζονται τα περισσότερα αρχαία ασματικά στοιχεία της ακολουθίας. Σημειωτέον ότι στο Τυπικόν της μονής Ευεργέτιδος (στην Κωνσταντινούπολι του 11-12ου αι.) αναφέρεται ότι μετά τα «απόδειπνα» τελούσαν μία «ακολουθία της εσπέρας εν τοις κελλίοις». Το β΄ μέρος του Μεγ. ᾿Αποδείπνου είναι το πιο σύντομο και έχει έντονα στοιχεία κατανύξεως και μετανοίας. Ίσως να αποτελούσε αρχικώς την κατ᾿ ιδίαν νυκτερινή ακολουθία που έλεγαν στο κελλί τους οι μοναχοί αγρυπνούντες η και διακόπτοντας τον νυκτερινό ύπνο τους (παράβαλε τον στίχο «᾿Ηγρύπνησα και εγενόμην ως στρουθίον μονάζον επί δώματος» του ψαλμού 101). Το γ΄ μέρος έχει κοινά στοιχεία με τον σημερινό όρθρο, ήτοι τον ψαλμό 142 «Κύριε, εισάκουσον της προσευχής μου», την δοξολογία, και την στιχολογία του 150 ψαλμού, ο οποίος είναι ο 3ος ψαλμός των αίνων και ο τελευταίος του ψαλτηρίου. Θα μπορούσε να υποθέση κανείς ότι η παρουσία αυτού του ψαλμού ίσως είναι κατάλοιπο της πράξεως των αρχαίων ερημιτών-μοναχών να αγρυπνούν στιχολογώντας κατά την διάρκεια της νύχτας ολόκληρο το βιβλικό Ψαλτήριο, οπότε προφανώς θα ολοκλήρωναν το βιβλίο λέγοντας τον τελευταίο ψαλμό ακριβώς πριν από το ξημέρωμα. ᾿Ακόμη στο γ΄ μέρος του μεγάλου αποδείπνου θα μπορούσε να αναζητήση κανείς στοιχεία της «ενάτης ώρας της νυκτός», η οποία αναφέρεται στο Τυπικόν της Ευεργέτιδος. Οι δύο ευχές στο τέλος του Μεγ. αποδείπνου είναι, νομίζω, φανερό ότι δεν βρίσκονταν εκεί εξ αρχής αλλά προστέθηκαν αργότερα, μετά την εικαζόμενη συνένωσι των τριών ακολουθιών σε μία. Άλλωστε η γνωστή «ευχή εις την υπεραγίαν Θεοτόκον» («Άσπιλε αμόλυντε άφθορε») είναι πολύ μεταγενέστερη, σύνθεσις μόλις του 11ου αιώνος. ῾Η δεύτερη ευχή «εις τον Κύριον ημών ᾿Ιησούν Χριστόν» είναι αρχαιοτέρα της πρώτης και είναι ειδική ευχή προ της κατακλίσεως, οπότε δεν αποκλείεται να ανήκει στον αρχαιότερο πυρήνα της ακολουθίας μαζί με το α΄ μέρος της. Πότε τελείται το Μ. Απόδειπνο Είναι γνωστό ότι το Μέγα απόδειπνο στις ενορίες αλλά και στην πλειονότητα των ιερών μονών διεξάγεται μόνον την περίοδο της μεγάλης Τεσσαρακοστής κάθε απόγευμα από Δευτέρα έως Πέμπτη καθώς και την εσπέρα της Μεγ. Δευτέρας και της Μεγ. Τρίτης· τελείται δε ως έχει στο λειτουργικό βιβλίο του Ωρολογίου και σύμφωνα με τις διατάξεις του Τυπικού. Κατά την πρώτη εβδομάδα της Τεσσαρακοστής στο μέγα απόδειπνο ψάλλεται ο μέγας Κανών, κατανεμημένος σε τέσσερα μέρη όπως βρίσκεται στο λειτουργικό βιβλίο του Τριωδίου, ενώ στο τέλος της ακολουθίας διαβάζεται υπό του ιερέως το Ευαγγέλιον της παννυχίδος. Και πάλι η συσσωμάτωσι του Ευαγγελίου της αρχαίας ακολουθίας της παννυχίδος υποδηλώνει ότι το απόδειπνο περιλαμβάνει και άλλα στοιχεία της και ότι τρόπον τινά το απόδειπνο είναι διάδοχος ακολουθία της παννυχίδος, η οποία παρά ταύτα έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα στην μοναστηριακή πράξι ως ιδιαίτερη ακολουθία που τελείται σπανίως και σε ειδικές περιπτώσεις. Στοιχεία της παννυχίδος στο σημερινό μέγα απόδειπνο είναι οι ψαλμοί 50 και 90, τα τροπάρια «᾿Ελεήσον ημάς, Κύριε, ελεήσον ημάς» και «Της ευσπλαγχνίας την πύλην», οι στίχοι «῾Η ασώματος φύσις τα χερουβίμ», τα 40 «Κύριε, ελέησον», η συμπερίληψις ψαλλομένου κανόνος, και το προαναφερθέν Ευαγγέλιον της α΄ εβδομάδος των νηστειών. Για τις σχέσεις μεταξύ των ακολουθιών παννυχίδος, αποδείπνου και μεσονυκτικού καθώς και για τις ακολουθίες του εικοσιτετραώρου κατά την παράδοσι της μονής Ευεργέτιδος έχω συντάξει ειδική εργασία με τίτλο «Αι ακολουθίαι του νυχθημέρου εις την παράδοσιν των ᾿Ακοιμήτων μοναχών και εις την Σαββαιτικήν Στουδιτικήν και Νεοσαββαιτικήν παράδοσιν», η οποία παρουσιάστηκε και ως εισήγησι στο ΙΕ΄ Πανελλήνιο Λειτουργικό Συμπόσιο, Καισαριανή 22-24 Σεπτεμβρίου 2014. ῾Η παρουσίασι αυτής της εκτενούς εργασίας θα ξέφευγε ασφαλώς από τα πλαίσια του παρόντος άρθρου. Είναι όμως σημαντικό κάθε χριστιανός να γνωρίζη ότι οι ιερές ακολουθίες που τελούνται και σήμερα στους ναούς μας είναι αρχαιότατες και με αυτές λάτρευσαν τον αληθινό Θεό τα εκατομμύρια των αγίων μας μέσα στο διάβα των αιώνων ( «᾿Εφημέριος», έτος 64, τ. 2, ᾿Αθήναι, Μάρτιος-Απρίλιος 2015).
Ευλογημένοι είναι όσοι κατανοούν τη σημαντικότητα της προσευχής και στα πλαίσια αυτής της μαθητείας της ζωής τους δεν παραλείπουν, όχι καταναγκαστικά και γιατί πρέπει, αλλά γιατί το αποζητά “αυθόρμητα” η ψυχή τους και το λαχταρά η καρδιά τους να φωτίζονται προσευχόμενοι, και να θεραπεύονται καθημερινά με θεάρεστες πρακτικές αγάπης, εαυτώ και Θεώ συστρεφόμενοι.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
14/3/2023
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου