Παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα ονομάζονται αυτά που από την προσχολική ηλικία έως και την εφηβεία διακρίνονται από άνω του μέσου όρου ικανότητες, οι οποίες εκφράζονται νοητικά, δημιουργικά, σχολικά, ηγετικά, μέσα από τις καλές τέχνες, το δράμα και τη μουσική. Τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ιδιαίτερες ικανότητες στους μαθητές παρατηρούνται συνήθως στη μουσική, χορό, κεραμικά, σχέδιο, ζωγραφική, ραπτική, λογοτεχνία-συγγραφή, δράμα, μηχανικές κατασκευές, επιστήμες γενικά, μαθηματικά, κοινωνικές επιστήμες, ξένες γλώσσες, αθλητισμό και ηγεσία. Τα παιδιά αυτά χρειάζονται ειδική εκπαίδευση, που δεν παρέχεται στα κανονικά σχολεία (1).
Οι τρόποι εντοπισμού των παιδιών με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα είναι οι ακόλουθοι:
Α. Μελέτη των αποτελεσμάτων που προκύπτουν, όσον αφορά τις ικανότητες-δεξιότητες του παιδιού, από την ψυχολογική και εκπαιδευτική αξιολόγηση, με βάση τις κλίμακες ή τα ερωτηματολόγια που χορηγούνται και τις σχετικές συνεντεύξεις:
1. Ατομικές κλίμακες γνωστικών ικανοτήτων, σχολικής επίδοσης, προσωπικότητας, συμπεριφοράς και ενδιαφερόντων
2. Κλίμακες δημιουργικότητας
3.Παρατηρήσεις δασκάλων
4. Συνέντευξη με τον εξεταζόμενο
5.Δημιουργήματα του παιδιού.
6.Παρατηρήσεις των γονέων σχετικά με το εξελικτικό και οικογενειακό ιστορικό του παιδιού, τη συμπεριφορά και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του στο σπίτι.
Β. Μελέτη των δυνατοτήτων του παιδιού
Οι δυνατότητες του παιδιού εντοπίζονται με ειδικές ψυχοεκπαιδευτικές εξετάσεις και μέσα από τη διεπιστημονική προσέγγιση ανά περίπτωση (συνεργασία σχολικού ψυχολόγου, δασκάλων και άλλων επιστημόνων). Μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης, σχεδιάζεται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα πρέπει να παρακολουθήσει το παιδί και στη συνέχεια εφαρμόζεται και παρακολουθείται διαχρονικά η αποτελεσματικότητά του προγράμματος και η πρόοδος του μαθητή. Για παράδειγμα, στις Η.Π.Α., ένας μαθητής που λύνει μαθηματικά έκτης δημοτικού και άνω, ενώ παρακολουθεί κανονικά μαθήματα της δευτέρας τάξης, φοιτά σε δύο τάξεις ταυτόχρονα. Στη δευτέρα για όλα τα μαθήματα και στην έκτη μόνο για τα μαθηματικά. Στο δε γυμνάσιο, παρακολουθεί κανονικά τα μαθήματα της τάξης του, ενώ παράλληλα έχει τη δυνατότητα να φοιτήσει στα μαθηματικά σε ανώτερη τάξη του Λυκείου ή να εγγραφεί στο Πανεπιστήμιο και να παρακολουθήσει ένα ή δύο μαθήματα, με βάση τις ικανότητες και δυνατότητές του, στο συγκεκριμένο αντικείμενο της επιστήμης στο οποίο υπερέχει. Τα πανεπιστημιακά μαθήματα δεν χάνονται στην πορεία, αλλά συνυπολογίζονται όταν θα τελειώσει μετά από χρόνια το πτυχίο του. Το ίδιο ισχύει και για τους άλλους τομείς της επιστήμης. Το πρόγραμμα του παιδιού είναι εξατομικευμένο και αναπροσαρμόζεται με βάση τις δυνατότητές του, εντός του σχολείου που φοιτά.
Τα προβλήματα των παιδιών με ιδιαίτερα ταλέντα και ικανότητες
Τα παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα δεν αφορούν μία απλή περίπτωση ανατροφής παιδιού. Παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα όσον αφορά τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους και τη συμπεριφορά τους, που συχνά αποκλίνει από το φυσιολογικό, μέχρι παρεξηγήσεως από το περιβάλλον γύρω τους.
Τα ακόλουθα προβλήματα χρειάζεται να ληφθούν σοβαρά υπόψη από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς:
1.Μερικές φορές τα παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα είναι αφελή και απορρίπτονται κοινωνικά.
Αυτό συνήθως συμβαίνει γιατί πιστεύουν εύκολα αυτά που τους λένε οι άλλοι, αν και έχουν την αντίληψη του σημαντικού , ή διαθέτουν αποκλίνουσα σκέψη που τα βοηθά να επιζητούν την αποκάλυψη του ασυνήθιστου και γι΄ αυτό θέτουν διαρκώς ερωτήσεις.
2. Συχνά αρνούνται την καθοδήγηση, και απορρίπτουν ή παραλείπουν τις λεπτομέρειες.
Αυτό είναι εμφανές χαρακτηριστικό των παιδιών με ιδιαίτερες ικανότητες, γιατί αντιλαμβάνονται ευκολότερα το αφηρημένο, συνθέτουν, διακρίνονται από επαγωγική μάθηση ή προσέγγιση επίλυσης προβλημάτων. Σημαντικό για τα παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες είναι η απόλαυση των διανοητικών τους λειτουργιών και η σύνθεση των σκέψεων μέσα από μία αίσθηση του Gestalt ( συνόλου αντιληπτικά) χωρίς επιμονή στις λεπτομέρειες.
3.Παρουσιάζουν δυσκολίες στην αποδοχή του "παραλόγου", μη κατανοητού με ανθρώπινες-λογικές διαδικασίες.
Αγαπούν πολύ την αλήθεια – επενδύουν σε σχέσεις αιτιατού-αποτελέσματος, διερευνούν σχέσεις μεταξύ πραγμάτων ή καταστάσεων και εκδηλώνουν ενδιαφέρον στην εφαρμογή θεωρημάτων. Ό,τι αποκλίνει από το φαινομενικό πεδίο της δικής τους αντίληψης της αλήθειας δεν γίνεται εύκολα αποδεκτό από αυτά, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν διακρίνονται για ευελιξία σκέψης. Συνήθως για τον Θεό δεν είναι σίγουρα, γιατί δεν τον συλλαμβάνει ο νους τους.
4. Βρίσκονται συχνά σε δύσκολη θέση να διαπιστώσουν τις συγκρούσεις που προκαλούνται από τις προσωπικές τους παρεμβάσεις (συμπεριφορές).
Αυτό συμβαίνει γιατί επιθυμούν την απόλυτη οργάνωση και τάξη, τη σταθερότητα σε τιμές, αριθμούς, ρολόγια, ημερομηνίες κ.λ.π. και δεν κατανοούν ότι κάποιος άλλος μπορεί να σκέπτεται και να αντιδρά διαφορετικά.
5. Απωθούν τη ρουτίνα, καθημερινότητα, και επιζητούν την πρώιμη εφαρμογή των δεξιοτήτων που έχουν κατακτήσει.
Ο λόγος είναι ότι έχουν πολύ καλή μνήμη, μακράς διαρκείας, η οποία σχεδόν συγκρατεί τα πάντα που έχουν διδαχθεί. Ως αποτέλεσμα, προκαλεί μαθησιακή σύγχυση ή ανία η επανάληψη ήδη διδαχθέντων πραγμάτων και αισθάνονται την ανάγκη να πειραματιστούν, να δουλέψουν πρακτικά πάνω σε αυτό που ήδη γνωστικά έχουν κατακτήσει.
6. Έχουν γερό μυαλό αλλά και προκλητικό λόγο. Επειδή βρίσκονται νοητικά σε ανώτερα όρια, αντιλαμβάνονται τάχιστα και αναρωτιούνται διαρκώς ( λόγω επιστημονικής περιέργειας και εσωτερικών κινήτρων ικανοποίησης της αποκλίνουσας σκέψης τους), επίσης προκαλούν με αναπάντεχες ερωτήσεις, ή κυριολεκτικά φέρουν σε δύσκολη θέση τους δασκάλους και συνομιλητές τους. Συχνά εκνευρίζουν τους άλλους με επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις.
7. Διακρίνονται από κριτική διάθεση για τους άλλους, ιδιαίτερα για τον εαυτό τους, σε σημείο που συχνά απογοητεύονται από την υπερβολική αυτοκριτική που ασκούν.
Αυτό συμβαίνει γιατί έχουν ανεπτυγμένη κριτική σκέψη, ικανότητες εκτίμησης καταστάσεων και πραγμάτων, αυτοπαρατηρησίας και αυτοκριτικής. Η υπερβολική αυτοκριτική είναι μέρος της τελειομανίας τους.
8. Απορρίπτουν το κατεστημένο και χρειάζονται να ανακαλύπτουν διαρκώς καινούριους τρόπους. Αυτό συμβαίνει λόγω της δημιουργικότητας και ευρηματικότητας που χαρακτηρίζει τα παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες, της επιθυμίας να δοκιμάζουν νέους τρόπους και να αυτοκαθοδηγούνται, χωρίς αισθητούς περιορισμούς και δεδομένες κατευθύνσεις, ιδέα η οποία γενικώς τα συναρπάζει.
9.Αντιδρούν στη διακοπή. Επειδή τα παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες έχουν μεγάλη αυτοσυγκέντρωση και μακράς διαρκείας προσοχή, συχνά αποκόπτονται από τα πάντα γύρω τους και προσηλώνονται σε κάτι που έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον τους.
Η διακοπή αυτής της σχετικής προσήλωσης βρίσκει τα παιδιά απροετοίμαστα και αδύναμα να προσαρμοστούν σε νέες και ενδιαφέρουσες καταστάσεις. Δεν προσαρμόζονται αμέσως γιατί πρώτα διερευνούν τη σημαντικότητα της νέας, προτεινόμενης κατάστασης . Αν την αξιολογήσουν ως λιγότερο σημαντική της προηγούμενης που διακόπηκε, εξοργίζονται που ξεβολεύτηκαν και δεν έχουν πλέον προκλητικό λόγο, αλλά “μεγάλο στόμα” και πολλά νεύρα.
10. Έχουν μεγάλο πείσμα.
Συνήθως αυτό συμβαίνει σε περιπτώσεις που έχουν προσηλωθεί σε κάποιο στόχο και επιθυμούν να τον ολοκληρώσουν, οπότε αρνούνται κάθε παρέμβαση ή διακοπή, ακόμη και όταν αντιλαμβάνονται τη σημαντικότητά της.
11. Επιζητούν επιτυχία και αναγνώριση, είναι ευαίσθητα στην κριτική που τους ασκούν οι άλλοι, και είναι ευάλωτα στην απόρριψη από τους συνομηλίκους τους. Τα παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες χαρακτηρίζονται από ευαισθησία, παρορμητική συμπεριφορά, ανάγκη για συναισθηματική υποστήριξη, ενασχόληση με τον εαυτόν τους, και ανάγκη για ενθάρρυνση.
12. Αισθάνονται καταπίεση από την οικογένειά τους και απόρριψη, με αποτέλεσμα να επαναστατούν. Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά αυτά είναι γεμάτα από ενεργητικότητα, δίψα για γνώσεις, επαγρύπνηση, και επενδύουν επίμονα και σταθερά σε έρευνα μέχρι να ανακαλύψουν κάτι. Οι γονείς τους συνήθως δεν είναι ευαισθητοποιημένοι σε τέτοιες συμπεριφορές, νομίζουν ότι το παιδί τους είναι προβληματικό και επιζητούν την εξομοίωσή του με τον μέσο όρο των συνομηλίκων του, καταπιέζοντάς το.
13. Αποκλίνουν στον τρόπο προσέγγισης και ολοκλήρωσης της εργασίας που υιοθετεί η ομάδα, επιζητούν ευελιξία και εξατομικευμένη προσέγγιση, χρειάζονται βοήθεια στην αναζήτηση και ανάπτυξη ενδιαφερόντων, και έχουν ανάγκη εκπαιδευτικών παρεμβάσεων στη συστηματική εξέλιξη δεξιοτήτων, σχετικών με τα κυριότερα ενδιαφέροντά τους. Τα παιδιά με ιδιαίτερες ικανότητες είναι συνήθως ανεξάρτητα όταν διαβάζουν ή εργάζονται, προτιμούν να δουλεύουν ατομικά, στηρίζονται στον εαυτόν τους, επιζητούν ελευθερία κινήσεων και δράσης, προτιμούν να ζουν μόνα τους, αν και εντάσσονται στην ομάδα μόνο όταν η ομάδα τούς αποδεχθεί ως αρχηγούς.
14. Επιζητούν σχέσεις σε διάφορα επίπεδα, με ποικίλες ομάδες συνομηλίκων, αλλά αντιμετωπίζουν προβλήματα καθιέρωσης κοινωνικών ή ηγετικών ρόλων. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι πολυμήχανες υπάρξεις και δεξιοτέχνες, αποκλίνουν από τον μέσο όρο σε ενδιαφέροντα και ικανότητες, έχουν πολλά hobbies (χόμπι), καλλιτεχνικές ικανότητες π.χ. μουσική και ζωγραφική κ.λ.π. Ψάχνονται διαρκώς και επιζητούν άλλα παιδιά, με κοινή σκέψη και ενδιαφέροντα, στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν κοινωνική ταυτότητα. Αυτή όμως η προσπάθεια συχνά αποβαίνει άκαρπη, λόγω της ιδιαιτερότητας του χαρακτήρα τους, γι΄ αυτό απομονώνονται. Όταν όμως κατορθώσουν να επιβληθούν σε κάποια ομάδα και έχουν οπαδούς, βελτιώνεται το αυτοσυναίσθημά τους και η δημιουργικότητά τους γίνεται πιο εμφανής, μέσα από πολλά πεδία έκφρασης.
15. Όταν αναγκάζονται να παραμείνουν σε αδράνεια εξοργίζονται, αποδιοργανώνονται και αρνούνται κάθε εξέλιξη, γενικά δεν σημειώνουν πρόοδο.
Αυτό είναι χαρακτηριστικό των παιδιών με έλλειψη φιλικών διαθέσεων προς το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον τους. Είναι αισθητή η ανάγκη της αποχώρησης και δραπέτευσης από τον πραγματικό κόσμο, γι΄ αυτό χρειάζονται βοήθεια με θελκτικά κίνητρα να προσγειώνονται στην πραγματικότητα.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί σε εγρήγορση
Λαμβάνοντας υπόψη μας τα παραπάνω προβλήματα που παρουσιάζουν τα παιδιά με ιδιαίτερα ταλέντα και ικανότητες, καθίσταται αντιληπτό ποιες είναι ουσιαστικά οι εκπαιδευτικές τους ανάγκες, καθώς και η οικογενειακή, σχολική , ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξή τους. Επιβάλλεται οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να βρίσκονται δε συνεχή εγρήγορση για τον εντοπισμό των παιδιών με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα και για τη σταθερή φροντίδα τους.
Συχνά η ευφυΐα συνοδεύεται από ψυχώσεις ή νευρώσεις στην ελαφρότερη περίπτωση. Στα πανεπιστήμια διδάσκουν και ορισμένοι σχιζοφρενείς καθηγητές, με δείκτη νοημοσύνης (IQ) , που ξεπερνά τις διαγνωστικές ψυχομετρικές κλίμακες , ιδίως στις θετικές επιστήμες, με βάση διεθνείς έρευνες, αλλά και συναισθηματική νοημοσύνη (EQ), στο επίπεδο του νηπιαγωγείου.
Θα σας αναφέρω ένα παράδειγμα από τα έτη των σπουδών μου στη Βοστόνη (1977-1986). Μία θεοσεβής Ελληνίδα μητέρα είχε κουραστεί πάρα πολύ για να αναθρέψει τον πρωτότοκο γιο της, που ήταν μεγαλοφυής και με ιδιαίτερα ταλέντα στα μαθηματικά, φυσική, χημεία και μηχανική. Αφού ολοκλήρωσε το παιδί τις εγκύκλιες σπουδές του στην Ελλάδα και αρίστευσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στον Tομέα της Φυσικής, έλαβε υποτροφία από το MIT (Massachusetts Institute of Technology) όπου και ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στην Πυρηνική Φυσική. Η μάνα του, ως ένας απλός άνθρωπος, δεν γνώριζε τι ακριβώς σπούδαζε ο γιος της, απλά χαιρόταν που όλοι τις έδιναν συγχαρητήρια για το μεγάλο μυαλό τού παιδιού της. Μια ημέρα συνάντησε έναν Έλληνα σιδερά στη Βοστόνη, που της είπε χαρούμενος και υπερήφανος:
-Από τη Σχολή έρχομαι, με κάλεσε ο γιος σου για κάτι συγκολλήσεις που χρειαζόταν.
-Τι να τις κάνει τις συγκολλήσεις; ρώτησε εκείνη έκπληκτη.
-Για τον πυρηνικό αντιδραστήρα που έφτιαξε για τη διδακτορική του διατριβή, απάντησε εκείνος χαμογελώντας.
-Πυρηνικό αντιδραστήρα έφτιαξε το δικό μου το παιδί, αναφώνησε έξαλλη, για να ανατινάξει Θεούλη μου τον κόσμο; Τον Ιούδα με τα 30 αργύρια μού έδωσες να γεννήσω Κύριε και Θεέ μου;
Προσπαθούσε να την ηρεμήσει ο σιδηρουργός αλλά στάθηκε αδύνατον.
Δεν είπε τίποτα στον γιο της, έκλαιγε κρυφά και παρακαλούσε τον Θεό να την λυπηθεί για τις αμαρτίες της. Δεν άντεχε όμως να κρατεί τον πόνο μέσα της , πήγε και βρήκε τον Ορθόδοξο ιερέα στην περιοχή του Cambridge για να εξομολογηθεί.
Μετά την εξομολόγηση γύρισε πίσω στο σπίτι, σαν βρεγμένη γάτα, και είπε στον άνδρα της:
- Δεν πρέπει να έχω παράπονο, αυτό που ζήτησα μου to έδωσε ο Θεός. Αρσενικό παιδί, πολύ έξυπνο, με καλή σωματική υγεία ζήτησα, αυτό άκουσε ο Θεός και μου το έδωσε. Ιδού όμως τώρα τα αποτελέσματα. Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα!
-Γιατί γυναίκα, αν σε ρωτούσε τώρα ο Θεός τι θα ζητούσες;
-Θα ζητούσα να μου δώσει ένα παιδί που να Του μοιάζει, με τις χάρες του Αγίου Πνεύματος, απάντησε εκείνη.
Ο γιος της, που είναι και άριστος μουσικός, παίζει πολύ καλή κιθάρα, επέστρεψε στην Ελλάδα, ανέλαβε ως γενικός διευθυντής σε μία πολυεθνική εταιρία , άσχετη με την επιστήμη του, και ζει ευτυχής με τη νέα του οικογένεια.
Ό,τι μάς δίνει ο Θεός είναι για μάθηση σε αυτή τη ζωή. Σημαντικό είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά με ιδιαίτερα ταλέντα και ικανότητες, παράλληλα με την έκφραση των δυνατοτήτων τους, να καλλιεργήσουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη, και την κοινωνική ευαισθητοποίηση, να αποκτήσουν αίσθηση της ύπαρξης του Θεού στη ζωή τους , και να αναπτύξουν σταδιακά την πνευματικότητά τους.
Βιβλιογραφία
1.U.S Congress. P.L. 95-561, Elementary and Secondary Education Act of 1978.
2.Κοντοπούλου E. (1998). Άτομα με Ιδιαίτερες Ικανότητες και Ταλέντα -Ενημερωτικό φυλλάδιο για γονείς και δασκάλους. Αθήνα. Ινστιτούτο Καινοτομιών και Έρευνας.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
18/11/2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου