ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η γνωριμία μας με τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά
Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς είναι μέγας οικουμενικός διδάσκαλος της Εκκλησίας μας και η μνήμη του εορτάζεται στις 14 Νοεμβρίου. Παράλληλα εορτάζεται η μνήμη του τη Β΄ Κυριακή των Νηστειών.
Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη από επιφανείς γονείς. Ο πατέρας του ήταν συγκλητικός και μέλος της αυτοκρατορικής αυλής του Ανδρονίκου Β΄. Ο αυτοκράτορας τον εκτιμούσε και του ανέθεσε την ανατροφή του Ανδρονίκου Γ΄εγγονού και διαδόχου του. Ο πατέρας του έτεινε προς τον μοναχισμό και τελικά έγινε μοναχός με το όνομα Κωνστάντιος.
Κοιμήθηκε γρήγορα, όταν ο Γρηγόριος ήταν επτά ετών. Τη προστασία του Γρηγορίου ανέλαβε ο αυτοκράτορας. Η μητέρα του Καλή και οι αδελφές του Επίχαρις και Θεοδότη, καθώς και οι αδελφοί του Μακάριος και Θεοδόσιος ακολούθησαν τον Μοναχικό βίο. Ο Γρηγόριος φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινουπόλεως με διευθυντή τον διάσημο θεολόγο και φιλόσοφο Θεόδωρο Μετοχίδη. Σε ηλικία 17 ετών, ενώπιον του αυτοκράτορα, σε ομιλία του για τον Αριστοτέλη, κατέπληξε τους πάντες ο νεαρός Γρηγόριος. Εκτός από την Αριστοτελική φιλοσοφία τελείωσε μαθήματα γραμματικής και ρητορικής, αφιερώθηκε στη μελέτη της Αγίας Γραφής, στα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας και στον Συναξαριστή. Την πνευματική ζωή διδάχτηκε από τους μοναχούς που συναναστρεφόταν. Ο Θεόληπτος Φιλαδελφείας, πρώην Αγιορείτης, τον μύησε στη καθαρή προσευχή. Στα είκοσι χρόνια του αναχώρησε για το Παπικό Όρος, όπου αντέκρουσε εκεί νεώτερους Μασσαλιανούς και στη συνέχεια πήγε στο Άγιον Όρος και υποτάχτηκε στον Όσιο Νικόδημο τον Ησυχαστή. Ασκείτο στη Μονή Βατοπαιδίου ο Άγιος Γρηγόριος και έκανε υπακοή “τω γενναίω ανδρί, θαυμαστώ κα΄τα την πράξιν και θεωρίαν” κατά τον βιογράφο του Φιλόθεο τον Κόκκινο. Από τον Άγιο Νικόδημο έλαβε το Μοναχικό Σχήμα. Τα πρώτα του έτη έζησε κοντά στη Μονή Βατοπαιδίου με αυστηρή άσκηση, νηστεία, αγρυπνία και αδιάλειπτη προσευχή. Προσευχόταν και έλεγε συνεχώς “ φώτισόν μου το σκότος”. Κάποτε είδε τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και του είπε πως τον έστειλε η Παναγία και ότι η Θεοτόκος και ο ίδιος θα του είναι πάντα βοηθοί. Το 1320, μετά τη κοίμηση του γέροντος Νικοδήμου αναχώρησε για την Ιερά Μονή της Μέγιστης Λαύρας, όπου παρέμεινε για άλλα τρία έτη. Υπακούοντας διακόνησε στη τράπεζα και στον ναό. Ήταν πολύ εγκρατής και αγρυπνούσε υπέρμετρα. Έφυγε και από εκεί και πήγε στη σκήτη της Γλωσσίας, σημερινή Προβάτα. Εκεί συναντήθηκε με τον Γρηγόριο τον Βυζάντιο, ο οποίος ήταν έξαρχος και κορυφαίος, “μέγας και περιβόητος εις την ησυχίαν και εις την νηφίν και θεωρίαν κατ΄εκείνους του χρόνους”. Από αυτόν διδάχτηκε τα μυστήρια της νοεράς ενεργείας και αξιώθηκε πολλών χαρισμάτων, όπως της συνεχούς κατανύξεως και των καρδιακών δακρύων. Μετά από δύο χρόνια, λόγω επιδρομής των Τούρκων πειρατών , με δώδεκα μαθητές του αναχώρησε για τη Θεσσαλονίκη. Έλαβε το Αγγελικό Σχήμα στο κελλί της Παναγίας Κρανιάς από τον γέροντα Νικηφόρο τον Ησυχαστή Ιταλό, ο οποίος βρισκόταν σε ύψος νηπτικής θεωρίας. Οι κινήσεις του πραγματοποιούνταν κατόπιν προσευχής και θείας πληροφορίας. Στη Θεσσαλονίκη έλαβε το αξίωμα της ιεροσύνης. Κατόπιν μετέβη στη Βέροια όπου παρέμεινε για πέντε έτη (1326-1331) συνεχίζοντας τη μεγάλη του άσκηση. Έμενε έγκλειστος στο κελλί του για πέντε ημέρες της εβδομάδος και το Σαββατοκύριακο εξήρχετο για να λειτουργήσει και να διδάσκει τους αδελφού του.Ήταν λουσμένος στο φως. Όταν πέθανε η μητέρα του, πήγε στην Κωνσταντινούπολη, περιέλαβε τις αδελφές του και τις τοποθέτησε σε γυναικείο ησυχαστήριο, παράλληλα τις δίδαξε την ακρίβεια της μοναχικής πολιτείας. Λόγω πειρατικών επιδρομών αναχώρησε ξανά για το Άγιον Όρος. Στη Μεγίστη Λαύρα δεν έμεινε εντός των τειχών, αλλά αποσύρθηκε στο ησυχαστικό κελλί του Αγίου Σάββα. Κι εδώ μόνο το Σαββατοκύριακο πήγαινε στη Μ. Λαύρα για να λειτουργήσει. Είχε πολλές θείες οπτασίες, του παρουσιάστηκε η ίδια η Θεοτόκος και η θεά του ακτίστου φωτός “τω θείω φωτί πλουσίως όλος περιλαμπόμενος”. Του δόθηκε η θεία θεολογία εξ άνωθεν και άρχισε να γράφει τους δογματικούς του λόγους. Το 1335 ψηφίστηκε ηγούμενος της Ι.Μ.Εσφιγμένου και παρέμεινε για τριετία. Λόγω σκανδάλων παραιτήθηκε και επέστρεψε στην ησυχία του. Διακόσιοι Πατέρες στη Μονή Εσφιγμένου ήταν μάρτυρες των θαυμάτων του.
Τη Πεντηκοστή του 1337 ανέγνωσε τις πραγματείες του Καλαβρού μοναχού Βαρλαάμ, οι οποίες είχαν λανθασμένες θεολογικές θέσεις περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος και του Υιού.
Ο Δυτικός Βαρλαάμ διέβαλε τους ησυχαστές ως πλανεμένους και ομφαλοσκόπους. Αμφισβήτησε ως αιρετικό και βλάσφημο το δόγμα των Ησυχαστών ως προς τη φύση του ακτίστου φωτός, πανομοιότυπο με εκείνο που είχε φανεί στους μαθητές του Κυρίου στην Μεταμόρφωσή του στο Όρος Θαβώρ, η εμπειρία του οποίου ήταν στόχος της πρακτικής των Ησυχαστών. Ο Άγιος Ισίδωρος Βουχεράς, ο οποίος στη συνέχεια ανέβηκε στον θρόνο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς εξέδωσαν τον περίφημο Αγιορείτικο τόμο (1340), του οποίου συντάκτης ήταν ο Άγιος Γρηγόριος. Οι πρόκριτοι υπέγραψαν και καταδίκασαν τον Βαρλααμισμό.
Οι θέσεις του Αγίου Γρηγορίου επιδοκιμάστηκαν και επικυρώθηκαν από τη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως το 1341.
Ο Βαρλαάμ επέστρεψε στη Δύση το 1347 και δικαιωμένος ο Άγιος Γρηγόριος εκλέχτηκε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Την ίδια χρονολογία ανέβηκε στον θρόνο ο αυτοκράτορας Ιωάννης Καντακουζηνός και έγινε πατριάρχης ο Άγιος Ισίδωρος Βουχεράς. Ανέλαβε το αξίωμά του ο Άγιος Γρηγόριος το 1350, λόγω πολιτικών ταραχών στον θρόνο. Πριν την ενθρόνισή του στη Θεσσαλονίκη, μετέβη ξανά στο Άγιον Όρος και κατόπιν στην Λήμνο, προσφέροντας ποιμαντικές μέριμνες. Η είσοδος του Ιωάννη Καντακουζηνού στη Θεσσαλονίκη στερέωσε τη θέση του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Στη συνέχεια ο Άγιος Γρηγόριος μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για να συμφιλιώσει τους αυτοκράτορες Ματθαίο Καντακουζηνό και Ιωάννη Ε΄Παλαιολόγο.
Καθώς μετέβαινε με πλοίο ,τον Μάρτιο του 1354 αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους στην Καλλίπολη. Μεταφέρθηκε στην Προύσα και στη Νίκαια, όπου κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του είχε τρεις θεολογικούς διαλόγους με τους μουσουλμάνους για θέματα πίστεως, δηλαδή για τη διαφορά με ταξύ των δύο Θρησκειών. Την Άνοιξη του 1355 και με την καταβολή λύτρων από Σέρβους εμπόρους, ίσως απεσταλμένους του κράλη Στεφάνου Δουσάν, ο οποίος πάντοτε επεδίωκε τον προσεταιρισμό του, (βλπ. Βικιπαίδεια) απελευθερώθηκε και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου συνέχισε τους αγώνες του κατά του Νικηφόρου Γρηγορά και επέστρεψε στη συνέχεια στη Θεσσαλονίκη. Οι λόγοι του “Κατά Γρηγορά” είναι από τα τελευταία του γραπτά έργα. Τα τελευταία του λόγια ήταν “τα επουράνια εις τα επουράνια”.Κοιμήθηκε το Φθινόπωρο του 1359. Το 1368 η μνήμη οτυ καθιερώθηκε την Β΄ Κυριακή των Νηστειών, επειδή ήταν πρόμαχος ακραιφνής της Ορθοδοξίας. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Νοεμβρίου. Ο πρώτος του βιογράφος και υμνογράφος ήταν ο Άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος. Τη πλήρη ακολουθία του συνέθεσε
ο μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννίτης. Τα τίμια και χαριτόβρυτα λείψανά του φυλάγονται στον Μητροπολιτικό Ι.Ν. της Θεσσαλονίκης, όπου είναι συμπολιούχος με τον Άγιο Δημήτριο τον Μυροβλίτη.
Πηγή: Μοναχού Μωϋσέως Αγιορείτου , Βατοπαιδινό Συναξάρι, έκδοσις Ι.Μονής Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 2007.
Η αγιογράφηση του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά
Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς εικονίζεται στηθαίος (από τη μέση και άνω) με στάση κατ΄ ενώπιον. Είναι ενδεδυμένος με τα αρχιερατικά του άμφια, ως αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Ο σάκκος του περιλαμβάνει σταυρούς εντός και εκτός κύκλων και φέρει διάκοσμο στην παρυφή με πολύτιμους λίθους. Φορεί λευκό ωμοφόριο με τρεις μαύρους σταυρούς, το οποίο κατεβαίνει εμπρός του. Με το δεξί χέρι ευλογεί και στο αριστερό κρατεί Ευαγγέλιο με στάχωση, κοσμημένο με λίθους και λεπτούς κλάδους. Το ευγενικό του πρόσωπο αναδεικνύει το φως της Παρουσίας του Θεού, τη λεπτότητα του χαρακτήρος του και το λόγιον της φύσεώς του. Το τρίχωμα είναι καλλιγραφικό στη κεφαλή και στη διχαλωτή γενειάδα. Επάνω φέρει φαλάκρα, δείγμα της υψηλής του πνευματικότητας. Το φωτοστέφανο είναι απλό, χωρίς ιδιαίτερο διάκοσμο.
Η χάρις του Αγίου Γρηγορίου να συντροφεύει όλο τον κόσμο.
Θα είμαστε μαζί σας με το Β΄ μέρος του αφιερώματος προσεχώς.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
17/3/2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου