Η ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΉ ΠΑΡΟΥΣΊΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΑΜΦΙΠΡΟΣΩΠΗ ΕΙΚΟΝΑ ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΨΥΧΟΣΩΣΤΡΙΑ- ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ

 

    Ο Ευαγγελισμός στο πίσω μέρος της εικόνας της Παναγίας Ψυχοσώστριας

Η εξαιρετική αμφιπρόσωπη εικόνα της Θεοτόκου (Παναγία Περίβλεπτος της Αχρίδος ) προέρχεται πιθανότατα από την Κωνσταντινούλοπη (Βυζ. Εικ., Εκδ. Αθηνών, σελ.208). Το επίθετο Ψυχοσώστρια της Παναγίας παραπέμπει στην ομώνυμη Μονή στην Κωνσταντινούπολη, την οποία ο Ανδρόνικος Β΄ είχε παραχωρήσει, στις αρχές του 14ου αιώνα, στον αρχιεπίσκοπο Αχρίδος Γρηγόριο. Ο Ηγούμενος Γαλακτίων, τον οποίο τοποθέτησε ο Γρηγόριος, μάλλον έστειλε την εικόνα αυτή καθώς και την πάρισή της, με τον Χριστό Ψυχοσώστη. Στο πρόσθιο μέρος της εικόνας απεικονίζεται η Θεοτόκος με τον Χριστό, ως μία παραλλαγή της Οδηγήτριας, η οποία στην Κρητική Σχολή φέρει το όνομα “Ελεούσα”.

              Παναγία Ψυχοσώστρια (πρόσθιο μέρος της εικόνας)

Στην πίσω όψη της εικόνας έχει αγιογραφηθεί ο περίφημος Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, τον οποίο παρουσιάζουμε αγιογραφικά στη συνέχεια.

Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ εικονίζεται αριστερά μας και η Αειπαρθένος Μαρία καθισμένη σε κοσμημένο θρόνο δεξιά. Ο Γαβριήλ κατέρχεται με ορμητική κίνηση, σε αντίθεση με την Παναγία, η οποία είναι ήρεμη και προσηλωμένη στο θείο άκουσμα. Την αίσθηση της κινήσεως επιτείνουν το απλωμένο δεξί χέρι του Γαβριήλ, το σηκωμένο φτερό και το αναπετάριν ( άκρη στο ιμάτιο που ανεμίζει), το οποίο σχηματίζει διαγώνιο, παράλληλη με αυτήν του δεξιού ποδιού του Αρχαγγέλου, καθώς και τη διαγώνια τοποθέτηση των βάσεων πάνω στις οποίες πατούν οι δύο θείες μορφές (Djuric 1961, σελ. 24-25, 91-92, αρ. 14, niv.XVII_XXI Grabar 1975. σελ.. 38-39, αρ. 13,εικ.32 στο Βυζ Αγιογρ., σελ. 208).

                      Ο κατερχόμενος Αρχάγγελος Γαβριήλ με σκήπτρο

Οι ανισόπεδες βάσεις αιωρούνται, που σημαίνει ότι τα δρώμενα συμβαίνουν εντός θείου πεδίου, με την παρουσία του Παντοδύναμου Θεού. Η Αειπαρθένος Μαρία δηλώνει υποταγή στο θείο θέλημα με τη στάση της, είναι συγκεντρωμένη στο θείο άκουσμα, αποφεύγει να κοιτάξει τον επισκέπτη, και στέκεται με το κεφάλι ελαφρά σκυμμένο και το δεξί χέρι σηκωμένο μπροστά στο στήθος, σε στάση προσευχής και  υπακοής στον Θεό. Το αριστερό χέρι της είναι μακρύτερο και κρύβει έναν “ανείπωτο συμβολισμό” της παρουσίας του Θεού στη ζωή της Θεοτόκου, από την ημέρα της γεννήσεώς της και αφιέρωσης της στον ναό.

                               Ο χαιρετισμός της Θεοτόκου

 Οι ουράνιες μπλε-γκρι αποχρώσεις του  χιτώνα και του ιματίου   του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, έρχονται σε αντίθεση με τις γήϊνες, το πορφυρό μαφόριο της Αειπαρθένου Μαρίας, το οποίο φέρει χρυσό διάκοσμο στην παρυφή. Η μορφή του Γαβριήλ είναι  αρμονικά σχεδιασμένη, αντίθετα της Θεοτόκου ο κορμός του σώματος είναι πιο μεγάλος από το κανονικό και το αριστερό χέρι μακρύτερο, με θεία επενέργεια επάνω του. Η συγκεκριμένη εικόνα περισσότερο παρουσιάζει τον “ Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ως θείο, αθάνατο δρώμενο ανά τους αιώνες” ,η Παναγία είναι Αειπαρθένος, παρά εικονίζει την αρχική στιγμή του Ευαγγελισμού της Παρθένου Μαρίας, της μικρής, αμύητης και αγνής κόρης. Απόδειξη αυτού είναι ότι η αυστηρά ενδεδυμένη Θεοτόκος φέρει τα τρία άστρα   επάνω στο μαφόριο της, που ήταν πριν, κατά τη σύλληψη και μετά τη γέννα παρθένος. Η εξαιρετική απεικόνιση δηλώνει σαφώς ότι κατά την ημέρα του Ευαγγελισμού η Θεοτόκος μετέχει αιωνίως, καθισμένη στον λαμπρό θρόνο της,   στα πεδία του θείου παρόντος του άχρονου είναι, στους ιερούς χώρους που υμνείται και δοξάζεται, σε ολόκληρη την πλάση, στη γη και στον ουρανό, ως νέα στη μορφή, αλλά   δοξασμένη Θεομήτωρ. 

Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κρατεί σκήπτρο (ραβδί), και φέρει μυητική ταινία στον δεξιό βραχίονα, χαρακτηριστικό του αγγελικού τάγματος του, σε αντίθεση με τη Δυτική εκκλησία όπου αγιογραφείται να κρατεί παρθενικό κρίνο. Επίσης, φέρει ταινία(κορδέλα) στην κεφαλή, η οποία δηλώνει την αιώνια υποταγή του στο θέλημα του Θεού , την προσφορά των υπηρεσιών του για τη σωτηρία του κόσμου και την εδραίωση της Βασιλείας των Ουρανών. 

                             Η στέγη του θρόνου της Θεοτόκου

Πάνω από τον θρόνο της Θεοτόκου, υψώνεται κατασκευή με δύο σκαλιστούς κίονες, που καταλήγουν σε καθιστές γυμνές μορφές, οι οποίες ανακρατούν επιθήματα και μονόχρωμες μορφές ζώων. Αυτές οι μορφές  είναι  “αγαθές δυνάμεις”, οι οποίες  ανυψωμένες είναι   μέρος  του θείου διακόσμου του θρόνου. Ένα κόκκινο βήλα ( ύφασμα)   είναι απλωμένο ανάμεσα σε δύο κιλλίβαντες, στη στέγη του θρόνου.

                                         Το χαμηλωμένο τείχος

Στον κάμπο της εικόνας αριστερά, διακρίνεται χαμηλωμένο το τείχος, συγκριτικά με τον ανυψωμένο θρόνο της Θεοτόκου, ο οποίος σχεδόν εγγίζει τα ουράνια, όπου κεφαλή είναι τη Τριαδική Θεότητα. Μέσα σε ένα φωτεινό πεδίο, το οποίο  αποδίδεται μοναδικά με χρυσή απόχρωση, κατέρχεται το Άγιο Πνεύμα και επισκιάζει την Αειπαρθένο Μαρία. Η Θεοτόκος φαίνεται ν΄ ακούει προσεκτικά τον Θείο Λόγο και να απαντά, σε κατάσταση απόλυτης σιωπής, παρά να προσέχει τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, ο οποίος την ευλογεί με  το δεξί  του  χέρι. Κι αυτό κρύβει ένα πολύ βαθύ συμβολισμό, όσον αφορά τον τρόπο που επιλέγει ο Θεός, ο “Ασύλληπτος” και “Αόρατος”, να κάνει αισθητή την παρουσία Του. Κανένας , ουδέποτε είδε τον Πατέρα.Μόνο μέσα από την ενέργεια και τις εκδηλώσεις του άκτιστου φωτός καθίσταται αντιληπτός ο Πάνσοφος, Παντοδύναμος και Πανάγαθος Θεός, με εξαίρεση την ενανθρώπιση  του Θεού Λόγου   στην Αειπαρθένο Μαρία. Ο αυστηρός χρωματισμός και οι σκουρόχρωμες, λιτές μορφές, χαρακτηριστικό της Κρητικής Σχολής, αναδεικνύουν το θείο μεγαλείο, σε αυτήν την ασύγκριτου κάλλους Αγία Εικόνα.

Η  χάρις της Υπεραγίας Θεοτόκου να φωτίζει όλον  τον κόσμο.

Ο Θεός μαζί σας!

Ευθυμία Η. Κοντοπούλου

25/3/2022