Την παραμονή της Σταυροπροσκυνήσεως, πριν από τον Εσπερινό, μαζεύονταν οι γιαγιάδες και οι μητέρες μας στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου στη Βαλύρα και προσέφεραν μέσα σε μικρά πανέρια κλαδιά από δενδρολίβανο, που μεγάλωναν σε γλάστρες στις αυλές των σπιτιών ή στους κήπους και τους μπαξέδες . Με λεπτές λευκές κορδέλες έδεναν περίτεχνα ματσάκια και τα τοποθετούσαν μέσα στα δύο μεγάλα πανέρια του ναού, να είναι έτοιμα να μοιραστούν στους πιστούς, αφού ευλογηθούν το πρωί της Κυριακής. Το σωτήριον έτος 1969, κάποιες κοπέλες είχαν δυσκολία να βρουν αρκετό δενδρολίβανο, αλλά για καλή τους τύχη εντόπισαν έναν μικρό θάμνο, ανάμεσα στο σύνορο δύο κτημάτων, κοντά στον Άγιο Νικόλαο, και αφού ζήτησαν την άδεια από τον έναν ιδιοκτήτη, έκοψαν αρκετό, από τη δική του τη πλευρά, για να μη θυμώσει ο γείτονας, ο οποίος ήταν ένας ιδιότροπος , πολύ νευρικός γέροντας, και δεν ήταν παρών εκείνη τη δεδομένη στιγμή, αλλά όσο κι αν έψαξαν τα κορίτσια δεν τον βρήκαν για να ζητήσουν την άδειά του.
Όταν λίγη ώρα αργότερα εκείνος κατέφθασε στο κτήμα του και είδε κομμένο το δενδρολίβανο, θεωρώντας ότι του ανήκει το φυτό, γιατί οι ρίζες του περισσότερο ξεκινούσαν από το δικό του κτήμα, άρχισε να ρωτά ποιος αυθαίρετα το έκοψε. Κανένας δεν του μαρτύρησε τις κοπέλες, απλά του είπαν ότι για την εκκλησία το έκοψαν, κι εκείνος θυμωμένος ξεκίνησε με τη μαγκούρα του να πάει στον Άγιο Αθανάσιο να ζητήσει από τον παπά Δημήτρη Ξυδόπουλο εξηγήσεις.
Δεν πρόλαβε όμως, γιατί καθώς πήγε να βγει από το κτήμα, πάνω στα νεύρα του δεν πρόσεξε, μπερδεύτηκε το αριστερό πόδι του ανάμεσα σ΄ ένα σύρμα τυλιγμένο σε σάπια ξύλα και , όπως έκανε απότομη κίνηση να το τραβήξει για να το ελευθερώσει, το στραμπούλησε. Αφού δάγκωσε το μανίκι του από τον πόνο, τα νεύρα του δεν υποχώρησαν. Κουτσά στραβά έφθασε μέχρι την εκκλησία, αλλά δεν μπορούσε να μπει μέσα, κατά τη διάρκεια του Εσπερινού, ήταν καταβεβλημένος και αδυνατούσε να σταθεί όρθιος για πολλή ώρα. Κάθισε κάτω στο πλατύσκαλο και περίμενε να δώσει απόλυση ο παπα- Ξύδης για να του μιλήσει.
Όντως, όταν τελείωσε ο σεβάσμιος ιερέας, τον συνάντησε ,τον ευλόγησε, του άλειψαν οι γυναίκες με λαδάκι το πόδι, του το έτριψε μία γιαγιά λιγάκι και τον σήκωσαν δύο γερές γυναίκες, τον έπιασαν παραμάσχαλα , για να τον πάνε μέχρι το αγροτικό ιατρείο. Μπροστά στον άγιο ιερέα δεν τόλμησε ο νευρικός γέροντας να πει για ποιον λόγο είχε φθάσει μέχρι την εκκλησία, αλλά άφησε να εννοηθεί ότι πήγε εκεί για να του ευλογήσει ο παπά Δημήτρης το πόδι. Στο δρόμο όμως, ξεθάρρεψε και ρώτησε τις γυναίκες εάν γνωρίζουν ποιος έκοψε το δενδρολίβανό του. Εκείνες κατάλαβαν την πρόθεσή του και δεν του μαρτύρησαν τις κοπέλες. Η πρώτη γυναίκα του είπε:
- Δεν έχει σημασία ποιος το έκοψε, είναι σαν να το έκοψε ο ίδιος ο παπα Ξύδης, που είναι ο Ιησούς Χριστός .
-Και δεν με ρώταγε ο ευλογημένος, απάντησε, θα του έδινα και θα είχα γλιτώσει το πόδι μου!
-Ωχ! καημένε ,του απάντησε εκείνη. Ρίξε κι εσύ λίγο νεράκι στο κρασί σου, που υποφέρεις από τα νεύρα σου με το παραμικρό και σε βρίσκουν τόσες συμφορές!
-Ν΄ αφήσω την “ αλώπεκα’ να μου καταπατήσει το κτήμα; απάντησε με τριγμό οδόντων.
-Δεν σού είπα αυτό, να έλθεις αύριο στην εκκλησία να προσκυνήσεις τον Τίμιο Σταυρό , να κοινωνήσεις ,να πάρεις σταυρολούλουδα, και το δενδρολίβανό σου πίσω ευλογημένο, για το καλό της υγείας και της ψυχής σου, που είσαι μόνος και έρημος στον κόσμο, του απάντησε εκείνη.
-Και πώς να έλθω; τώρα που κουτσάθηκα;
-Δηλαδή, αν μέχρι αύριο είναι καλύτερα το πόδι σου, αν ο Χριστός το θεραπεύσει , θα έλθεις στην εκκλησία; τον ρώτησε η δεύτερη γυναίκα.
-Όχι, δεν θα έλθω, θα έλθω όποτε θέλω εγώ! Απάντησε εκείνος νευριασμένος, με υπέρτατο εγωισμό, καθώς παλλόταν από τη μανία της εκδίκησης η θολή σκέψη του.
Επειδή ζορίστηκε συναισθηματικά και νοητικά, ένιωσε μία δυνατή σουβλιά στον αστράγαλο και έσκουξε απότομα. Αλλά δεν έφθανε μόνο αυτό!
-Εμείς, δεν είναι σωστό να κουβαλάμε στο ιατρείο έναν αμαρτωλό, που έχει εγωισμό σαν τον Εωσφόρο, αλλά μόνο εκείνους που μετανοούν πραγματικά και ζητούν με δάκρυα ψυχής συγχώρηση από τον Κύριο πρέπει να βοηθάμε, παρατήρησε η δεύτερη γυναίκα, η οποία ήταν εκ φύσεως αρκετά αυστηρή.
Εκείνος αισθάνθηκε απόρριψη , φουρτούνιασε η θάλασσα, κόντεψε να βυθιστεί το ψαροκάικο στο κρανίο, και τις επέπληξε ξεφωνίζοντας:
-Αφήστε με κάτω “άτιμες”, θα πάω μόνος μου στον γιατρό και ξάπλωσε δε δύναμη στο έδαφος , χτυπώντας με μεγάλο θυμό τη μαγκούρα του.
Προσπάθησαν να τον ηρεμήσουν, αλλά στάθηκε αδύνατον.
Καθώς πήγαιναν να φύγουν οι γυναίκες, τις κοίταξε με οργή βρίζοντάς τες ανίκανες , ανάξιες και ψευτοχριστιανές . Είχε αρχίσει να πρήζεται το πόδι του, όμως από το μεγάλο πείσμα του προτίμησε να μείνει ξερός κάτω στο έδαφος, παρά να υποχωρήσει και να ταπεινωθεί εμπρός τους.
Οι γυναίκες κοντοστάθηκαν, τον κοίταξαν, έκαναν τον σταυρό τους, τον παρακάλεσαν για τελευταία φορά να τις αφήσει να τον πάνε μέχρι τον γιατρό, και όταν είδαν ότι είναι ανένδοτος, φώναξαν στην πλατεία να πάνε οι άνδρες να τον βοηθήσουν, οι οποίοι τον πήγαν με αυτοκίνητο στο νοσοκομείο στη Καλαμάτα, κάθισαν μαζί του και τον γύρισαν στο σπίτι του, αφού παράλληλα του έδωσε παυσίπονο και ηρεμιστικό ο γιατρός. Έκανε ακτινογραφίες, δεν είχε σπάσει κάτι, απλά ένα στραμπούληγμα ήταν και του έδεσε ο ορθοπεδικός το πόδι. Στις αρχές της Μ Εβδομάδος εξομολογήθηκε, και τη Μεγάλη Πέμπτη εμφανίστηκε στην εκκλησία και κοινώνησε. Έκτοτε, όσο ζούσε, την παραμονή της Σταυροπροσκυνήσεως έκοβε μόνος του κλαδάκια από το δενδρολίβανο του και τα άφηνε σιωπηλά στην εκκλησία , ασπαζόταν τις άγιες εικόνες της εισόδου του ιερού ναού του Αγίου Αθανασίου και φαινόταν πιο ήρεμος, γιατί οι δεήσεις του πατρός Δημητρίου εισακούστηκαν σαφώς από τον Κύριο.
Το πρωί της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως, ντυμένοι όλοι στα γιορτινά μας, πήγαμε να λειτουργηθούμε στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου και να προσκυνήσουμε τον Τίμιο Σταυρό.
Ο μακαριστός πατήρ Δημήτριος Ξυδόπουλος μάς μίλησε πολύ όμορφα για τη σημασία της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως. Ήμουν δώδεκα ετών και ακόμη θυμάμαι την ιερή μορφή του και τα θεία λόγια του . Ο Θείος Λόγος δεν ξεχνιέται εύκολα, κτίζει αιώνια θεμέλια στο οικοδόμημα της παιδικής ψυχής. Με ανεκτίμητα θεία δώρα γέμισε την τρυφερή, παιδική ψυχή μας ο άγιος πατήρ Δημήτριος, ο μακαριστός ιερέας της Βαλύρας.
“Ο Άγιος Σωφρόνιος Ιεροσολύμων (1), αδελφοί μου , είπε ο πατήρ Δημήτριος από το Άγιο Βήμα, λέγει ότι στον αγώνα της προετοιμασίας και της κάθαρσης κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή, δύο όπλα είναι πολύ σημαντικά. Αυτά είναι η νηστεία και ο Σταυρός του Χριστού. Όπως η παρακοή των πρωτόπλαστων τους έβγαλε από τον παράδεισο, έτσι και η έλλειψη της νηστείας απομακρύνει τον άνθρωπο από την εκκλησία, τον δρόμο του Θεού και τη σωτηρία του (2). Νομίζουμε ότι η καλοφαγία είναι ηδονή, το ίδιο νόμιζαν και οι πρωτόπλαστοι, αλλά εξέπεσαν στην έσχατη οδύνη, στην φθαρτή ζωή, μέσα στον πειρασμό του διαβόλου και στις ανείπωτες δυστυχίες. Πολλοί αδελφοί μας διαμαρτύρονται, γιατί είναι άνοστα τα φαγητά κατά τη Σαρακοστή, έχουν συνηθίσει να τρώνε γουρουνοπούλα τις Κυριακές στην πλατεία, πολύ κρέας από τα ζωντανά τους , γαλακτοκομικά προϊόντα, και να περιχύνουν με πολύ λάδι το φαγητό τους, άλλοι πάλι τρώνε πολλά γλυκά ως υποκατάστατο του κρέατος , ενώ ορισμένοι είναι αδιάφοροι και συνεχίζουν απτόητοι να καταναλώνουν κρασί και διάφορα ποτά.
Η νηστεία δεν είναι αρεστή, είναι μία δέσμευση και ταλαιπωρία, η οποία όμως οδηγεί σε μεγάλη χαρά και πνευματική διαύγεια. Ξυπνά ο ανθρώπινος νους από τον λήθαργο, θυμάται τον Κύριο και Θεό του και ζητεί να γίνει ένα μαζί Του. Δεν αρκεί όμως μόνο η νηστεία των τροφών, αλλά και όλων των παθών του ανθρώπου. Πρέπει ο άνθρωπος να δαμάσει το κακό, χτυπώντας το στη ρίζα του.
Ο νηπτικός πατέρας, Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός (3) , έγραψε για τις αρετές της ψυχής, και τις μορφές της σοφίας, όπως κατανόησε αυτές τις έννοιες μέσα από τις Άγιες Γραφές και σε πρακτικό επίπεδο ,κατά τον μοναχικό του βίο. Αποδέχεται, όπως ο φιλόσοφος Πλάτωνας, ότι η ανθρώπινη ψυχή αποτελείται από λογιστικό, θυμικό και επιθυμητικό μέρος. Κατά τους Αγίους Πατέρες, μέρος του λογιστικού είναι η φρόνηση και η δικαιοσύνη κατά Θεόν, που οδηγούν στη θεία διάκριση τον νου του ανθρώπου. Ο άνθρωπος , ως προς τη φρόνηση , δεν πρέπει να χαρακτηρίζεται από υπερβολικές ιδέες , ούτε να είναι ανόητος από την άλλη .Όσον αφορά τη δικαιοσύνη ,δεν πρέπει είναι πλεονέκτης, ούτε υπερβολικά ολιγαρκής. Το θυμικό μέρος της ψυχής αφορά τα ανθρώπινα συναισθήματα. Η ανδρεία του σοφού ανθρώπου δεν σημαίνει δειλία, ούτε θρασύτητα. Όσον αφορά το επιθυμητικό μέρος της ψυχής, η σωφροσύνη είναι το ζητούμενο. Ο σώφρων άνθρωπος δεν ούτε ευήθης αλλά ούτε και ακόλαστος. Η λαιμαργία είναι μία μορφή ακολασίας και η γαστριμαργία γενικά, γιατί κυμαίνονται εκτός του θείου μέτρου του επιθυμητικού μέρους της ψυχής του ανθρώπου. Ο όνος της κοιλίας, προσκολλημένος στην πρόσκαιρη ζωή και στην χονδροειδή ύλη , επιζητεί καλοπέραση ,με αποτέλεσμα την απώλεια της ψυχής του ανθρώπου και το σκότος του νου.
Ο Όσιος Πέτρος δεν είχε δικά του Εκκλησιαστικά βιβλία στην έρημο που ασκήτευε. Όμως, δανειζόταν και μελετούσε ενδελεχώς. Για τη ψυχική ωφέλεια των ανθρώπων κατέγραψε όλα τα καλά προς μίμηση και τα κακά προς αποφυγή, όπως αυτά αναφέρονται στα κείμενα των αγίων Νηπτικών Πατέρων, και διαπίστωσε, παρατηρώντας και συναναστρεφόμενος με τους Πατέρες της ερήμου. Όποιον τον ενδιαφέρει, μπορεί να παραλάβει το φυλλάδιο στην είσοδο του ναού, όπου περιλαμβάνει τον κατάλογο των αρετών, με τα 238 καλά , τα οποία αναφέρονται στην αγαθή ψυχή των Αγίων Νηπτικών Πατέρων.
Το δεύτερο όπλο, στη πορεία προς την κάθαρση, λέγει ο Άγιος Σωφρόνιος, είναι η προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού. Τι σημαίνει όμως αυτό;
Σημαίνει ότι προσκυνώντας τον Σταυρό του Κυρίου ζητούμε τη χάρη Του για να σηκώσουμε και εμείς τον δικό μας σταυρό, τον σταυρό σε αυτή τη ζωή ενάντια στα πάθη, στον εγωισμό που έριξε τον Εωσφόρο από τα ουράνια έδρανα, να κάνουμε αγώνα πνευματικό, και να βαδίσουμε προς τον Κύριο και Θεό μας (2). Να διατηρήσουμε καθαρό το κατ΄ εικόνα και να πετύχουμε το κατ΄ ομοίωση μαζί Του.
Γι΄ αυτό και λέγει στο Ευαγγέλιο ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, “εί τις θέλει οπίσω μου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτο μοι”(Ματθ. ιστ΄24). Αυτή είναι η στενή οδός, την οποία με τιμιότητα και με τα όπλα των αρετών πρέπει να βαδίσουμε για να φθάσουμε κεκαθαρμένοι και να δεχτούμε το αναστάσιμο φως του Κυρίου. Αμήν".
Παρέλαβα κατά την έξοδο από τον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου, μαζί με τα σταυρολούλουδα, το ωφέλιμο φυλλάδιο, το οποίο φύλαξα προσεκτικά κατά τα τελευταία 50 χρόνια. Το ξεφύλλισα χθες για να κάνω έναν σύντομο απολογισμό, εν όψει της νηστείας της Μ. Τεσσαρακοστής, αυτό το σωτήριον έτος , 2022.
Κατάλογος Αρετών
Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός-Βιβλίο Πρώτο
Πρόκειται για συλλογή αρετών , οι οποίες χαρακτήριζαν τους Νηπτικούς Πατέρες, που σήκωσαν τον σταυρό τής κατά Χριστόν αθλήσεώς τους. Κάποιες από αυτές τις αρετές αφορούν και εμάς τους κοσμικούς ανθρώπους. Η μελέτη των συγκεκριμένων αρετών, και η με θείο μέτρο κατάκτησή τους, ίσως είναι το έναυσμα , σε προσωπικό επίπεδο, για την περισυλλογή και την προσπάθεια εκ μέρους μας, αυτήν την περίοδο της κατά Θεόν άθλησης , για να φθάσουμε με τη χάρη του Θεού στην Αγία Ανάσταση. Οι αρετές είναι οι ακόλουθες:
“Φρόνηση, σωφροσύνη, ανδρεία, δικαιοσύνη, πίστη , ελπίδα, αγάπη, φόβος Θεού, ευσέβεια, γνώση, βουλή, ισχύς, σύνεση, σοφία, συντριβή, πένθος, πραότητα, έρευνα των θείων Γραφών, ελεημοσύνη, καθαρότητα καρδιάς, ειρήνη, υπομονή, εγκράτεια, καρτερία, αγαθή προαίρεση, πρόθεση , αίσθηση, επιμέλεια, στήριξη στον Θεό, θέρμη, εγρήγορση, πνευματική φλόγα, μελέτη, προθυμία, νήψη, μνήμη, περισυλλογή, ευλάβεια, αιδώς, εντροπή, μεταμέλεια, αποχή από τα κακά, μετάνοια, επιστροφή στον Θεό, σύνταξη με τον Χριστό, απάρνηση του διαβόλου, τήρηση των εντολών, φρούρηση της ψυχής, καθαρότητα της συνειδήσεως, μνήμη θανάτου, πόνος ψυχής, εργασία των καλών, κόπος, μόχθος, σκληραγωγία, νηστεία, αγρυπνία, πείνα, δίψα, ολιγάρκεια, αυτάρκεια, ευταξία, κοσμιότητα, σεμνότητα, απουσία αλαζονείας, περιφρόνηση των χρημάτων, αφιλαργυρία, απάρνηση των βιοτικών, υποταγή, υπακοή, ευπείθεια (με διάκριση), φτώχεια, ακτημοσύνη, φυγή του κόσμου, κόψιμο των θελημάτων, απάρνηση του εαυτού, συμβουλή, μεγαλοψυχία, κατά Θεόν σχολή, ησυχία , παίδευση, ύπνος καταγής, αλουσία (ήταν μέρος της σωματικής του ταλαιπωρίας), φιλακολουθία, αγώνας, προσοχή, ξηροφαγία, ανεπαρκές ντύσιμο, λιώσιμο του σώματος από την άσκηση, μόνωση, ηρεμία, γαλήνη, ευθυμία, θάρρος, τόλμη, θείος ζήλος, καιόμενη καρδιά, προκοπή, μωρία για το Χριστό (εννοεί υπακοή στον Θείο Λόγο), φύλαξη του νου, ευταξία των ηθών, οσιότητα, παρθενία, αγιασμός, καθαρότητα του σώματος, αγνότητα της ψυχής, ανάγνωση για τον Χριστό, θεία μέριμνα, επίγνωση, επιτηδειότητα, αλήθεια, απουσία περιέργειας, ακατακρισία, συγχώρηση των σφαλμάτων των άλλων, οικονομία, επιδεξιότητα, οξύνοια, επιείκεια, ορθή μεταχείριση των πραγμάτων, επιστήμη (κατά Θεόν), ευφυϊα, εμπειρία, ψαλμωδία, προσευχή, ευχαριστία, εξομολόγηση, ικεσία, γονυκλισία, παράκληση, δέηση, αίτηση, συνομιλία με το Θεό, υμνωδία, δοξολογία, εξαγόρευση (της σωτηρίας της ψυχής), φροντίδα της ψυχής, θρήνος, θλίψη, οδύνη, αδημονία ( για τη θεία φώτιση), οδυρμός, στεναγμός, κλάμα, επίπονα δάκρυα, κατάνυξη, σιωπή, αναζήτηση του Θεού, θρηνητική κραυγή(για τον αμαρτωλό εαυτό), αμεριμνία για όλα, ανεξικακία, ακενοδοξία, αφιλοδοξία, απλότητα της ψυχής, συμπάθεια, αποφυγή επιδείξεως, χρηστοήθεια, τα κατά φύση έργα (με χρηστό τρόπο), τα υπέρ φύση έργα(με θεία καθοδήγηση), φιλαδελφία, ομόνοια, κατά Θεόν συναναστροφή, γλυκύτητα, πνευματική διάθεση, ημερότητα, ευθύτητα, ακακία, ηπιότητα, ακεραιότητα, απλότητα, έπαινος του πλησίον, καλολογία, καλοεργία, προτίμηση του πλησίον, κατά Θεόν στοργή, ενάρετη έξη, επιμονή στην αρετή, στερέωση στην αρετή, ευγνωμοσύνη, ταπείνωση, απουσία εμπαθών κλίσεων, μεγαλοσύνη, ανοχή, μακροθυμία, χρηστότητα, αγαθότητα, διάκριση, προσιτότητα, καταδεκτικότητα, αταραξία, θεωρία, οδηγία, σταθερότητα, διόραση, απάθεια (υπομονή και ηρεμία στις δοκιμασίες), πνευματική χαρά, έλλειψη σφαλμάτων, δάκρυα συνέσεως, ψυχικό δάκρυ, θείος πόθος, οικτιρμός, ευσπλαχνία, φιλανθρωπία, καθαρότητα ψυχής, καθαρότητα του νου, προόραση, καθαρή προσευχή, λογισμός που δεν αιχμαλωτίζεται, αντοχή, δραστηριότητα ψυχής και σώματος, φωτισμός, ανόρθωση της ψυχής, μίσος της ζωής(του εγκλωβισμού στην ύλη), ορθή διδασκαλία, αγαθός πόθος θανάτου, νηπιότητα εν Χριστώ, εδραίωση, νουθεσία και παρακίνηση, άσκηση με μέτρο αλλά και βία (πειθαρχία του εαυτού), αξιέπαινη αλλοίωση, έκσταση προς τον Θεό, τελειότητα εν Χριστώ, γνήσια έλλαμψη, θείος έρωτας, αρπαγή του νου (από τον Άγιο Πνεύμα), ενοίκηση Θεού, φιλοθεϊα, εσωτερική φιλοσοφία, θεολογία, ομολογία, καταφρόνηση του θανάτου, αγιοσύνη, επίτευξη του σκοπού (της σωτηρίας της ψυχής και της θείας φώτισης), τέλεια υγεία της ψυχής, αρετή, έπαινος από τον Θεό, χάρη, θεία βασιλεία και υιοθεσία”.
Με τη χάρη του Θεού επιτυγχάνεται η νίκη κατά των παθών του αθλητή του Χριστού.
Αν οι αρετές είναι τα όπλα προς τη σωτηρία, η αγάπη προς τον Θεό και τον συνάνθρωπο και η ενεργοποίηση της καρδιάς, σε συναισθηματικό και νοητικό επίπεδο ,είναι η θεία σανίδα σωτηρίας , πάνω στην οποία πατώντας σταθερά η κλονισμένη ψυχή, δύναται να νικήσει τις χθόνιες δυνάμεις του Άδη και να δεχτεί το Άγιον Φως της Αναστάσεως. Αμήν.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
26/3/2022
Βιβλιογραφία:
1. Αγ. Σωφρονίου Ιεροσολύμων.V PG 87 Γ΄3309-3316.
2. Αρχ. Γεωργίου, Καθηγουμένου της Ι.Μ. Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους. Ομιλίες σε Εορτές του Τριωδίου και περί Αρετών, σελ. 141-145.
3.Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός-Βιβλίο Πρώτο
Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, τομ. Γ΄, σελ, 91-92 και 177-178
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου