Ο αυστηρός Γεώργιος Γεννάδιος, ο Σχολάριος, και πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την άλωση, έλεγε να μην χειροτονούνται οι κληρικοί, εάν πρωτίστως δεν έχουν εμπεδώσει καλά τους 150 ψαλμούς του Ψαλτηρίου. Για έναν αρχάριο, κατά τα παλιά χρόνια, οι 150 ψαλμοί, εκ πρώτης όψεως, φαίνονταν σαν ένα ψηφιδωτό με πολλά κομμάτια , τα οποία έπρεπε να συναρμολογήσει κανείς χωρίς τη παρακολούθηση κάποιου συγκεκριμένου σχεδίου. Ιδίως οι μοναχοί, έπρεπε να ανατρέξουν με πολύ κόπο στα κείμενα των Αγίων Πατέρων και κατάλληλων συγγραφέων για να βγάλουν άκρη και να δομήσουν εντός τους τον σκελετό για την κατανόηση των ψαλμών. Ο Πολυέλεος Θεός, παρατηρώντας αυτή τη δυσκολία, αποφάσισε να αποκαλυφθεί σε έναν πολύ γλυκύ και αγαθό αρχάριο μοναχό, τον Ιωάννη.
Τον πρώτο ψαλμό που ανέλυσε σε βάθος ο Ιωάννης, ήταν ο 50ος ψαλμός της μετανοίας. Στη συνέχεια προχώρησε με τον εξάψαλμο του Όρθρου και τον 118 ψαλμό, ο οποίος λέγεται Άμωμος. Έμαθε ότι Πολυέλαιος λέγονται οι ψαλμοί 134-135 οι οποίοι ψάλλονται στις μεγάλες εορτές και στις αγρυπνίες και είναι από τα ωραιότερα μουσικά κομμάτια του Όρθρου. Ο ψαλμός 134 αποτελεί μία πρόσκληση για δοξολογία του Θεού για τα θαυμάσια έργα του, και ο δεύτερος , ο 135, για το πολύ έλεος του Θεού ονομάζεται Πολυέλεος(Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος). Προχώρησε με τους αναβαθμούς, τους ψαλμούς 119-133 και άρχισε καθημερινά να μελετά τους ψαλμούς όχι μόνον του Εσπερινού και του Όρθρου, αλλά να κατανοεί ποιοι και πότε διαβάζονται ανά ημέρα και χρονική περίοδο, και ποιους μπορεί να επικαλεστεί για να ζητήσει τη βοήθεια του Κυρίου. Στη συνέχεια, συγκεκριμένοι στίχοι των ψαλμών άρχισαν να αναλύονται και να κάθονται εντός του σαν πολύτιμα πετράδια, και το ψηφιδωτό των ψαλμών να λαμβάνει ιερά μορφή, τη μορφή της δικής του ψυχής, η οποία όδευε προς τον Κύριο. Με τη τακτική μελέτη των ψαλμών , συνδυαστικά με τον περιορισμό των παθών και την ανάδειξη των αρετών, απέκτησε ο Ιωάννης θεία φώτιση και διάκριση. Ο νους του ευκολότερα μπορούσε να μελετήσει όχι μόνο τους ψαλμούς, αλλά όλα τα κείμενα ,της Αγίας Γραφής και των Αγίων Πατέρων, και να τα κατανοεί με ακρίβεια και σε βάθος, με τη σοφία του Θεού, χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπινου λάθους ή τον πειρασμό των εκάστοτε λογισμών και διαβολικών παρεμβάσεων.
Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε τα ακόλουθα και για τη δική μας, τη προσωπική μας μελέτη του Ψαλτηρίου, για να αποκτήσουμε και εμείς κατά Θεόν διάκριση.
Οι Ψαλμοί είναι ένα από τα επτά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Πήρε το όνομά του από το περιεχόμενό του, που είναι μία συλλογή 150+1 ψαλμών (ο τελευταίος είναι άνευ αρίθμησης). Συγγραφείς του είναι ο προφήτης και βασιλιάς Δαβίδ (για το ήμισυ των ψαλμών), ο Άσαφ, οι υιοί Κορέ και ακόμη ένας άγνωστος δημιουργός. Χρόνος συγγραφής είναι τα έτη 1005-966 π.Χ. για τους ψαλμούς τού Δαβίδ, ενώ οι υπόλοιποι γράφτηκαν σε διάφορες εποχές.
Οι ψαλμοί μπορούν αδρά, να χωριστούν σε είδη:
Ύμνοι: ψαλμοί 8, 19, 29, 33, 46, 47, 48, 76, 84, 87, 93, 96, 100, 103-106, 113, 114, 117, 122, 135, 136, 145-150.
α) Δεήσεις συλλογικές: ψαλμοί 12, 44, 60, 74, 79, 80, 83, 85, 106, 123, 129, 137
β) Δεήσεις ατομικές: ψαλμοὶ 3, 5-7, 13, 17, 22, 25, 26, 28, 31, 35, 38, 42, 43, 51, 54-57, 59, 63, 64, 69-71, 77, 86, 102, 120, 130, 140-143.
Δοξολογίες: ψαλμοὶ 18, 21, 30, 33, 34, 40, 65, 67, 68, 92, 116, 118, 124, 129, 138, 144.
Μικτὰ εἴδη: ψαλμοὶ 27, 31, 28, 57, 89, 119, 1, 112, 127, 25, 32, 37, 73, 2, 50, 75, 81, 82, 85, 95, 110.
ή σε ευχαριστείας, διδακτικούς, μετανοίας, πένθους, μεσσιακούς και εσχατολογικούς ψαλμούς.
Πέραν όμως από τις παραπάνω βασικές διαιρέσεις, οι ψαλμοί έχουν χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως, για παράδειγμα ο Άγιος Αρσένιος, επειδή δεν είχε ευχή για κάθε ασθένεια των πιστών, οι οποίοι του ζητούσαν βοήθεια , είχε χωρίσει τους 150 ψαλμούς ανά περίπτωση και ανά πρόβλημα. Κάτι ανάλογο παρατηρούμε στο Προσευχητάριον Ειδικών Περιστάσεων, εκδόσεις Άθως , 2016.
Ο Π. Τρεμπέλας χωρίζει τους ψαλμούς ως εξής;
α) Ύμνοι και Αινέσεις: ψαλμοί 8,18,28,32, 45-47,83,86,92, 9599,102-105,112,113,116,121,134,135,144-150.
β) Δαμαρτυρία ψαλμωδού για τα παθήματά του: ψαλμοί 6,16,25
γ) Μετάνοια: ψαλμός 50
δ) Αρχαία ελέη και παρούσα φαινομενική εγκατάλειψη από τον Θεό: ψαλμοί 8,9,21,43
ε) Εμπιστοσύνη στην πρόνοια του Θεού: ψαλμοί 2,4,41,42,54-56,62,129
στ) Θερμές ευχαριστίες στον Κύριο γιατί εισακούστηκε η δέηση: ψαλμοί 5,21,68,139
ζ) Έκφραση ευγνωμοσύνης και ευχαριστιών προς τον Θεό: 17,20,29,32,3,39,64-67,91,115.
Ο Π. Τρεμπέλας παραδέχεται ότι είναι δύσκολη η κατάταξη σε ομοειδείς ομάδες (Παλ.Δαθ.,τομ.10,σελ.15).
Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει πως η ανάγνωσή τους ηρεμεί την αγριότητα, γαληνεύει τον θυμό μας, καθησυχάζει την ταραχή των λογισμών μας και χαλιναγωγεί την κλίση προς την ασωτία τού ανθρώπου· ενώνει τα χωρισμένα, συμφιλιώνει τα εχθρευόμενα και φέρει την ειρήνη και την αγάπη. Ο αναγνώστης βρίσκει ανάπαυση από τους κόπους της ημέρας και λύτρωση.
Ο κάθε ψαλμός διαπραγματεύεται πολλά θέματα και μέσα του κρύπτονται βαθύτερα νοήματα· αρχίζει από τα ορατά και κάνει αναγωγή στα πνευματικά.
Ο Άγιος Πορφύριος έλεγε ότι οι ψαλμοί γράφτηκαν με πολλή ταπείνωση και δάκρυα και ο Θεός είπε: βρήκα ανάπαυση μόνο στην καρδιά τού Δαβίδ· οι ψαλμοί έχουν πολλή μεγάλη δύναμη.
Η σπουδαιότητα του ψαλτηρίου το ενέταξε στις ακολουθίες του Εσπερινού και του Όρθρου. Διαβάζεται όλο το Ψαλτήριο κάθε εβδομάδα και την περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής αναγινώσκεται δύο φορές. Έτσι έπρεπε οι ψαλμοί να χωριστούν σε τμήματα για τις δύο ακολουθίες(Εσπερινό και Όρθρο) και τελικά χωρίστηκαν σε 20 μέρη ,τα λεγόμενα καθίσματα. Καθίσματα λέγονται γιατί κατά την ανάγνωση οι πιστοί κάθονται. Για να έχει κάθε κάθισμα όμοια έκταση, περιέλαβε διαφορετικό πλήθος ψαλμών. Τα 20 καθίσματα κατανέμονται σε 60 υποομάδες, τις στάσεις. Κάθε κάθισμα περιλαμβάνει τρεις στάσεις, οι οποίες ψάλλονται διαδοχικά με τις εμβόλιμες φράσεις: “Δόξα και νυν, Αλληλούϊα”, “Κύριε ελέησον(τρεις φορές),Δόξα και νυν”.Τη Μ. Τεσσαρακοστή προστίθενται επιπλέον στιχολογίες καθισμάτων στις ακολουθίες των ωρών της Τεσσαρακοστής (βλπ. Βικιπαίδεια).
Η διαίρεση των Ψαλμών σε 20 Καθίσματα
- 1. Ψαλμοί 1-8,
- 2. Ψαλμοί 9-16,
- 3. Ψαλμοί 17-23,
- 4. Ψαλμοί 24-31,
- 5. Ψαλμοί 32-36,
- 6. Ψαλμοί 37-45,
- 7. Ψαλμοί 46-54
- 8. Ψαλμοί 55-63,
- 9. Ψαλμοί 64-69,
- 10. Ψαλμοί 70-76,
- 11. Ψαλμοί 77-84,
- 12. Ψαλμοί 85-90,
- 13. Ψαλμοί 91-100,
- 14. Ψαλμοί 101-104,
- 15. Ψαλμός 105-108,
- 16. Ψαλμοί 109-117,
- 17. Ψαλμός 118 (Άμωμος- "Μακάριοι οι άμωμοι..."),
- 18. Ψαλμοί 119-133 (Αναβαθμοί),
- 19. Ψαλμοί 134-142, (Πολυέλαιος: 134, 135)
- 20. Ψαλμοί 143-151.
Στον Εσπερινό αναγινώσκεται ο 103ος ψαλμός ως προοίμιο της ακολουθίας τού Εσπερινού· ένα κάθισμα τού Ψαλτηρίου· οι ψαλμοί 140 ("Κύριε εκέκραξα...")-141-129-116, στους τελευταίους στίχους των οποίων ψάλλονται στιχηρά τροπάρια.
Στον Όρθρο αναγινώσκεται ο Εξάψαλμος (ψαλμοί 3, 37, 62, 87, 102, 142)· μετά 2-3 καθίσματα τού Ψαλτηρίου· έπειτα το 18ο κάθισμα ( ο ψαλμός 118 είναι μεγάλος και αποτελεί μόνος του το 18ο κάθισμα )· ο 50ός ("Ελέησόν με...", ο ψαλμός της Μετανοίας) και ο Κανόνας.
Σε γενικές γραμμές: από την Κυριακή τού Θωμά ως τις 21 Σεπτεμβρίου αναγιγνώσκεται ένα κάθισμα στον Εσπερινό (αρχίζουμε με αυτόν της Κυριακής, όπου ψάλλεται το 1ο κάθισμα) και δύο καθίσματα στον Όρθρο (τα επόμενα στη σειρά). Από τις 22 Σεπτεμβρίου ως την Κυριακή τού Ασώτου αναγιγνώσκεται το 18ο κάθισμα στους Εσπερινούς και τρία καθίσματα (από τα υπόλοιπα) στον Όρθρο.
α) Ο 50ός ψαλμός "Ελέησόν με ο Θεός..." λέγεται της Μετανοίας.
β) Ο 103ος ψαλμός "Ευλόγει η ψυχή μου..." είναι ο Προοιμιακός (εισαγωγικός) τού Εσπερινού.
γ) Ο 118ος ψαλμός "Μακάριοι οι άμωμοι..." λέγεται Άμωμος και είναι ο μεγαλύτερος: αποτελεί ένα Κάθισμα από μόνος του.
δ) Οι ψαλμοί 140 "Κύριε εκέκραξα...", 141, 129, ονομάζονται Κεκραγάριον.
ε) Οι ψαλμοί 148 "Αινείται τον Κύριον...", 149, 150 "Αινείται τον Θεόν..." ονομάζονται Αίνοι. Ο τελευταίος ψαλμός τελειώνει με τον στίχο "Πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριον".
Σημαντικό είναι για κάθε Χριστιανό Ορθόδοξο, για τον φωτισμό του νου του κατά Θεόν, και την απόκτηση θείας διάκρισης, η συχνή μελέτη σε βάθος του Ψαλτηρίου. Ανάμεσα στους 150 ψαλμούς η καρδιά του ανθρώπου θα διαλέξει αυτούς που την κραδαίνουν περισσότερο και την ενώνουν με τον Κύριο. Οι Ψαλμοί είναι ένα φωτεινό ταξίδι, και μία προσωπική εμπειρία για τον καθένα μας.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
12/3/2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου