στο πανηγύρι της Αγίας Τριάδος στη Βαλύρα.
Φωτο: Αρχείο κ. Χρήστου Παν. Παπαγεωργίου
Η κα Χρύσα Ιωάννου- Λάγιου είναι η σύζυγος του κ. Θοδωρή Λυσ. Λάγιου, υιού των αείμνηστων Λυσάνδρου και Ελένης , που διατηρούσαν το ιστορικό ψιλικατζίδικο στην πλατεία της Βαλύρας, κατά τις δεκαετίες 1950-1980, εκεί που η καλαίσθητη κα Μαίρη Μαγγίνα-Μαρινοπούλου λειτουργεί με επιτυχία το κομμωτήριό της στις ημέρες μας. Το ευλογημένο στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου Βαλύρας ζεύγος Θοδωρή και Χρύσας Λάγιου, έφερε στη ζωή δύο άξιους γιούς, τους Λύσανδρο και Νικόλαο, διαιωνίζοντας επάξια την τοπική παράδοση . Ο κ. Θόδωρος Λυσ. Λάγιος εργάζεται για σειρά ετών ως οδηγός στα ασθενοφόρα του Νοσοκομείου Καλαμάτας και διετέλεσε ιστορικός πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου “Θάμυρις”, κατά την αρχή της ίδρυσής του. Βίωσε , στις αρχές της δεκαετίας του 1980 , έντονα πολιτιστικά δρώμενα στο πανηγύρι της Αγίας Τριάδος στο Μπεζεστένι, κοντά στη γέφυρα της Βαλύρας, με 5.000 χιλ πανηγυριστές και πλούσια καλλιτεχνικά δρώμενα , με τρεις ορχήστρες, αναφέρει ο κος Χρήστος Παν. Παπαγεωργίου, Αθλητικογράφος της ΕΡΤ/ΕΡΑ Καλαμάτας.
Η νεόνυμφη κα Χρύσα Ιωάννου-Λάγιου δεν γνώριζε αρχικά πώς έφτιαχναν οι μητέρες και γιαγιάδες μας στη Βαλύρα τα κόλλυβα. Άλλωστε αυτή η διαδικασία δεν ήταν προτεινόμενη εθιμοτυπικά για τις ανύπαντρες κοπέλες, κατά τις δεκαετίες 1950-1980, αλλά για εκείνες τις γυναίκες του χωριού που ο χάρος χτύπησε αλύπητα την πόρτα τους , παίρνοντας από κοντά συγγενείς τους και αγαπημένα τους πρόσωπα.
Την εκπαίδευση τής κας Χρύσας ανέλαβε η θεοσεβής , δραστήρια και χρυσοχέρα εξαδέλφη της, κα Κατερίνα Τσιλίκα. Η ευσυνείδητη κα Χρύσα, ως κόρη οφθαλμού φύλαξε την παραδοσιακή συνταγή που διδάχθηκε λεπτομερώς από την αγαπημένη εξαδέλφη της και έκτοτε τη χρησιμοποιεί στα μνημόσυνα, αλλά και στα Ψυχοσάββατα ετησίως.
Διάσημα έγιναν στη Βαλύρα τα κόλλυβά της και η στάση της, που τα μοιράζει απλόχερα, ιδίως στα παιδιά που από παλιά περίμεναν στο προαύλιο του Ιερού Ναού του Αγίου Αθανασίου ή στην είσοδο στο Κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου για να τα γευτούν.
- “Τα καλύτερα κόλλυβα και σωστά διακοσμημένα είναι της φίλης μου Χρύσας ”, υποστηρίζει η κα Βούλα Φειδά, η αδελφική φίλη και γειτόνισσα της κας Χρύσας Ιωάννου-Λάγιου, που διαμένει απέναντι από τον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου.
-Εσείς, κα Βούλα, δεν φτιάχνετε κόλλυβα; ρώτησα.
-Όπως εξέλιξα το πλέξιμο με το βελονάκι, παρομοίως η Χρύσα βελτίωσε την παρασκευή και διακόσμηση των κολλύβων, που "σπερνό" το λέμε στη Βαλύρα, και πλέον είναι ασυναγώνιστη, ανταποκρίθηκε με ειλικρίνεια νου και καρδιάς η κα Βούλα Φειδά.
Ο συνεργάτης της ιστοσελίδας μας κος Χρήστος Παν. Παπαγεωργίου , ο οποίος έσπευσε να μάς τροφοδοτήσει με το κατάλληλο φωτογραφικό υλικό, λέγει ότι οι Βαλυραίοι λατρεύουν τα κόλλυβα της κας Χρύσας Λάγιου, επίσης ο εφημέριος της ενορίας της Βαλύρας , ο σεπτός πατήρ κ. Ιωάννης Φωτεινός, έχει ευχάριστα διαπιστώσει ότι η κα Χρύσα Ιωάννου- Λάγιου παρασκευάζει τα κόλλυβα σωστά και τα διακοσμεί με κατάλληλο τρόπο.
Η συνεργάτης μας κα Ευγενία Δ. Ντουραμάκου, Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Γυναικών Βαλύρας, ανταποκρίθηκε τάχιστα στο κάλεσμά μας για το Ψυχοσάββατο και μάς απέστειλε γραπτώς την παραδοσιακή συνταγή της κας Χρύσας Ιωάννου- Λάγιου, επίσης η κα Μαρία Φ. Ηλιοπούλου διευκόλυνε την επικοινωνία μας με τη χρυσοχέρα των κολλύβων.
Η συνταγή για κόλλυβα της κας Χρύσας Ιωάννου -Λάγιου είναι αυτή των μητέρων μας και όχι των γιαγιάδων μας, όπως την εκτελούσαν προπολεμικά. Οι γιαγιάδες μας, αντί για φρυγανιές έψηναν λευκό αλεύρι σε χαμηλή φωτιά μέσα στο φούρνο ή πάνω στη σιδεροστιά, σε μέτρια θράκα, και μέσα ανακάτευαν κοπανισμένα σε σκόνη στραγάλια ή καβουρδισμένο και κονιορτοποιημένο σουσάμι, για να πάρει γεύση το αλεύρι. Κατά τα άλλα η συνταγή τους, που επικράτησε με την πάροδο των ετών, είναι όμοια με της κας Χρύσας Ιωάννου-Λάγιου, όπως την παρέδωσε η κα Κατερίνα Τσιλίκα.
Σε επικοινωνία μου με την κα Ευρυδίκη Λινάρδου-Παπαλαμπίδου, Διευθύντρια στη Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής στην όμορφη Ορεστιάδα, διαπίστωσα ότι και η ίδια παρόμοια συνταγή διδάχτηκε από την αείμνηστη θεία μας Θεοδώρα Σταθοπούλου στη Βαλύρα, όταν έπρεπε να ετοιμάσει κόλλυβα για το μνημόσυνο του αγαπημένου πατέρα της , του αλησμόνητου ήρωα του 1940 Ελευθερίου Ι. Λινάρδου (Ερρίκου).Έκτοτε, αν και ζει με την οικογένειά της και εργάζεται στην ιστορική Ορεστιάδα, τη συνταγή για κόλλυβα της Βαλύρας ακολουθεί και όχι την παραδοσιακή της Θράκης, γιατί όπως λέγει τα βρίσκει νοστιμότερα.
Παραθέτουμε τη συνταγή της κας Χρύσας Ιωάννου-Λάγιου, όπως την κατέγραψε επιμελώς η κα Ευγενία Δ. Ντουραμάκου:
Υλικά
300-400 γρ σιτάρι, (ανάλογα τι θέλετε να αναδεικνύεται περισσότερο στο δίσκο σας)
300 γρ σουσάμι
500 γρ αμύγδαλα ολόκληρα ,ασπρισμένα
200 γρ σταφίδα ξανθή
150 γρ σταφίδα μαύρη
300 γρ φρυγανιά τριμμένη
1 ποτήρι ρόδι καθαρισμένο
1 ματσάκι μαϊντανό πλυμένο και στραγγισμένο καλά, τα φύλλα του μόνο ψιλοκομμένα
Ελάχιστη τριμμένη κανέλλα
1 πακέτο ζάχαρη άσπρη κανονική ή λιγότερο, ανάλογα πόσο γλυκά θέλετε να είναι τα κόλλυβα και πόσο πλατύς είναι ο δίσκος σας
1/2 πακέτο ζάχαρη άχνη για την επιφάνεια και το στολισμό
Εκτέλεση
-Αφού πλύνουμε το σιτάρι το βράζουμε σε μπόλικο νερό, σε μέτρια φωτιά, για 1 ώρα και 20 λεπτά.
-Σβήνουμε τη φωτιά και το αφήνουμε μέσα στο καυτό νερό για 1 ώρα ακόμα , περιμένοντας να ανοίξει.
-Κατόπιν το βάζουμε σε λεκάνη και το πλένουμε τρεις φορές.
-Στη συνέχεια το περνάμε από σουρωτήρι (τρυπητό) και προσθέτουμε τρία πλυμένα καλά φύλλα λεμονιάς.
-Στρώνουμε μία κουβέρτα πάνω στο τραπέζι κι από πάνω ένα απορροφητικό, καθαρό τραπεζομάντιλο και απλώνουμε το σιτάρι για 4 - 5 ώρες να στεγνώσει και αφαιρούμε τα φύλλα της λεμονιάς.
-Αφού στεγνώσει το σιτάρι και έχουμε καβουρδισμένο και ασπρισμένο το σουσάμι στο μπλέντερ, επίσης από το βράδυ μουλιασμένη τη σταφίδα για 3 λεπτά σε χλιαρό νερό και στραγγισμένη καλά (χωριστά τις ξανθές και μαύρες σταφίδες), ψιλοκόβουμε τα φύλλα του μαϊντανού που πρέπει να είναι στεγνός και δροσερός, χοντροκόβουμε τα λευκά αμύγδαλα και τα καρύδια, και ανακατεύουμε όλα τα υλικά σε μία βαθιά λεκάνη, με 1 φλ του τσαγιού ζάχαρη και 1 φλ. φρυγανιά, ενώ κρατάμε για τη δημιουργία του δίσκου φρυγανιά, ζάχαρη χοντρή, αμύγδαλα ολόκληρα- ασπρισμένα και ρόδι, τόσα υλικά όσα να φθάσουν για τη διακόσμηση στην παρυφή της περιφέρειας του δίσκου και στο κέντρο, για τη δημιουργία του σταυρού.
-Τοποθετούμε χαρτί διακόσμησης για κόλλυβα στο δίσκο ή στο γυάλινο σκεύος μας, ή λαδόκολλα -οι γιαγιάδες μας δίπλωναν τη λαδόκολλα και την ψαλίδιζαν γύρω - γύρω, την έκαναν να μοιάζει με δαντέλα -και τοποθετούμε το μείγμα του σιταριού.
-Πιέζουμε με μία λαδόκολλα για να στρώσει καλά, και από πάνω στρώνουμε φρυγανιά και στη συνέχεια ζάχαρη κανονική. Επαναλαμβάνουμε το ίδιο για μία ακόμη φορά. Κατά τη δεύτερη και τελευταία στρώση η ζάχαρη μπορεί να είναι άχνη.
΄-Διακοσμούμε με αμύγδαλα, κουφέτα ή ρόδι στην παρυφή του δίσκου και αντίστοιχα φτιάχνουμε έναν μακρύ σταυρό στο κέντρο, ανάλογα με την έμπνευσή μας και τα διαθέσιμα υλικά.
Το Ψυχοσάββατο όλοι οι κεκοιμημένοι μας ένα "πυρί σιταριού" και ένα αναμμένο κερί ζητούν για την ανάπαυση της ψυχής τους. Καλό είναι να μη τους λησμονούμε, όπως δεν θα θέλαμε οι επόμενες γενιές να λησμονήσουν εμάς, αλλά να σεβαστούν τη μνήμη μας.
Ο προστάτης εκ Θεού άγγελός μας δίνει στα ενύπνιά μας μηνύματα που επιβεβαιώνουν τη σημαντικότητα τιμής της μνήμης των κεκοιμημένων μας, με χριστιανικό τρόπο.
Σε μία ανήμπορη, ενενηντάχρονη Βαλυραία γιαγιά εμφανίστηκε πέρυσι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, με τη μορφή του αείμνηστου συζύγου της, και της είπε:
-Ούτε σιτάρι μου έφερες στην εκκλησία, ούτε κερί ήλθες να μου ανάψεις!
O συμβολισμός των εννέα υλικών που βάζουμε στα κόλλυβα:
Τα 9 υλικά των κολλύβων συμβολίζουν τα εννέα Τάγματα των αγγέλων (e-mesara gr./o-symvolismos-ton 9 ylikon-poy vazoyme-sta kollyva).
Το σιτάρι: συμβολίζει τη γη
Σταφίδες: (αφυδατωμένα σταφύλια): Σύμφωνα με τον Ιωάννην Κεφ. 15: παρ.1 «Εγώ είμαι η άμπελος η αληθινή και ο Πατέρας μου είναι ο γεωργός. παρ.2 Κάθε κλήμα ενωμένο μ’ εμένα που δε φέρει καρπό το αφαιρεί. Και καθένα που φέρει καρπό το κλαδεύει, για να φέρει περισσότερο καρπό.
Μαϊντανός: Για την μετά θάνατον ανάπαυση των κεκοιμηθέντων, (σε τόπο χλοερό)
Ζάχαρη: συμβολίζει τη μετά θάνατον Ουράνια γλυκιά Ζωή
Σουσάμι (ή και το τρίμμα παξιμαδιού): Ο χούς (το χώμα) όπου “αναπαύονται” τα νεκρά σώματα
Κανέλλα: συμβολίζει τα ταφικά μύρα
Ρόδι: συμβολίζει τα μετά θάνατον αγαθά των σωσμένων ψυχών, μέσα στον παράδεισο
Κουφέτα (ασημένια): συμβολίζουν τα οστά των κεκοιμημένων που συν τω χρόνω παραμένουν άφθαρτα ενώ η σάρκα αποσυντίθεται.
Αμύγδαλα: συμβολίζουν την καλή σωματική και ψυχική ποιότητα των κεκοιμηθέντων γονέων (όταν ήταν ζωντανοί) και κατ’ επέκταση τους υγιείς απογόνους.
Ας ευχαριστήσουμε τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, που αναπαύει τις ψυχές των κεκοιμημένων μας, τόσο στο Ιερό Κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου Βαλύρας, όσο και στο νου και την καρδιά μας.
Θερμές ευχαριστίες στην κα Χρύσα Ιωάννου-Λάγιου που μοιράστηκε μαζί μας την εμπειρία της με τα κόλλυβα της Βαλύρας, στην κα Ευγενία Δ. Ντουραμάκου για την καταγραφή της συνταγής, στον κο Χρήστο Παν. Παπαγεωργίου για τις πολύτιμες πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό και στην κα Μαρία Φ. Ηλιοπούλου (δίδυμη) για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας με τη χρυσοχέρα της Βαλύρας.
Ο Θεός μεθ΄ημών
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
17/2/2023
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου