Κατά τον 16ο έως και 18ο αιώνα, συμπεριλαμβάνονται στις αγιογραφίες, στους νάρθηκες των ιερών ναών, ανάμεσα στους άμεσους προγόνους του Ιησού Χριστού, οι προφήτες και οι Έλληνες φιλόσοφοι, οι οποίοι συνέλαβαν την έννοια του ενός Θεού και μίλησαν για τον ερχομό του Σωτήρα. Κατά τον Φανούριο Κ. Βώρο (1) , το φαινόμενο της απεικόνισης των Ελλήνων φιλοσόφων είναι μία έκφραση της εθνικής αφύπνισης και ανασύνδεσης με την κλασική αρχαιότητα, ενάντια στις φαιδρές απόψεις περί “μη συνέχειας” του Ελληνισμού, διότι οι σύγχρονοι Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι, δεν παύουν να είναι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.
Η απεικόνιση των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων παρατηρείται κυρίως στον νάρθηκα των ναών και των μοναστηρίων. Για παράδειγμα, στα Σιάτιστα, στον Ι.Ν. του προφήτη Ηλία, απεικονίζονται ο Σόλων, ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ο Θουκυδίδης, ο Πλούταρχος και η Σίβυλλα (2). Ο ναός ανεγέρθηκε το 1701 και αγιογραφήθηκε από τον Αναστάσιο Ι. Καλούδη από το Καπέσοβο στα Ζαχοροχώρια. Ανάλογες τοιχογραφίες παρατηρούνται στο Άγιον Όρος, όπως στον νάρθηκα του παρεκκλησίου της Παναγίας Πορταϊτίσσης, στην Ι. Μ. των Ιβήρων, όπου εικονίζεται ο σοφός Χίλων ο Λακεδαιμόνιος. Κατά τον καθηγητή θεολογίας Λάμπρο Κ. Σκόντζο, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι θεωρούνται από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως “προ Χριστού Χριστιανοί” και εικονίζονται σε ναούς και μοναστήρια μεταξύ των αγίων.
Κατά τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους, οι παγανιστές θέλησαν να διαχωρίσουν την αρχαία Ελληνική φιλοσοφία από τη σύνδεσή της με τον Χριστιανισμό. Όμως, φωτισμένοι πατέρες της Εκκλησίας μας, όπως ο Μέγας Αθανάσιος (3) έχει καταγράψει τα σημεία σύνδεσης και τις φωτισμένες προφητείες των Ελλήνων φιλοσόφων, οι οποίες αναφέρονται στον ένα και μοναδικό Θεό και στην ενσάρκωση του Λόγου του Θεού.
Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι και η σύνδεσή τους με τον Χριστιανισμό:
Ο Ησίοδος (8ος- 7ος π.Χ. αι.), αναφέρει ότι το χρυσό γένος ζούσε ανάμεσα στους Θεούς με ευδαιμονία, ενώ η πτώση έφερε δυστυχία στην ανθρωπότητα και το ζητούμενο είναι η επιστροφή στο χρυσό γένος.
Ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος (600-520 π.Χ.) , κατά τον Μέγα Αθανάσιο(3), είπε: ‘Άφθαρτος φύσις του Θεού θα γεννηθεί, εξ αυτού δε ο ίδιος ως και λόγος”.
Ο Σόλων ο Αθηναίος (648-558 π.Χ. ) λέγει στο ειλητάριο του:
“Αυτός είναι ο οποίος ήλθε από τους ουρανούς , αφού υπέταξε το αθάνατο πυρ της φλογός. Αυτόν τρέμει ο ουρανός, η γη και η θάλασσα, οι τάρταροι και οι υποχθόνιοι δαίμονες, τρισμακάριος ο ίδιος ο Πατέρας”.
Ο Πυθαγόρας (580-496 π.Χ) είπε “έστι τε Θεός και ούτος πάντων Κύριος” και “ένα και μόνο διδάσκει Θεόν είναι”.
Ο Πλάτων (427-347 π.Χ. ) αναφέρεται (Πολιτεία Β) σ΄ έναν άνδρα μελλοντικό και δίκαιο, ο οποίος θα έλθει στη γη για να διδάξει δικαιοσύνη. Περιγράφει επίσης τα βασανιστήρια που θα περάσει και ότι το τέλος του θα έλθει με ανασκολοπισμό.
Ο Αλκιβιάδης , (Πλάτων Αλκιβιάδης) ρωτά τον δάσκαλό του Σωκράτη , “ ποιος θα τον διδάξει πώς πρέπει να συμπεριφέρεται σε θεούς και ανθρώπους και ο σοφός Σωκράτης απαντά ως εξής: “Αυτός ο οποίος φροντίζει και για σένα, και ότι θα έλθει “ όχι μετά από πολύ καιρό”.
Ο "Προμηθέας Δεσμώτης", κατά τον τραγικό ποιητή Αισχύλο (525-456π.Χ.) , ενώ είναι καρφωμένος στον Καύκασο και η Ίβις του κατασπαράσσει το συκώτι, γιατί τιμωρήθηκε από τον Δία ( τον νόμο που διέπει τον Σύμπαντα Κόσμο) επειδή έδωσε το πυρ στους ανθρώπους, προλέγει ότι ο λυτρωτής του θα γεννηθεί από τον Θεό και την παρθένα Ιώ.
Τόσο ο Ηράκλειτος , όσο ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης αργότερα, αναφέρονται στον έναν και μοναδικό Θεό.
Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) και η φιλοσοφική του προσέγγιση, όσον αφορά τον ένα Θεό, άναρχο και δίκαιο, συνδέθηκε ανά τους αιώνες με την πορεία του Χριστιανισμού.
Ο Θουκυδίδης (460-399π.Χ.), ο πλέον αντικειμενικός και ένθεος ιστορικός της Ελληνικής αρχαιότητος, αναφέρεται στον ένα και μοναδικό Θεό και στον παντέλειο Θείο Λόγο.
Ο Πλούταρχος (45π.Χ), ο οποίος ήταν ένας φωτισμένος αρχιερέας των Δελφών, αναφέρεται στον ένα Θεό λέγοντας: “Ένας είναι ο Ύψιστος Θεός και ο Λόγος είναι στον Πατέρα. Ο Θεός, ο Λόγος και η σοφία (Άγιο Πνεύμα) είναι πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, έως τα πέρατα της γης”.
Ο Απολλώνιος ο Τυανεύς (15π.Χ.-98μ.Χ.), που έφθασε στην υπέρτατη αγιότητα και κάθαρση του εαυτού του, ως νεοπυθαγόρειος, κήρυξε ότι ένας είναι ο Θεός, τρισυπόστατος και αδιαίρετος. Από τον Τριαδικό Θεό ο άφθιτος Λόγος ενσαρκώνεται σε παρθένο κόρη και αυτή συλλαμβάνει με άσπορο σύλληψη. Και ότι ως πυρφόρο τόξο κινείται ο Θείος Λόγος και δίνει ζωή στον κόσμο, ώστε όλα να επιστρέψουν , ως θείοι τόκοι, στη Βασιλεία του Πατρός.
Ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς (20π.Χ.-45μ.Χ.) ήταν Ελληνιστής φιλόσοφος. Χρησιμοποίησε την αλληγορία για να αναμείξει και να εναρμονίσει την Ελληνική φιλοσοφία και τον Ιουδαϊσμό. Ταύτισε τον λόγο των Στωικών, την αρχή που συγκροτεί το σύμπαν, με την πρωτόκτιστη σοφία του Θεού, που αναφέρεται στη μετάφραση των Εβδομήκοντα της Παλαιάς Διαθήκης (βλπ. Βικιπαίδεια).
Οι παλιοί αγιογράφοι απεικόνιζαν και τη Σίβυλλα στον νάρθηκα, μαζί με τους Έλληνες φιλοσόφους.
Η Σίβυλλα ήταν γυναίκα με μαντική ικανότητα. Κατά τον Παυσανία, η αρχαιότερη ήταν η Ηροφίλη, που έζησε πριν από τον Τρωικό Πόλεμο. Οι πιο διάσημες Σίβυλλες ήταν η Ιδαία, η Σαμία, η Ερυθραία, η Δελφική και η Κυμαία (βλπ. Βικιπαίδεια).
Η αγιογράφηση των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων:
Στο βιβλίο Έκφρασις της Ορθοδόξου Εικονογραφίας, του Φ. Κόντογλου (4) , αναφέρει ο Διονύσιος Φουρνάς ( παλιός αγιογράφος από τα Άγραφα), σχετικά με την αγιογράφηση των Ελλήνων Φιλοσόφων, “προϊδόντες την ένσαρκον οικονομίαν του Θεού”, απεικονίζονται στον νάρθηκα των Ορθόδοξων ιερών ναών ως εξής:
1.Σόλων
Γέρος στρογγυλογένης, κρατεί ειλητάριον όπου γράφει:
“Οψέποτε επί την πολυσχεδή ταύτην ελάσειε γην, και δίχα σφάλματος γενήσεται σάρξ. Ακάματος η θεότης όρος, ανίατον παθών λύσει φθοράν. Και τούτω φθόνος γενήσεται εξ απίστου λαού. Και προς ύψος κρεμασθήσεται, και πάντα πράως πείσεται, έκων φέρων”.
2.Πλάτων
Γέρος πλατυγένης, κρατεί ειλητάριο που γράφει; “ Ο παλιός νέος και ο νέος αρχαίος, πατήρ εν τω γόνω και γόνος εν τω πατρί”.
3.Αριστοτέλης
Γέρος βουρλογένης, με μαντήλι στο κεφάλι, κρατεί ειλητάριο που γράφει: “Ακάματος φύσει Θεού γέννησις. Εξ αυτού γαρ ο αυτός ουσιούται Λόγος”.
4.Σοφοκλής
Γέρος φαλακρός, σε πέντε μέρη χωρισμένη τη γενειάδα του, κρατεί ειλητάριο που γράφει: “Έστι Θεός άναρχος, απλούς τη φύσει, ός ουρανός έτευξεν άμα και χθόνα”.
5.Θουκυδίδης
Μεσήλικας, στρογγυλογένης, κρατεί ειλητάριο που γράφει:
‘Εν μεν Θεός, φως νοερόν, και τούτο αίνεσις”. Εν τω νοι γαρ παρέχει εκ τούτου εις εν. Ουκ ο Θεός έτερος, ουκ άγγελος, ου σοφία, ου δάιμων, ου θυσία, αλλ΄εις μόνος Κύριος έστι και δημιουργός του παντός, παντέλειος λόγος, γόνιμος εκ γονίμου. Αυτός επί φύσιν γόνιμον κατελθών, ύδωρ εποίησεν”.
6.Πλούταρχος
Γέρος διχαλογένης, με σαρίκι στο κεφάλι, κρατεί ειλητάριο που γράφει:
“Τω των όλων υπερτάτω ουδέν έτερον προσεπινοείται ο λόγος εξ αυτού, και ουκ εξ άλλου έστι. Δέδεικται δε σαφώς ότι Θεού σοφία και λόγος τέρμα περιέχει της γης”.
7.Απολλώνιος Τυανεύς
Γέρος μακροδιχαλογένης, με σαρίκι στο κεφάλι, κρατεί ειλητάριο που γράφει:
“Εγώ καταγγέλω εν τρισίν ένα μόνον υψιμέδοντα Θεόν. Ου λόγος άφθιτος εν αδαεί κόρη έγκυος έσεται. Ούτος γαρ ως τόξον πυρφόρον ίσος διαδραμείται, και κόσμον άπαντα ζωγρήσει και τον Πατρί προσάξει δώρον”.
8.Φίλων ο Αλεξανδρεύς
Φιλόλογος, γέρος μαυροδιχαλογένης, φαλακρός, κρατεί ειλητάριο που γράφει:
“ Ούτος εστι καθ΄υπέρ ουρανόν μέγαν βεβηκώς, φλογός υπερβάλλων αέκανον, και πυρ αθάνατον, ον τρέμουσιν ουρανοί, γάια τε και θάλαττα, βυθός, τάρταρος, δάιμονες, Ην δε αυτοπάτωρ, απάτωρ, τρισόλβιος”.
9.Σίβυλλα
Εικονίζεται ως σοφή γυναίκα νέα, με κάλυμμα στο κεφάλι, κρατεί ειλητάριο που γράφει: “ Ήξει ουρανόθεν βασιλεύς αιώνων, μέλλων κρίναι πάσαν σάρκα και κόσμον άπαντα”.
Οι σημερινοί Έλληνες, επηρεασμένοι από τις σύγχρονες δυτικές μελέτες των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, τείνουν να διαχωρίζουν τον ένθεο ζήλο των προγόνων μας και τα σημεία σύγκλισης αυτού του ζήλου με την Ορθοδοξία. Η σύγχρονη τάση είναι μία μορφή αποκοπής από τις ρίζες μας, που σημαίνει ότι πνευματικά βαδίζουμε ,λόγω νοητικής σύγχυσης, εκτός της κατά Χριστόν πορείας (5). Χρειάζεται να παραμείνουμε σταθεροί στη πορεία μας , διότι ο Ελληνισμός και η Ορθοδοξία είναι ένα και το αυτό. Δεν ήταν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι έκφυλοι, ούτε μιασμένοι. Αγωνίζονταν σκληρά για την κάθαρση του σώματος, του νου και της ψυχής τους και είχαν αφιερώσει τη ζωή τους ολόκληρη στον Παντοδύναμο Θεό. Αυτό καθίσταται έκδηλο, μελετώντας σε βάθος τα αρχαία Ελληνικά κείμενα.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
4/4/2022
Βιβλιογραφία
1.Βώρος, Φ.Κ.. Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας
2.Άγιοι και Έλληνες Φιλόσοφοι μαζί σε Τοιχογραφίες Ιερών Ναών. https://www.vimaorthodoxias.gr/
3.Το κεντρικό κείμενο γράφτηκε από το Μέγα Αθανάσιο (περ. 298 – 2 Μαΐου 373 - Πατριάρχη Αλεξανδρείας) και υπάρχει στη Πατρολογία Migne με τίτλο Commentarius de templo Athenarum ενώ κάποιος μπορεί να το κατεβάσει από εδώ : http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Mig ... enarum.pdf
4.Κόντογλου Φ. (1960).Έκφρασις,τομ.Α΄, σελ 309-310.
5..http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/a8anasios_megas_logos_kata_eidwlwn.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου