Μία παλιά ξύλινη σφραγίδα από οξιά, της δεκαετίας του 1960, με εγχάρακτο τον δικέφαλο αετό, συνδεδεμένη με έντονες παιδικές μνήμες κατά την αρτοκλασία, στις μεγάλες θρησκευτικές εορτές στη Βαλύρα, ήταν η αφορμή για αυτό το άρθρο.
Οι αείμνηστες γιαγιάδες μας έκρυβαν δύο ειδών σφραγίδες στο ξύλινο ντουλάπι της κουζίνας τους, μία για το πρόσφορο και μία για τους άρτους των αρτοκλασιών. Ήταν δε ερμητικά κλεισμένο το στενό ντουλάπι, για να μην αγγίξουν ακάθαρτα χέρια τα σκεύη και τα υλικά, που φύλασσαν μόνο για την παρασκευή του προσφόρου, της λειτουργιάς όπως έλεγαν, και των άρτων για την αρτοκλασία.
Ιδιαιτέρως, στις εορτές της μνήμης του Αγίου Αθανασίου, του πολιούχου και μεγάλου προστάτη της Βαλύρας, του Αγίου Δημητρίου, Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Τριάδος που πανηγυρίζει σύσσωμη η Βαλύρα , του Αγίου Ιωάννου Ριγανά, και στην εορτή της γραφικής Παναΐτσας, την 1η Σεπτεμβρίου, όλοι οι άρτοι ήταν τυπωμένοι με τη σφραγίδα του δικέφαλου αετού, με τη δύναμη της διπλής φύσεως και παρουσίας του θεανθρώπου Χριστού στη ζωή των Ορθοδόξων Χριστιανών της Βαλύρας.
Κατά τη δεκαετία του 2000 προστέθηκε ένα ακόμη στολίδι στη Βαλύρα, ο ιερός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, αλλά οι άρτοι που προσφέρονται αν και είναι καλοζυμωμένοι και εύγευστοι, προσκομίζονται χωρίς τύπωση, γιατί η χρήση της σφραγίδας με τον δικέφαλο αετό ξεχάστηκε με το πέρασμα του χρόνου, όπως και η αληθινή Ελληνική γλώσσα μας. Επίσης, με τη σφραγίδα του δικέφαλου αετού τύπωναν τις βασιλόπιτες κατά την πρωτοχρονιά, που προσκόμιζαν στην Εκκλησία για το χριστεπώνυμο πλήθος.
1. Η σφραγίδα για το πρόσφορο
Η σφραγίδα για το πρόσφορο είναι αυτή που γνωρίζουμε και σήμερα, γιατί χρησιμοποιείται σταθερά από την Εκκλησία μας. Στη σφραγίδα του πρόσφορου εικονίζεται ένας σταυρός μέσα σε κύκλο. Το κάθετο τμήμα του σταυρού αποτελείται από τρία ισομερή τετράγωνα , καθένα από τα οποία εικονίζει σταυρό και τα γράμματα IC XC NI KA (Ιησούς Χριστός Νικά).Το κεντρικό από αυτά τα τετράγωνα είναι το τμήμα που εικονίζει τον Ιησού Χριστό. Αυτό εξάγεται από τον ιερέα, με τις ανάλογες ευχές της Προθέσεως, κατά την ώρα που ακούμε “τα Σα εκ των Σων” στη Θεία Λειτουργία και μετατρέπεται μυστηριωδώς από το Άγιο Πνεύμα σε Σώμα Χριστού για να μεταλάβουν οι πιστοί. Στο οριζόντιο τμήμα του σταυρού της σφραγίδας υπάρχουν δύο τετράγωνα εκατέρωθεν του κεντρικού. Στο ένα εικονίζεται η Παναγία με τα αρχικά Μ και Θ (Μήτηρ Θεού) και στο άλλο υπάρχουν εννέα τετράγωνα που εικονίζουν τα Τάγματα των Αγγέλων. Αφού ο ιερέας αφαιρέσει τις μερίδες του Χριστού, της Θεοτόκου και των Αγίων και τις τοποθετήσει στο Άγιο Δισκάριο, στο τέλος θα κόψει και τα τεμάχια για τη μνημόνευση των ζώντων και των κεκοιμημένων. Ο ιερέας μνημονεύει τα ονόματα που του δίνουν οι πιστοί, βάζοντας επάνω στο δισκάριο από ένα ψίχουλο για κάθε ψυχή που μνημονεύει . Αργότερα, κατά τη Θεία Λειτουργία, θα τα μεταφέρει μέσα στο Άγιο Δισκοπότηρο, όπου θα ενωθούν με το αίμα του Χριστού (1).
Σχετικά με το αντίδωρο:
Το αντίδωρο βγαίνει από τα πρόσφορα, που προσέφεραν οι πιστοί, προκειμένου να τελεσθεί η Θ. Λειτουργία ( “πρόσφορο”, από το ρήμα προσφέρω). Το πρόσφορο ζυμώνεται με προσευχές και θυμιάματα και σφραγίζεται με τα σύμβολα του Χριστού ΙC XC ΝΙΚΑ. Γι’ αυτό ήδη από την παρασκευή του ενέχει ευλογία, δεν είναι κοινός άρτος. Με το που προσφέρεται στο Άγιο Βήμα, αποκτά ακόμη μεγαλύτερο αγιασμό. Τελικά, αμέσως μετά τον Καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων, όπου το τμήμα του προσφόρου, που προσκομίσθηκε στο Άγιο Δισκάριο και την Αγία Τράπεζα έγινε Σώμα και Αίμα Χριστού, παίρνει ο Λειτουργός τα κάνιστρα με το Αντίδωρο ένα-ένα και τα υψώνει εμπρός από την Αγία Τράπεζα λέγοντας, “Μέγα το Όνομα της Αγίας Τριάδος”.Αυτό είναι μία προσομοίωση της πράξεως που προηγήθηκε στο “τα Σα εκ των Σων”, όπου ο Λειτουργός ύψωσε και σχημάτισε στον αιθέρα το σχήμα του Τιμίου Σταυρού, δοξολογώντας τον Τριαδικό Θεό μας. Έτσι το Αντίδωρο αποκτά και μία ακόμη ευλογία.
Επίσης, ορισμένοι ιερείς λέγουν και μία άλλη σύντομη ευχή : “Ευλόγησον, Κύριε, τους άρτους τούτους και τους εξ αυτών μεταλαμβάνοντας αγίασον” (2). Σχετικά με το αντίδωρο, ο Ιερός Καβάσιλας λέγει: «Ο άρτος που διανέμεται ως αντίδωρο, έχει από πριν αγιασθεί, επειδή προσφέρθηκε στον Θεό. Όλοι οι εκκλησιαζόμενοι χριστιανοί τον δέχονται με ευλάβεια, μέσα στην δεξιά κυρτή τους παλάμη, και ασπάζονται το δεξί χέρι του Ιερέως… που πριν από λίγο ακούμπησε και κομμάτιασε το πανάγιο Σώμα του Σωτήρος Χριστού. Επειδή αγιάστηκε ολόκληρο, γι΄ αυτό πιστεύεται από την Εκκλησία μας ότι το χέρι του λειτουργού μεταδίδει αυτόν τον αγιασμό σε όσους το αγγίζουν και το ασπάζονται» (2) .
2. Η σφραγίδα με τον δικέφαλο αετό για τους άρτους
Η σφραγίδα με τον δικέφαλο αετό, καθώς και άλλες σφραγίδες με τη μορφή Αγίων, χρησιμοποιούνται , όχι πολύ συχνά σήμερα, στις μεγάλες εορτές για την αρτοκλασία. Η σφραγίδα είναι συνήθως από ξύλο οξιάς που είναι συμβατό με την τροφή, στρόγγυλη, ξυλόγλυπτη με αυλακώσεις, και χρησιμοποιείται για να τυπώνονται οι άρτοι. Φέρει την ανάγλυφη αποτύπωση του Βυζαντινού δικέφαλου αετού. Συμβολίζει την μάνδρα της εκκλησίας, στην οποία περιλαμβάνονται τα ασώματα τάγματα και οι ενσώματοι άνθρωποι, με κέντρο την κεφαλή του Σώματος, τον Χριστό. Με την προσφορά των άρτων από τους πιστούς εκφράζεται η πίστη στην πρόνοια του Θεού (3).
3. Σφραγίδα με τον δικέφαλο αετό για τις κουλούρες και τα αετούδια
Η συγκεκριμένη μικρή και ελλειψοειδής σφραγίδα χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα, σε ορισμένα μέρη της Ελλάδος, στις γιορτινές κουλούρες και στα αετούδια, (τσουρεκάκια) της πρωτοχρονιάς. Η Βασιλόπιτα, και τα μικρά αετούδια τυπώνονται με τον δικέφαλο αετό ως θεία ευλογία, για να έχουν τα μέλη της οικογενείας τη δύναμη του αετού, υπέρ υγείας, ένωσης και ενδυνάμωσης του θεσμού της χριστιανικής οικογενείας, παράδοση που διατηρήθηκε έντονα στη Σμύρνη (4).
4. Ο συμβολισμός του δικέφαλου αετού
Το σύμβολο συνδέεται με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, καθώς και τη βυζαντινή οικοσημολογία. Ο σταυρός, το σπαθί και η σφαίρα στα νύχια του αετού αντιπροσωπεύουν τη διπλή φύση του Χριστού ( θεία και ανθρώπινη) και την εξουσία Του σε κοσμικό και πνευματικό επίπεδο , και ο δικέφαλος αετός την κυριαρχία του Χριατιανισμού σε Ανατολή και Δύση. Το στέμμα είναι της θείας δόξης και της δέσμευσης του ανθρώπου με τον Θεό-Πατέρα. Αυτή την εξουσία επικαλούνταν οι ίδιοι οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες , με τη βοήθεια του Θεού, κατά τη βασιλεία τους.
Στην Κωνσταντινούπολη χρησιμοποιούνταν ο παραδοσιακός μονοκέφαλος αετός της Ρώμης, τουλάχιστον μέχρι την υστερορωμαϊκή περίοδο. Στους βυζαντινούς χρόνους οι αετοί αντικαταστάθηκαν ως επίσημα εμβλήματα του κράτους από τον σταυρό και το χριστόγραμμα , καθώς θεωρούνταν ειδωλολατρικό σύμβολο (5).
Σύμφωνα με την πιο επικρατούσα θεωρία, ο δικέφαλος αετός υιοθετήθηκε για πρώτη φορά ως αυτοκρατορικό έμβλημα από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό (1057-1059), εμπνευσμένο από τις τοπικές παραδόσεις για ένα μυθικό ον, στην πατρίδα του, την Παφλαγονία της Μικράς Ασίας. Οι τοπικοί μύθοι διηγούνται για έναν γιγάντιο αετό με δύο κεφάλια, που εύκολα σήκωνε έναν ολόκληρο ταύρο με τα νύχια του. Τον λέγανε haga και ήταν η προσωποποίηση της δύναμης, ενώ οι άνθρωποι συχνά στις προσευχές τους ζητούσαν την προστασία του. Στην ουσία ο δικέφαλος αετός αφορούσε τη θεία αποκάλυψη της δύναμης της παρουσίας του Θεού, ως δικέφαλου αετού, στη ζωή του αυτοκράτορα Ισαακίου Κομνηνού. Τόσο η Αγία Ελένη, όσο και η Αγία Αικατερίνα του όρους Σινά, φέρουν βασιλικό ένδυμα με χρυσοκέντητους δικέφαλους αετούς, χαρακτηριστικό των Βυζαντινών βασιλικών ενδυμάτων.
Ο δικέφαλος αετός είναι σύμβολο δύναμης και εκφράζει την πνευματική και κοσμική εξουσία, μέσα από το δισυπόστατο της ενανθρωπίσεως του Σωτήρος Χριστού. Τον πρώτο Θεάνθρωπο εικονίζει, που ανέστη εκ νεκρών, και μάς χάρισε τη λύτρωση και αιώνια ζωή. “ Με την πάροδο του χρόνου ο δικέφαλος αετός εδραιώθηκε στις συνειδήσεις των Ελλήνων ως αδιαμφισβήτητο σύμβολο της συνέχειας του γένους μας ( 6), της διατήρησης των παραδόσεων , της αγωνιστικότητας , της Ελληνικής Παιδείας και Θρησκείας, της Ένωσης της Οικογένειας, και της πνευματικής ζωής των Ελλήνων Ορθοδόξων, υπό το φως και τις ευλογίες της Τριαδικής Θεότητος. Είναι σύμβολο της Εκκλησίας της Ελλάδος και της Κύπρου. Στις λαοσυνάξεις ο «λαός» κρατούσε τον δικέφαλο αετό και ο μακαριστός Χριστόδουλος τον έφερε στο στήθος του.
Ας μην αφήνουμε τη ραθυμία , αδιαφορία και αθεΐα να μάς καταβάλλει και πλήττει ανελέητα, γιατί η ζωή μας παρέρχεται καταθλιπτικά, βυθισμένη στα πάθη του σώματος και της ψυχής, χωρίς το αληθινό πνευματικό της νόημα. Ας παραδειγματιστούμε από τη λαμπρή πορεία των θεοσεβών προγόνων μας, και ας διατηρήσουμε αναλλοίωτες τις θρησκευτικές και Ελληνικές μας παραδόσεις διαχρονικά, και στην όμορφη Βαλύρα μας.
Βιβλιογραφία
1.Ημέρες Νηστείας από τη Μοναστηριακή Κουζίνα , σελ. 19. Ιερά Μονή Αγίου Αυγουστίνου Ιππώνος και Σεραφείμ του Σάρωφ, Τρικόρφου Φωκίδος . Αθήνα. Εκδόσεις Tερζόπουλος. Προσφορά Εφημερίδας Real News (2018).
2.https://www.eklisiastika.gr/sfragida-prosforou-me-to-dikefalo-aeto-16-cm-no1142. 3.https://www.ekklisiastikaxatzis.gr/shop/oikia-dora/sfragides-prosforou/sfragida-dikefalos-aetos-a/
5. “Δικέφαλος αετός”, στη Βικιπαίδεια.
6.Νεονάκηςκ. Γιάννης. https://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora /συμβολισμοί-του-δικέφαλου-αετού.
Ο Θεός μεθ΄ημών
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
21/2/2024
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου