Μέγας Φώτιος: Ἕνας Οἰκουμενικὸς Πατήρ

 

Ὡς «Ὀρθοδοξίας πρόμαχον», τῆς «Ἐκκλησίας στῦλον καὶ ἑδραίωμα» καὶ τῆς «οἰκουμένης διδάσκαλον», τιμᾶ ἡ Ἐκκλησία μας τὸν Μέγα Φώτιο κάθε χρόνο τὴν 6^η Φεβρουαρίου. Πράγματι. Ὁ λαμπρὸς αὐτὸς ἀστέρας τῆς Ἐκκλησίας ἔλαμψε τὸν 9^ο αἰῶνα καὶ σκόρπισε τὸ φῶς του σ’ ὅλη τὴν τότε γνωστὴ οἰκουμένη. Μὲ τὴν ὀρθόδοξη πίστη, ζωὴ καὶ πολιτεία του ἀνεδείχθη «θεόφθογγος κιθάρα τοῦ Πνεύματος» ἀλλὰ καὶ «στερρώτατος αἱρέσεων ἀντίπαλος».

Γιὰ νὰ μπορέσῃ, ὅμως, ὁ Φώτιος νὰ καταστῆ «τηλαυγέστατος φωστήρ» καὶ «ὀρθοδόξων ὁδηγός», στηρίχθηκε στὴν «ἐξ ἀρχῆς παράδοσιν καὶ διδασκαλίαν καὶ πίστιν τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας, ἥν ὁ Κύριος ἔδωκεν, οἱ δὲ Ἀπόστολοι ἐκήρυξαν καὶ οἱ Πατέρες ἐφύλαξαν» [Μ. Ἀθανασίου, Πρὸς Σεραπίωνα» 1, 28 (PG 26, 593D-596A)].

«Ἑπόμενος», λοιπόν, «τοῖς Ἁγίοις Πατράσιν» ὁ Φώτιος, δὲν διεφύλαξε ἁπλῶς τὴν παρακαταθήκη αὐτὴν μὲ πίστη καὶ συνέπεια, ἀλλὰ καὶ τὴν διεύρυνε καὶ τὴν στερέωσε καλύτερα στὰ ἀρχικά της θεμέλια, γεγονός ποὺ τὸν καθιστᾶ ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἄξιο συνεχιστὴ τῶν προκατόχων του, ἀφ’ ἑτέρου δὲ Πατέρα ἄλλων Πατέρων.

Ἀξίζει, λοιπόν, καὶ ἐμεῖς, γιὰ ὅλους τοὺς παραπάνω λόγους καὶ κυρίως γιὰ τὴν δική μας ὠφέλεια καὶ ἐνίσχυση στὴν πίστη, νὰ παρουσιάσωμε μὲ συντομία τὴν διδασκαλία του γιὰ τὸν ρόλο τῶν Πατέρων καὶ τῶν Συνόδων στὴν ἀντιμετώπιση τῶν αἱρέσεων καὶ στὴν διατύπωση τοῦ ὀρθοῦ δόγματος, μέσα ἀπὸ τὸ ἔργο του «Λόγος περὶ τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μυσταγωγίας» (PG 102, 279-400) καὶ τὴν ΚΔ’ ἐπιστολή του στὸν Μητροπολίτη Ἀκυληίας (PG 102, 793B-821B).

Καὶ στὰ δύο αὐτὰ κείμενα ὁ Φώτιος ἀναφέρεται στὴν αἱρετικὴ διδασκαλία τοῦ filioque (=στὴν ἐκπόρευση δηλ. τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ), ποὺ εἰσήχθη αὐθαίρετα στὴν Δύση, γεγονὸς ποὺ ἀποτελεῖ «ἀπαράδεκτο νεωτερισμό». Ἐξηγεῖ, μάλιστα, πὼς ἡ ὀρθὴ πίστη, ἕως τότε, διατυπώθηκε ἐπιτυχῶς ἀπὸ «ἱεροὺς καὶ μακάριους ἀρχιερεῖς τῆς Ῥώμης […], ποὺ καταφώτισαν μὲ τὴν ὀρθοδοξία τὴν Δύση» (PG 102, 381A,384A) καὶ ἀναφέρει μιὰ χορεία ὀρθοδόξων Παπῶν, ἀπὸ τὸν Δάμασο (4^ος αἰ.) ἕως τὸν σύγχρονό του Ἰωάννη τὸν Η’ (9^ος αἰ.), ποὺ δὲν ἀποδέχθηκαν τὸ filioque. Δύο μάλιστα Πάπες, «ὁ Λέων Γ’ (795-816) καὶ ὁ Βενέδικτος Γ’ (855-858)», ἀναφέρει ὁ Φώτιος, «νομοθέτησαν νὰ ἐκφωνεῖται στὰ ἑλληνικὰ κατὰ τὴν θεία λειτουργία τὸ σύμβολο τῆς πίστεως […], γιὰ νὰ μὴν δώσει ἡ ἀδυναμία διατύπωσης τῆς (λατινικῆς) γλώσσας ἀφορμὴ γιὰ βλασφημία» (PG 102, 396A). Μάλιστα ὁ Λέων Γ’ τοποθέτησε δύο στῆλες στὴν εἴσοδο τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Πέτρου στὴν Ῥώμη, μὲ τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως στὰ Ἑλληνικά καὶ στὰ Λατινικά, χωρὶς τὴν προσθήκη τοῦ filioque, «ὥστε νὰ εἶναι σὲ ὅλους εὔκολο νὰ μαθαίνουν ἀνόθευτη τὴν γνησία πίστη.» (PG 102, 800AB).

Ἐφ’ ὅσον, λοιπόν, ἡ Δύση διέθετε Ἱεράρχες ποὺ ἀκολουθοῦσαν τὴν ὀρθὴ πίστη, δὲν ἔχουν καμμία δικαιολογία, κατὰ τὸν Φώτιο, οἱ Λατίνοι αἱρετικοὶ γιὰ τὴν πλάνη τους. Ἀλλὰ καὶ τὸ πρωτεῖο ἐξουσίας τοῦ Πάπα ἀπορρίπτει ὁ Μ. Φώτιος, στηριζόμενος γιὰ τὴν ἑρμηνεία τοῦ περίφημου χωρίου «σὺ εἶ Πέτρος, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῆ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν» (Ματθ. 16, 18) στὴν ὀρθόδοξη διδασκαλία τῶν Πατέρων καὶ μάλιστα τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ὅτι ἡ πέτρα πάνω στὴν ὁποία χτίστηκε ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι ὁ Πέτρος ὡς πρόσωπο ἀλλὰ ἡ ὁμολογία του, συνοδευόμενη από γνησία πίστη (PG 51, 86). Ἐξ ἄλλου, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ῥώμης εἶχε ἀναγνωρίσει -τοὐλάχιστον ἀρχικά- τὴν Β’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο καὶ ὀφείλει, συμπληρώνει ὁ Φώτιος, νὰ σεβαστῆ καὶ τὴν διδασκαλία περὶ Ἁγίου Πνεύματος ποὺ διατυπώθηκε σ’ αὐτὴν καὶ νὰ μὴν προσθέτῃ ἐκ τῶν ὑστέρων τὸ filioque!

Γιὰ τὸν Μ. Φώτιο, ἑπομένως, οἱ αἱρετικοὶ «ἀντιτάσσονται σὲ οἰκουμενικὲς συνόδους…ἀντιμάχονται ἀμέτρητο πλῆθος θεοφόρων Πατέρων» (PG 102, 809C), περιφρονώντας «τὴν ἀκρίβεια τῶν διατυπώσεων» τῶν «συνοδικῶν ὅρων καὶ δογμάτων» (PG 102, 797A).

Συμπερασματικά, ἡ Πατερικὴ καὶ Οἰκουμενικὴ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ μόνη ἔγκυρη καὶ ἀσφαλὴς ὁδηγὸς γιὰ τὴν προάσπιση τῆς πίστεως ἀπὸ τὶς αἱρετικὲς δοξασίες τῆς Παπικῆς Δύσεως, ἐνάντια στὶς ὁποῖες ἀγωνίστηκαν μὲ σθένος καὶ ἐντιμότητα ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι Πατέρες, κυρίως δὲ οἱ νεώτεροι «στύλοι καὶ πρόμαχοι τῆς Ὀρθοδοξίας», Μέγας Φώτιος, Γρηγόριος Παλαμᾶς καὶ Μάρκος Εὐγενικός. Αὐτοὺς τοὺς ἀγῶνες ἂς σεβαστοῦμε ὅλοι στὴν σημερινὴ κρίσιμη ἐποχή, ὥστε νὰ παραμένουμε σταθεροί καὶ ἀκλόνητοι στὴν ὀρθόδοξη πίστη, χωρὶς νὰ παρασυρώμαστε οὔτε σὲ ἀκρότητες ἀλλὰ οὔτε καὶ σὲ προσχηματικοὺς διαλόγους!

Σοφία Μπεκρῆ, φιλόλογος-θεολόγος

Ορθόδοξος Σύλλογος "Επάλξεις"

Πηγές- Βοηθήματα:

1. Γιὰ τὰ πρωτότυπα κείμενα βλ. τὴν Patrologia Graeca (PG) τοῦ J.P.Migne.

2. Γιὰ τὴν νεοελληνικὴ ἀπόδοση τῶν χωρίων τῆς ΚΔ’ Ἐπιστολῆς βλ.: Φωτίου Πατριάρχου Κων/πόλεως, Ἅπαντα, 13 (σειρά Ε.Π.Ε. 142, ἐκδ. Μερετάκη, «Τὸ Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 240-267, καὶ γιὰ τὸν «Λόγο περὶ τῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος Μυσταγωγίας», βλ.: Φωτίου Πατριάρχου Κων/πόλεως, Ἅπαντα, 4 (σειρά Ε.Π.Ε. 133, ἐκδ. Μερετάκη, «Τὸ Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 338-447).