Η Ευλογία της Σταφυλής στην Εορτή της Μνήμης της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στη Βαλύρα Μεσσηνίας

 

     Ευλογημένη σταφυλή. Φωτο: Ε. Η. Κοντοπούλου, 2022

Κάθε έτος , μετά την Θεία Λειτουργία, ανήμερα της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος,  ο ιερέας ευλογεί τους ώριμους καρπούς της αμπέλου και προσφέρει τσαμπιά από σταφύλια σ΄ ένα ατομικό σακουλάκι , στους πιστούς, το οποίο εκείνοι στη συνέχεια μεταφέρουν στα σπίτια τους και το μοιράζονται, ως ευλογία, με όλα τα μέλη της οικογένειας τους.

Από αρχαιοτάτων χρόνων, οι πιστοί γεωργοί προσέφεραν το 1/10 της σοδειάς τους στον Θεό για την ευλογία των ιδίων και των αγρών τους. Προπολεμικά και μεταπολεμικά στη Βαλύρα, ορισμένοι αγρότες, οι οποίοι καλλιεργούσαν αμπελώνες στους κάμπους του χωριού και στον Μυλόλακκα, άφηναν στην άκρη 2-3 κούρβουλα στο αμπέλι τους, συνήθως τα πιο εύρωστα, και τα φρόντιζαν ιδιαίτερα, ραντίζοντάς τα με αγιασμό και διαβάζοντας προσευχές. Τα ώριμα σταφύλια αυτών των κλημάτων προσκόμιζαν οι κυράδες καλά καθαρισμένα , εντός μικρού κανίστρου, στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου, στον Εσπερινό, πριν από την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου.

Είχε βέβαια προηγηθεί και η προσφορά του σίτου, σε μορφή πρόσφορου, “λειτουργιάς”, όπως έλεγαν οι γιαγιάδες στη Βαλύρα, κατά τις δεκαετίες 1940-1970, την τελευταία Κυριακή του Ιουλίου, ως σύμβολο του σώματος του Κυρίου υμών Ιησού Χριστού. Νάμα παρήγαγαν για τη Θεία Κοινωνία από δικά τους μαύρα σταφύλια, μόνο πολύ λίγοι άνθρωποι στο χωριό. Για παράδειγμα, ένα πολύ καλό νάμα προέρχεται από λιαστά σταφύλια εκλεκτών ποικιλιών, όπως Μαντηλαριά, Αηδάνι, Ασύρτικο, Αθήρι και Μαυράθηρο. 

Η άμπελος είναι μία προσφιλέστατη παράσταση για την Εκκλησία και τους πιστούς. Από τα σταφύλια παράγεται ο οίνος, ο οποίος χρησιμοποιείται στην Θεία Ευχαριστία. Η αληθινή άμπελος είναι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, “Εγώ ειμί η άμπελος, υμείς τα κλήματα” (1).

Στη λειτουργική και υμνολογία ο Αρχιερεύς- Μητροπολίτης εύχεται , ο Κύριος να επισκεφθεί και να καταρτίσει την άμπελον ταύτην, δηλαδή το χριστεπώνυμο πλήθος, τους πιστούς Ορθοδόξους Χριστιανούς.

Παράλληλα η Θεοτόκος και Αειπαρθένος Μαρία υμνείται ως η άμπελος η αληθινή, τον βότρυν τον πέπειρον γεωργήσασαν. Στην ωδή ζ΄ του Ακάθιστου Ύμνου λέγει ο υμνωδός: “ Ανυμνούμεν σε βοώντες Χαίρε, όχημα ηλίου του νοητού· άμπελος αληθινή, τον βότρυν τον πέπειρον η γεωργήσασα, οίνον στάζοντα, τον τας ψυχάς ευφραίνοντα των πιστών σε δοξαζόντων”. Αποδίδει μεταφραστικά ο μακαριστός πατήρ Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος ως εξής: Σε υμνούμεν, λέγοντες προς σε, ω Θεοτόκε, Χαίρε συ, που είσαι το θείον άρμα του πνευματικού ηλίου Χριστού και η πραγματική άμπελος, η κληματαριά που βλάστησε την ωραίαν και ώριμον σταφυλήν, τον Χριστόν. Η θεία σταφυλή αυτή στάζει ουράνιον οίνον, ο οποίος όταν πίνεται ευφραίνει τις ψυχές εκείνων που με πίστη σε δοξάζουν.(2).

Οι πιστοί επίσης συμβολίζονται με το σταφύλι . Οι πιστοί πρέπει να ενωθούν με την άμπελο την αληθινή για να πάρουν τη θεία ζωή και να ανέβουν προς τα ουράνια. Είναι δε ζώντες οι πιστοί, διότι μεταλαμβάνουν των αχράντων μυστηρίων του σώματος και του αίματος του Χριστού. Ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων γράφει ότι “εφυτεύθη εν τη γη άμπελος, ίνα εκριζωθή η δια του Αδάμ γενομένη κατάρα” (3).

Στην αγιογραφία το κλήμα συνδυάζεται με τον Καλό Ποιμένα ή το μονόγραμμα του Χριστού (3).

                    Ο ιερός ναός της Παναϊτσας Βαλύρας. Φωτο: lyrasiblogspot.com

Στο άνω μέρος, στο τέμπλο του ναού , βρίσκεται το λεγόμενο δωδεκάορτο, που περιλαμβάνει τα σπουδαιότερα γεγονότα της ζωής του Χριστού και στο κέντρο το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.

Η άμπελος, συνήθως οριζοντίως, συμπληρώνει την όλη εικόνα του εικονοστασίου. Το εικονοστάσι χωρίζει τον ουρανό από τη γη, η αψίδα είναι ο ουρανός και οι πλευρές με τη βάση συμβολίζουν τη γη (3). Η άμπελος στο εικονοστάσι, στέκει σαν ένα σύνορο μεταξύ του θείου και του ανθρώπινου , όπου ανέρχονται οι πιστοί προς τον ουρανό .Χαρακτηριστικό ήταν το ξύλινο εικονοστάσι στο εξωκκλήσι της Παναϊτσας στη Βαλύρα,  όπου τώρα στον ιερό χώρο στέκει αντίστοιχα ένα  μεταλλικό-ανάγλυφο.

                      Η βάση δεξιά, στο παλιό ξύλινο εικονοστάσι του ιερού ναού της

                                          Παναϊτσας.Φωτο:lyrasiblogspot.com

Άμπελοι ευλογημένοι και καλλιεργημένοι , με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος , ήταν οι αλησμόνητοι παππούδες μας και τα υγιή κλήματά τους παρήγαγαν βότρυς πέπειρους. Είθε ο μεταμορφωθείς εν τω όρει Κύριος, να φωτίζει με την ουράνια δόξα Του τον δρόμο όλων μας.

Μεταμόρφωσις Σωτήρος

Απολυτίκιον. Ήχος Βαρύς

Μετεμορφώθης εν τω όρει Χριστέ ο Θεός, δείξας τις Μαθηταίς σου την δόξαν σου, καθώς ηδύναντο.Λάμψον και ημίν τοις αμαρτωλοίς, το φως σου το αϊδιον· πρεσβείαις της Θεοτόκου, Φωτοδότα, δόξα σοι (4).

Βιβλιογραφία

1.Ιωαν. 15,5.Τζ. Κούπερ, Λεξικό Συμβόλων, σελ 41. Αθήνα. Πύρινος Κόσμος, 1992.

2.Ο Ακάθιστος Ύμνος μετά ερμηνείας υπό του Αρχιμανδρίτου Επιφανίου Θεοδωρακόπουλου (1968). Εκδόσεις Ιερού Ησυχαστηρίου Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζήνος.

3.Μεντιδάκη Γ.Ε. Πρωτοπρεσβύτερου (1997).Τύπος και Συμβολισμός στην Ορθόδοξη Λατρεία, σελ. 50, 242,243. Ηράκλειο.

4.Ημερολόγιο 2022. Ιερά Μητρόπολις Νέας Σμύρνης-Αθήνα.

Ο Θεός μαζί σας!

Ευθυμία Η. Κοντοπούλου

6/8/2022