Τον Χριστώνυμο λαό άφησε ενεό το σωτήριον έτος 2021 ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σερρών και Νιγρίτης κ. Θεολόγος, με την ευχετήριο κάρτα του, εν όψει του ερχομένου έτους 2022. Αντί για την απεικόνιση της Γεννήσεως του Ιησού Χριστού κατά τον Ορθόδοξο τύπο, επέλεξε ένα αντίγραφο, μέρους του έργου του Ιταλού ζωγράφου Gentile da Fabriano, 1423, "την προσκύνηση των μάγων" , της Ιταλικής Σχολής της Σιένας με τους νεοτερισμούς της Αναγεννήσεως και νέες προσθήκες , όπως του φωτεινού αστέρα επί της κεφαλής του μόσχου στην φάτνη. Κι ενώ οι εγκάρδιες ευχές του σεπτού Μητροπολίτου ήταν θεόπνευστες, η εξωτερική εικόνα της ευχετηρίου κάρτας δεν υποστήριζε τον αγαθό λόγο του. Τούτο το γεγονός ήταν η αφορμή να προβληματίσει αρκετούς αγιογράφους,(με την καλή έννοια), οι οποίοι αναρωτήθηκαν για το τι, πώς και γιατί.
Γράφει ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σερρών και Νιγρίτης κ. Θεολόγος:
“Μέσα στον ραγδαίως μεταβαλλόμενο, ταραχώδη και ανασφαλή κόσμο, το ειρηνοφόρο μήνυμα της κατά σάρκα Γεννήσεως του Κυρίου μας Ιησού προβάλλει ενώπιόν μας ιδιαιτέρως επίκαιρο και ελπιδοφόρο. Το θείο βρέφος της Βηθλεέμ, ο Εμμανουήλ, εγκαινίασε μια νέα πραγματικότητα για τον άνθρωπο με κυρίαρχα στοιχεία την χάρη, την αγάπη, την αλήθεια, την ζωή, ώστε δικαίως ο ιερός Ευαγγελιστής Ιωάννης να λέγει ότι “από τον ανεξάντλητο πλούτο της τελειότητος και των δωρεών Του πήραμε όλοι εμείς. Πήραμε τη μία χάρη πάνω στην άλλη. Μετά τη χάρη της αφέσεως των αμαρτιών μας λάβαμε και την χάρη της υιοθεσίας και της μακαρίας ζωής. Και ολοένα δεχόμαστε νέα υπεράφθονη χάρη πάνω σ΄ εκείνη που προηγουμένως λάβαμε” (Ιω.1,16), αλλά και την πλησμονή της χριστοζωής (Ιω. 10.10). Είθε με την δύναμη αυτής της χάριτος να πορευόμεθα χριστοφιλώς στο νυν και αεί της ζωής μας”.
Σκέφθηκα, με θετική διάθεση και πάντα καλοπροαίρετα, ότι ο Σεβασμιώτατος κ. Θεολόγος μάλλον θέλησε να μας προβληματίσει με την Δυτικού τύπου απεικόνιση της Γεννήσεως του Θεανθρώπου και να μάς οικοδομήσει μέσα από την προσωπική μας έρευνα, επί του συγκεκριμένου θέματος, γι΄ αυτό δεν παρέλειψα να ολοκληρώσω και αυτή την εργασία.
Η απεικόνιση των μάγων δημοφιλές θέμα για την Δύση του Καθολικισμού
Η απεικόνιση των μάγων είναι ένα δημοφιλές θέμα για την Δύση, που περισσότερο σημαντική θεωρεί τη Γέννηση του Ιησού Χριστού παρά την Ανάσταση τού Κοσμοσωτήρος. Συνεχίζεται σταθερά αυτή η παράδοση, αφού την παραμονή των Φώτων εορτάζουν τον ερχομό των μάγων με παρελάσεις και δώρα που φέρουν στα παιδιά, ιδίως στην Ισπανία και Ισπανόφωνες χώρες.
Η προσκύνησις των μάγων του Gentile da Fabriano
Φωτό: Βικιπαίδεια
Ο ταλαντούχος Ιταλός ζωγράφος και όχι αγιογράφος Gentile da Fabriano, το έτος 1420 μετοίκησε στην πόλη της Φλωρεντίας και κατόρθωσε να κλείσει μία σημαντική συμφωνία με έναν μεγάλο άρχοντα της εποχής εκείνης, τον Palla Strozzi, του οποίου το επώνυμο στην διάλεκτο της Τοσκάνης σημαίνει γεράκι. Το κόστος υλοποίησης για το έργο “η απεικόνιση των μάγων”, που ξεδιπλώνει τη φαντασία του καλλιτέχνη και τους επηρεασμούς που δέχτηκε από τους άλλους Ιταλούς ζωγράφους, καθώς και τους μύθους της Ευρώπης για την Ανατολή, ανήλθε στα 300 Florins , περίπου 6 ετήσιους μισθούς ενός ειδικευμένου εργάτη. Το έργο αυτό ολοκληρώθηκε το 1423 και τοποθετήθηκε στην Εκκλησία Santa Trinita.
Ο καλλιτέχνης δεν άλλαξε τα ρούχα του, ούτε προσευχήθηκε θυμιάζοντας και νηστεύοντας για να του δώσει φώτιση το Άγιο Πνεύμα προκειμένου να συλλάβει και υλοποιήσει αυτό το εντυπωσιακό έργο, αλλά ό,τι ήταν αποτυπωμένο και παγιωμένο εντός του, με την ανθρώπινη λογική, με πίστη και καλή διάθεση το ενέδυσε με τα ρούχα και τις φιλοδοξίες της αριστοκρατίας της εποχής του, ακόμη και χρυσά φωτοστέφανα με ψευτο-αραβικά γράμματα, που ήταν της μόδας και εντυπωσίαζαν τους πάντες, γιατί μόνο οι πλούσιοι μπορούσαν να τα αποκτήσουν χρησιμοποίησε για την Αγία Οικογένεια. Έτσι προσάρμοσε τέσσερα κομμάτια και έφτιαξε τόσο το φωτοστέφανο της Θεοτόκου, όσο και του μνήστορος Ιωσήφ, καθώς και του μικρού Χριστού. Σχετικά με το φόρεμα και μαφόριο της Θεοτόκου δεν είχε ιδιαίτερη θρησκευτική γνώση ο Gentile da Fabriano, αλλά εκείνο που φρόντισε να εξασφαλίσει ήταν το ακριβό ούλτρα-μαρίν χρώμα για να επιτύχει ένα λαμπερό ένδυμα για την Αειπαρθένο Μαρία. Οι Ευρωπαίοι έλκονταν από τα μυθικά ζώα της Ανατολής, πίθηκους , λιοντάρια και καμήλες, οπότε, συνδυαστικά με τα καθαρόαιμα Ιταλικά άλογα , παρέλασαν προς ευχαρίστηση όλων στον πίνακα της προσκυνήσεως των μάγων. Κι αφού ιερό πουλί ήταν το γεράκι για την Δύση, προτιμήθηκαν και δύο γεράκια για τον στόλο του έργου, ένα να πετά ψηλά στο τόξο με ανοιγμένα τα φτερά, και το άλλο χαμηλά με τον εκπαιδευτή του. Η κατάλευκη Περιστερά του Αγίου Πνεύματος κατερχόταν ως ιερό πουλί-γεράκι στη Δύση των καθολικών τεκτόνων, περισσότερο με χαρακτήρα της “δίκης του Θεού”, ιδίως για τους πλούσιους γαιοκτήμονες και πολιτικούς αρχηγούς που δεν ήταν πιστοί στον Θεό και κοινωνικά γενναιόδωροι . Πίσω από τον νεαρό, τρίτο μάγο απαθανατίζεται ο ίδιος ο Palla Strozzi , ως εκπαιδευτής γερακιών, και δεξιά ο γιος του (βλπ. Wikipedia). Οι μάγοι, με βάση τις Δυτικές αντιλήψεις, συμβολίζουν τις τρεις ηλικίες του ανθρώπου, τον νέο, μεσήλικα και γέροντα. Αυτό ήταν ένα δημοφιλές θέμα για την Ιταλία, ακόμη και κατά τον περασμένο αιώνα... Πριν από μία δεκαετία που επισκέφθηκα την Φλωρεντία, εντόπισα ένα γυναικείο βραχιόλι σε ένα παλαιοπωλείο, που είχε επάνω τη μορφή τριών γυναικών σε καμέο, μία νέα, μεσήλικη και γερόντισσα.
Από την επάνω αριστερή γωνία ξεκινά η ιστόρηση των δρώμενων με τους μάγους , ταξιδεύουν, εισέρχονται στην Βηθλεέμ και κατέρχονται όπως οι δείκτες του ρολογιού, για να φθάσουν εμπρός στον Χριστό, όπου ο γεροντότερος αφαιρεί το πολυποίκιλτο στέμμα του και προσκυνά το θείον βρέφος. Το βρέφος δεν είναι σπαργανωμένο μέσα σε φάτνη -τάφο που παραπέμπει στην επερχόμενη σταύρωση και ανάσταση , αλλά στέκει στην αγκαλιά της μητέρας του στον οίκο της Θεοτόκου (αυτό συμβαδίζει με το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο), όμως, απεικονίζεται και η φάτνη σαν ένα παχνί με σανό, για να τρώνε ο μόσχος και ο γάιδαρος. Τα ταλαίπωρα ζώα που γνωρίζουν τον Θεό τους δεν Τον έχουν εμπρός τους για να τον προσκυνούν όπως στη σκηνή της Γεννήσεως, η αριστοκρατία της Δύσης παρίσταται κατ΄ ενώπιον με την Αειπαρθένο Μαρία, η οποία με τον Ιωσήφ βρίσκεται εκτός οικίας και κρατεί τον Ιησού στην αγκαλιά . Το θείον βρέφος ακουμπά με την αριστερά του τον φαλακρό γέροντα μάγο Κασπάρ , ως θεία απόδειξη της γεννήσεώς Του ( στις Ορθόδοξες αγιογραφίες ο Ιησούς Χριστός ευλογεί με την δεξιά του).
Τα Ισλαμικής προελεύσεως εντυπωσιακά υφάσματα με τα εντυπωσιακά κλαρωτά σχέδια ήταν της μόδας και προνόμιο της αριστοκρατίας εκείνη την εποχή. Διαχωρίζει η ενδυμασία τους μάγους από την Αγία Οικογένεια.
Παρά το ότι η Αγία Γραφή δεν δίνει τα ονόματα των Μάγων, η παράδοση και οι θρύλοι τούς αποδίδουν ποικιλία ονομάτων. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία τους αγιοποίησε και τους έδωσε παραδοσιακά τα εξής ονόματα:
Κασπάρ ή Γ(κ)ασπάρ ή Γκαθάσπα ένας Ινδός ή Άραβας σοφός , 60 ετών που προσφέρει τον χρυσό ως σύμβολο της βασιλικής ιδιότητος του Χριστού.
Μελχιόρ ή Μελιχιόρ, ένας Πέρσης σοφός, 40 ετών που προσφέρει το λιβάνι (θυμίαμα) σύμβολο της Θεότητος του Χριστού.
Βαλτάσαρ ή Βαλθάσαρ ή Βιθισάρεα , ένας σοφός Βαβυλώνιος, 20 ετών, που προσφέρει το μύρο ( σμύρνα), σύμβολο της ανθρωπίνης φύσεως του Χριστού και του Θανάτου.
Τα τρία δώρα ήταν οι συνήθεις προσφορές προς έναν βασιλέα. Το μύρο (σμύρνα) ήταν μία από τις συνηθέστερες αλοιφές, το λιβάνι είχε αρωματική χρήση και ο χρυσός είχε την αξία του πολύτιμου μετάλλου (βλπ. Βικιπαίδεια).
Ο Ελληνοσύρος Βασιλέας Σέλευκος Β΄Καλλίνικος αναφέρεται ότι προσέφερε χρυσό, λιβάνι και σμύρνα (μαζί με άλλα είδη) στον θεό Απόλλωνα στον ναό του στη Μίλητο το 243 π.Χ..
Ο πρώτος που γράφει για αυτή την ερμηνεία είναι ο Ωριγένης στο κατά Κέλσου (Ι.60): «χρυσός, ως προς βασιλέα. Μύρο, ως προς θνητό. Και θυμίαμα, ως προς Θεό». Στη συνηθισμένη απεικόνισή τους στη Δυτική τέχνη, ήδη από τον 14ο αιώνα, (Τζιόττο, 1305), ο Κασπάρ είναι ηλικιωμένος, συνήθως με λευκή γενειάδα, και προσφέρει τον χρυσό. Είναι «Βασιλιάς της Ταρσού, γης των εμπόρων», και είναι ο πρώτος που γονατίζει μπροστά στο Θείο Βρέφος. Ο Μελχιόρ είναι μεσόκοπος και προσφέρει λιβάνι από την πατρίδα του Αραβία. Ο Βαλτάσαρ είναι νέος στην ηλικία, ο πιο μελαψός από όλους, και προσφέρει μύρο από τη χώρα του Σαβά (τη σημερινή Νότια Υεμένη). Η σμύρνα είχε ευρεία χρήση στο άλειμμα των νεκρών και ως θυμίαμα μετανοίας στις κηδείες και στις αποτεφρώσεις μέχρι τον 15ο αιώνα. Το Άγιο Μύρο, που χρησιμοποιείται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στα μυστήρια του Χρίσματος και του Αγίου Ευχελαίου περιέχει σμύρνα (βλπ. Βικιπαίδεια).
Ένα άλλο στοιχείο του έργου του Gentile da Fabriano είναι το φυσικό φως και η τρισδιάστατη απεικόνιση. Δεν δηλώνεται η υπερφυσική διάσταση όπως μέσα από την δισδιάστατη απόδοση και τα φύλλα χρυσού που τοποθετούν στο φόντο οι Ορθόδοξοι αγιογράφοι, αλλά η ανθρώπινη φαντασία καλπάζει με μάτια εκστατικά εμπρός σε εντυπωσιακά δρώμενα, μέσα από την στυγνή λογική διάσταση του αμύητου. Ο αστέρας απεικονίζεται ως φωτεινός άγγελος που οδηγεί τους μάγους. Με βάση την Ζωροαστρική προφητεία της Ανατολής, δεν στέκεται επάνω από το βρέφος όπως αναφέρει το κατά το Ματθαίον Ευαγγέλιο. Στη δεδομένη περίπτωση φωτίζει τον μόσχο στο παχνί.
Η Ορθόδοξη Χριστιανική διάσταση της απεικόνισης των μάγων
Οι Ορθόδοξοι αγιογράφοι ακολουθούν πιστά την Αγία Γραφή, τόσο την Παλαιά, όσο και την Καινή Διαθήκη, προκειμένου να αποδώσουν σωστά τον λόγο του Θεού. Τα έργα τους , όσον αφορά την αγιογράφηση των μάγων στηρίζονται στα ακόλουθα:
α. Στις προφητείες για την προσκύνηση των βασιλέων στην Παλαιά Διαθήκη
Στο βιβλίο του Ησαΐου (ξ΄ 3): «καὶ πορεύσονται βασιλεῖς τῷ φωτί σου»), στον 67ο Ψαλμό του Δαβίδ (στ. 29): «σοὶ οἴσουσι βασιλεῖς δῶρα») και ιδίως στον 71ο Ψαλμό (στ. 11), όπου διαβάζουμε: «καὶ προσκυνήσουσιν αὐτῷ πάντες οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς».
β. Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο
“Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας, ἐν ἡμέραις Ἡρῴδου τοῦ Βασιλέως, ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα λέγοντες, ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς Βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ καὶ ἤλθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ. ἀκούσας δὲ ὁ Βασιλεὺς Ἡρῴδης ἐταράχθη καὶ πᾶσα Ἱεροσόλυμα μετ’ αὐτοῦ, καὶ συναγαγὼν πάντας τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ γραμματεῖς τοῦ λαοῦ ἐπυνθάνετο παρ’ αὐτῶν ποῦ ὁ Χριστὸς γεννᾶται. οἱ δὲ εἶπαν αὐτῷ, Ἐν Βηθλέεμ τῆς Ἰουδαίας· οὕτως γὰρ γέγραπται διὰ τοῦ προφήτου· καὶ σύ, Βηθλέεμ γῆ Ἰούδα, οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ ἐν τοῖς ἡγεμόσιν Ἰούδα· ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ. Τότε Ἡρῴδης λάθρᾳ καλέσας τοὺς μάγους ἠκρίβωσεν παρ’ αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέρος, καὶ πέμψας αὐτοὺς εἰς Βηθλέεμ εἶπεν, Πορευθέντες ἐξετάσατε ἀκριβῶς περὶ τοῦ παιδίου· ἐπὰν δὲ εὕρητε ἀπαγγείλατέ μοι, ὅπως κἀγὼ ἐλθὼν προσκυνήσω αὐτῷ. οἱ δὲ ἀκούσαντες τοῦ βασιλέως ἐπορεύθησαν, καὶ ἰδοὺ ὁ ἀστὴρ ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ προῆγεν αὐτοὺς ἕως ἐλθὼν ἐστάθη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον, ἰδόντες δὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα, καὶ ἐλθόντες εἰς τὴν οἰκίαν εἶδον τὸ παιδίον μετὰ Μαρίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ, καὶ πεσόντες προσεκύνησαν αὐτῷ, καὶ ἀνοίξαντες τοὺς θησαυροὺς αὐτῶν προσήνεγκαν αὐτῷ δῶρα, χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν. Καὶ χρηματισθέντες κατ’ ὄναρ μὴ ἀνακάμψαι πρὸς Ἡρῴδην, δι’ ἄλλης ὁδοῦ ἀνεχώρησαν εἰς τὴν χώραν αὐτῶν...» (Ματθ. β΄ 1-12).
Οι μάγοι των ημερών μας
Κάθε πτωχός στο πνεύμα άνθρωπος, που πιστεύει ότι μέσα από την γνώση και άσκηση της επιστήμης θα βρει τις ορθές απαντήσεις και θα καταστεί σοφός και δυνατός, είναι ένας σύγχρονος μάγος του πρόσκαιρου χρήματος και γήινης δύναμης, σε λανθασμένη πορεία, αφού τίποτα ουσιαστικά δεν κατακτάται χωρίς την αληθή πίστη και αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον, καθώς και την στενή οδό της αρετής. Σε έναν κόσμο που τον ταλανίζουν οι αιρέσεις και οι λάθος πρακτικές, τον αμαρτωλό εαυτό μας χρειάζεται να αφήσουμε πίσω για να σώσουμε εν Κυρίω την ψυχή μας. Ας μην περιμένουμε το βαθύ γήρας για να μετανοήσουμε και να ασκήσουμε την αρετή. Αυτές οι άγιες ημέρες της Τεσσαρακοστής, που οδηγούν προς τη Γέννηση του Σωτήρος Ιησού Χριστού, ας ενδυναμώσουν τη διάθεση μας για νηστεία των παθών και των τροφών, ώστε κεκαθαρμένοι, η δική μας έρημος να δώσει την φάτνη, οι ουρανοί μας τον αστέρα, και οι άγγελοι των ορθών-θείων λογισμών μας τον ύμνο, στον προσφερόμενο εαυτό μας για τη γέννηση του Χριστού εντός του μεσοχώρου της ψυχής μας.
Θερμές ευχαριστίες στον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σερρών και Νιγρίτης κ. Θεολόγο, για το ανεκτίμητο ερέθισμα προς πνευματικήν οικοδόμησιν.
Ο Θεός μεθ΄ημών!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
13/12/2023
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου