Ο εγωισμός δεν αποτελεί απλώς ένα ηθικό ελάττωμα ή μια ψυχολογική τάση, αλλά μια ολιστική στάση ύπαρξης που διαπερνά τη σκέψη, το συναίσθημα, τη συμπεριφορά και τη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και τον πλησίον. Η παρούσα μελέτη επεκτείνει τη διεπιστημονική προσέγγιση του εγωισμού, χωρίς να απολέσει τη θεολογική της κατεύθυνση, και επιχειρεί να δείξει ότι οι κοσμικές επιστήμες περιγράφουν, ενώ η Ορθόδοξη Πατερική Παράδοση θεραπεύει.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά ιδιαιτέρως τους Αγίους της ως ζωντανά μέλη του Σώματος του Χριστού, ως ανθρώπους που έζησαν το Ευαγγέλιο «ἐν πράξει καὶ ἀληθείᾳ». Ανάμεσα στις φωτεινές αυτές μορφές ξεχωρίζει ο Άγιος Διονύσιος ο θαυματουργός, ο «Άγιος της συγχωρήσεως», ο οποίος αποτελεί όχι μόνο το καύχημα της Ζακύνθου αλλά και πνευματικό θησαυρό ολόκληρης της Ελλάδος. Η εκκλησία μας τιμά τον Άγιο Διονύσιο, Επίσκοπο Αιγίνης, στις 17 Δεκεμβρίου και η Ζάκυνθος σύσσωμη πανηγυρίζει .
Η ζωή, το έργο και τα θαύματά του αποτελούν ζωντανή μαρτυρία της δύναμης της μετανοίας, της ανεξικακίας και της έμπρακτης αγάπης, αρετές που ο ίδιος έζησε και δίδαξε σε μια ταραγμένη ιστορική εποχή.
Είχαμε μεγάλη φτώχεια, αλλά ήμασταν αγαπημένοι.
Τα όνειρα αποτελούν μια από τις πιο μυστηριώδεις εκφάνσεις της ανθρώπινης εμπειρίας. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, ο άνθρωπος βιώνει εικόνες, συναισθήματα και αφηγήσεις που συχνά μοιάζουν παράλογες, έντονες ή αποκαλυπτικές. Στην ιστορία της ανθρωπότητας, τα όνειρα συνδέθηκαν με τη θεία αποκάλυψη, την προφητεία, αλλά και με την πλάνη και την αυταπάτη. Στη σύγχρονη εποχή, η ψυχολογία και η νευροεπιστήμη τα ερμηνεύουν ως λειτουργίες του νου και του εγκεφάλου, ενώ η Ορθόδοξη Πατερική Παράδοση τα εντάσσει στο πλαίσιο του πνευματικού αγώνα του ανθρώπου.
Σκοπός του παρόντος δοκιμίου είναι να παρουσιάσει και να συγκρίνει τις κυριότερες ψυχολογικές, νευρολογικές και πατερικές προσεγγίσεις των ονείρων, με ιδιαίτερη έμφαση στη διδασκαλία του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος, αναδεικνύοντας τις ανθρωπολογικές και πνευματικές τους προϋποθέσεις.
Η αγάπη, η τελευταία βαθμίδα της Κλίμακος, είναι η τελείωση όλων των αρετών. Ο Άγιος Ιωάννης τη χαρακτηρίζει «ομοίωσιν Θεού, εφ’ όσον είναι δυνατόν». Η αγάπη είναι ο καρπός της απάθειας και η έκφραση της θείας χάριτος μέσα στην καρδιά. Δεν είναι συναίσθημα, αλλά τρόπος ύπαρξης: αυταπάρνηση, θυσία, πραότητα, ανεξικακία, αληθινή ενότητα με τον άλλον. Οι Πατέρες την ονομάζουν «σταυρική», γιατί το πρότυπο της αγάπης είναι ο Χριστός επάνω στον Σταυρό. Η αγάπη συμπονεί φίλους και εχθρούς, προσφέρει χωρίς αντάλλαγμα και δεν γνωρίζει κόπωση. Είναι η μεγαλύτερη θεραπεία της ανθρώπινης ύπαρξης και η πύλη προς τη Βασιλεία του Τριαδικού Θεού. Όταν η καρδιά γεμίσει με θεία αγάπη, βλέπει σε κάθε άνθρωπο την εικόνα του Χριστού.
Α – Αγάπη
να γεμίσει τις καρδιές
και να περισσεύει για όλους.
Β – Βοήθεια
να απλώνεται σιωπηλά
εκεί που υπάρχει ανάγκη.
Γ – Γαλήνη
να κατοικεί στον νου
και στην ψυχή.
Δ – Δώρο
να είναι το Άγιο Πνεύμα
πολύτιμο για όλους.
Τα ποντιακά‑βυζαντινά κάλαντα με τίτλο «Άναρχος Θεός» αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα της Βυζαντινής υμνογραφικής παράδοσης του Χριστιανισμού σε λαϊκή μορφή, ενσωματώνοντας βαθιά θεολογικά νοήματα μέσα από την υμνολογία των Χριστουγέννων. Το άσμα αυτό, με αρχική προέλευση από την περιοχή των Κοτυώρων του Πόντου — σήμερα Ordu στη βόρεια Μικρά Ασία — αποτελεί ένα αλφαβητικό κάλαντο, δηλαδή κάθε στροφή αρχίζει με διαφορετικό γράμμα της ελληνικής αλφαβήτου, από Α έως Ω, και ψάλλεται με μελωδική παράδοση που παραπέμπει στη βυζαντινή μουσική (1).
Η γλώσσα, η δομή και το ύφος του ποιήματος εκφράζουν όχι απλώς ένα λαϊκό κάλαντο αλλά και μια βαθιά θεολογική ομολογία: την ενσάρκωση του Λόγου του Θεού και τη σωτηρία της ανθρώπινης φύσης.
Σε αυτό το δοκίμιο, θα εξετάσουμε όχι μόνο τους στίχους στο σύνολό τους, αλλά και τη σημασία τους μέσα στο πλαίσιο της Ορθόδοξης υμνολογίας και θεολογίας, με αναφορές στην ειρμολογική παράδοση και στη σωτηρία κατά τον Χριστιανισμό (2).
Στο τέλος παρατίθενται τα κάλαντα στην Ελληνική και Αγγλική γλώσσα, ώστε οι αναγνώστες μας εκτός Ελλάδας να μπορέσουν να κάνουν πρακτική (όπως ζήτησαν) για να τα τραγουδήσουν στις οικογένειές τους και στις Ελληνικές παροικίες την παραμονή των Χριστουγέννων.
Η έννοια της απάθειας αποτελεί μία από τις πλέον παρεξηγημένες έννοιες τόσο στη σύγχρονη ψυχολογική σκέψη όσο και στη λαϊκή θρησκευτική αντίληψη. Συχνά συγχέεται με την αδιαφορία, τη συναισθηματική απονέκρωση ή την ψυχρή αποστασιοποίηση. Ωστόσο, στην ορθόδοξη πατερική παράδοση, η απάθεια συνιστά κορυφαία πνευματική κατάσταση, καρπό μακράς ασκητικής πορείας και ένδειξη εσωτερικής αναστάσεως του ανθρώπου. Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, ο Ευάγριος ο Ποντικός, ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής και άλλοι Πατέρες περιγράφουν την απάθεια όχι ως έλλειψη ζωής, αλλά ως την πληρότητά της.
Η απάθεια είναι η καθαρότητα της ψυχής από πάθη και η ελευθερία της καρδιάς· όχι αδιαφορία, αλλά θεραπευμένη εσωτερικότητα. Είναι η πλήρης θεραπεία των παθών. Οι Πατέρες λένε πως η απάθεια είναι η «αναστάσιμη ζωή της ψυχής», όπου ο άνθρωπος δεν παρασύρεται πλέον από θυμό, φόβο, φιληδονία ή φιλαργυρία. Ο Άγιος Ιωάννης εξηγεί ότι ο απαθής δεν είναι χωρίς συναισθήματα· αντίθετα, έχει τα πιο καθαρά, φωτισμένα και ισορροπημένα συναισθήματα. Η απάθεια είναι καρπός μακράς ασκήσεως, αυτογνωσίας, προσευχής και χάριτος. Στην κατάσταση αυτή, ο άνθρωπος βλέπει τους λογισμούς πριν ακόμη διαμορφωθούν και τους απορρίπτει με ηρεμία. Γίνεται ελεύθερος, χαρούμενος, ειρηνικός και ικανός για αληθινή αγάπη. Είναι το στάδιο λίγο πριν την τελική ένωση με τον Θεό.
Κυριακή, 14 Δεκεμβρίου 2025
Κυριακὴ τῶν Προπατόρων καὶ ἡ Ἐκκλησία μας τιμάει ὅλους τοὺς Πατριάρχες, Κριτές, Προφῆτες καὶ Δικαίους προγόνους τοῦ Χριστοῦ μας, οἱ ὁποῖοι εὐηρέστησαν στὸν Κύριο καὶ μὲ τὸν τρόπο των προετοίμασαν τὸν δρόμο γιὰ τὴν ἔλευση τοῦ Σωτῆρος καὶ Παγκοσμίου Λυτρωτῆ μας. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐμεῖς καλούμαστε, προσανατολισμένοι στὸ κλίμα τῶν ἡμερῶν, νὰ συμμετάσχουμε στὴν χαρὰ τῶν προεορτίων καὶ στὴν γλυκιὰ προσμονὴ γιὰ τὴν Ἐνανθρώπιση τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ.
Η Φιλιώ και η Αννιώ γεννήθηκαν στους πρόποδες του Ταΰγέτου, μισή ώρα έξω από την Καλαμάτα, εκεί όπου το βουνό κατεβαίνει γλυκά προς τη θάλασσα και οι εποχές αφήνουν βαθιά τα ίχνη τους στις ψυχές των ανθρώπων. Σ’ εκείνον τον τόπο μεγάλωσαν, έτρεξαν ξυπόλυτες, έμαθαν να μοιράζονται το ψωμί, τα όνειρα και τις σιωπές τους. Τα παιδικά και εφηβικά τους χρόνια κύλησαν απλά, όπως τα ήθελε η εποχή.
Το καράβι είχε μόλις δέσει στη Δάφνη. Ο αέρας μύριζε χειμώνα και λιβάνι μαζί. Ήταν παραμονές Χριστουγέννων, και ο Νικόλας, νέος ακόμη, με ανήσυχη καρδιά, ανέβαινε το μονοπάτι προς το κελί του γέροντα Ιωάσαφ. Δεν είχε ξανάρθει στο Άγιο Όρος τέτοια εποχή. Το κρύο έμπαινε βαθιά, όπως και οι σκέψεις του.
Είχε ζητήσει να εξομολογηθεί. Ήθελε να κοινωνήσει τα Χριστούγεννα. Μα όσο πλησίαζε, τόσο ένιωθε πως δεν ήξερε ακριβώς τι ζητούσε. Άφεση ή επιβεβαίωση; Φως ή παρηγοριά;
Ο γέροντας τον υποδέχθηκε αθόρυβα. Ένα κερί έκαιγε στο μικρό παρεκκλήσι. Δεν τον ρώτησε πολλά. Μόνο τον άκουγε.
Ο Νικόλας άρχισε να μιλά. Για τις σκέψεις που τον τραβούσαν πότε προς το καλό και πότε προς την ταραχή. Για τον ζήλο του, που άλλοτε τον ανέβαζε κι άλλοτε τον έκανε σκληρό με τον εαυτό του και με τους άλλους. Για τις «καλές πράξεις» που τον άφηναν άδειο. Για τις προσευχές που έμοιαζαν άλλοτε ζωντανές κι άλλοτε σαν θέατρο.
Ο Άγιος Ιωάννης ορίζει την προσευχή ως «ένωση του ανθρώπου με τον Θεό». Δεν είναι απλώς λόγια, αλλά κατάσταση καρδιάς. Η αληθινή προσευχή γεννιέται μέσα στην ταπείνωση, στη μνήμη του Θεού και στον πόθο για καθαρότητα. Η καρδιά που προσεύχεται γίνεται δεκτική στη χάρη, αποκτά φωτισμό και ειρήνη. Οι Πατέρες μιλούν για στάδια προσευχής: από την προφορική, στη νοερή, και από εκεί στη νοερά καρδιακή προσευχή, όπου ο άνθρωπος ζει την παρουσία του Θεού χωρίς προσπάθεια. Η προσευχή θεραπεύει λογισμούς, ημερεύει τα πάθη και ενώνει τον άνθρωπο με την αλήθεια. Όσο πιο καθαρή γίνεται η καρδιά, τόσο πιο απλή και βαθιά γίνεται η προσευχή.
Ο Βαλυραίος κύριος Γιώργος Παρ. Φειδάς χρειάστηκε πρόσφατα να διακομιστεί σε νοσηλευτική μονάδα της περιοχής του, στο Ρόουντ Άιλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών. Με υπομονή καρδιάς και ακλόνητη πίστη στον Θεό, πέρασε τη δοκιμασία της ασθένειας και βγήκε νικητής, ευγνώμων για κάθε ανάσα ζωής.
Η ελαιοκαλλιέργεια αποτελεί βασικό στήριγμα του εισοδήματος και της αγροτικής παράδοσης της Βαλύρας. Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής, με ήπιους χειμώνες και αυξημένη υγρασία σε ορισμένες περιόδους του έτους, ευνοούν την παραγωγή ποιοτικού ελαιολάδου, αλλά ταυτόχρονα αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών, όπως ο δάκος και το γλοιοσπόριο.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται ζημιές σε ελαιώνες της ευρύτερης περιοχής, ιδιαίτερα σε χρονιές με βροχές το φθινόπωρο και αυξημένη παρουσία δάκου. Για τον λόγο αυτό, η έγκαιρη ενημέρωση και η σωστή πρόληψη είναι απαραίτητα εργαλεία για κάθε παραγωγό, όπως αναφέρεται σε σχετική ανάρτηση του καθηγητή μαθηματικών και ελαιοπαραγωγού κυρίου Αθανασίου Στασ. Μπόβη, στη σελίδα του στο FB. Δεν είναι υπερβολή η διαπίστωση του νεαρού και επιτυχημένου ελαιοπαραγωγού, κυρίου Στασινού Αθαν. Μπόβη, που αναφέρει στην σελίδα του στο FB, ότι ο παραγωγός πρέπει να είναι διαρκώς συνδεδεμένος με το διαδίκτυο και να ενημερώνεται συνεχώς σχετικά με την καλλιέργεια των ελαιώνων του.
Το παρόν ενημερωτικό άρθρο έχει στόχο να παρουσιάσει με απλό τρόπο τι είναι το γλοιοσπόριο της ελιάς, συνδυαστικά με τον δάκο, πώς αναγνωρίζεται και ποιες πρακτικές μπορούν να βοηθήσουν τους ελαιοπαραγωγούς της Βαλύρας να προστατεύσουν την παραγωγή και την ποιότητα του ελαιολάδου τους.
Ο ησυχασμός είναι η ένωση νου και καρδιάς στον Θεό, η αδιάλειπτη εσωτερική προσευχή και η βαθιά ειρήνη. Ο ησυχασμός είναι η εσωτερική μέθοδος ένωσης του νου με την καρδιά, ώστε ο άνθρωπος να ζει συνεχώς ενώπιον του Θεού. Δεν είναι τεχνική αλλά κατάσταση χάριτος. Με την επίκληση του ονόματος του Χριστού, ο νους καθαρίζεται από τους λογισμούς, η καρδιά θερμαίνεται από την αγάπη και ολόκληρος ο άνθρωπος γίνεται χώρος θείας παρουσίας. Οι Πατέρες ονομάζουν τον ησυχασμό «επιστροφή στον αληθινό εαυτό». Στην πράξη, ο ησυχαστής εργάζεται να διατηρεί την προσευχή ζωντανή, να συγκεντρώνει τον νου, να καλλιεργεί πραότητα και να αποφεύγει εξωτερικές περισπάσεις. Η ενότητα νου-καρδιάς οδηγεί σε βαθύ ειρηνικό φωτισμό και στερεώνει τον άνθρωπο στην αληθινή γνώση του Θεού.
Η θεία διάκριση είναι η πνευματική σοφία που διαχωρίζει το καλό από το κακό και οδηγεί σε σωστές αποφάσεις.Η διάκριση είναι η ικανότητα της ψυχής να ξεχωρίζει το σωστό από το λάθος, το πνευματικό από το κοσμικό, ώστε κάθε πράξη να εκτελείται με σοφία και σύνεση. Ενισχύει την πνευματική ζωή, προστατεύει από πνευματικά σφάλματα και οδηγεί στην ολοκληρωμένη ένωση με τον Θεό (Ιωάννης Σιναΐτης, 2005).
Η διάκριση θεωρείται από τον Άγιο Ιωάννη «μητέρα όλων των αρετών», επειδή δίνει μέτρο, καθοδήγηση και σαφήνεια. Χωρίς διάκριση, ακόμη και η αρετή γίνεται υπερβολή και οδηγεί σε πλάνη. Η διάκριση είναι η ικανότητα να γνωρίζει κανείς ποιο είναι το θέλημα του Θεού σε κάθε περίσταση. Είναι φως που μπαίνει μέσα στην καρδιά και ξεκαθαρίζει ποιοι λογισμοί είναι υγιείς και ποιοι εμπαθείς. Πατέρες όπως ο Άγιος Αντώνιος και ο Άγιος Μάξιμος μιλούν για διάκριση ως συνδυασμό καθαρότητας, εμπειρίας και θείας φώτισης. Ο διακριτικός άνθρωπος δεν ενεργεί με αυθορμητισμό ούτε από φόβο, αλλά με βαθιά ειρήνη. Η διάκριση οδηγεί σε ισορροπία, προφυλάσσει από πλάνη και γίνεται κλειδί για την πνευματική ωρίμανση.
Τι να πρωτοθυμηθώ από εκείνη την αγία μορφή, τον αλησμόνητο ιερέα της Βαλύρας, τον μακαριστό πατέρα Δημήτριο Ξυδόπουλο. Οι παλιοί κάτοικοι του χωριού τον αποκαλούσαν «παπά Ξύδη» λόγω της αυστηρότητάς του κατά την εξομολόγηση· γεύονταν, όπως έλεγαν, «το όξος των αμαρτιών τους» και αναζητούσαν με πίστη αληθινή τη γλυκύτητα της μετάνοιας.
Τις δεκαετίες 1950–70, οι γιαγιάδες και οι μητέρες του χωριού, όταν επέστρεφαν από το πετραχήλι του παπα-Δημήτρη, παρέμεναν για πολλή ώρα σιωπηλές και εσωστρεφείς. Άναβαν με κατάνυξη το καντηλάκι τους και συνέχιζαν τις δουλειές τους αθόρυβα, ώσπου να ξαπλώσουν. Τότε, μέσα στη νύχτα, αναμετρούνταν με εκείνο το φοβερό και τρομερό που είχε ειπωθεί στο εξομολογητήριο.
ΜΕΡΟΣ Α΄
Η μελέτη της νοεράς λειτουργίας του νου του ανθρώπου αποτελεί πεδίο συναντήσεως πολλών επιστημονικών και θεολογικών κλάδων. Η ψυχολογία, η ψυχιατρική και η νευροβιολογία ερευνούν τον νου ως λειτουργία του εγκεφάλου, ως συνείδηση που οργανώνει την εμπειρία, την αντίληψη και τη συμπεριφορά. Αντίθετα, η ορθόδοξη πατερική παράδοση αντιλαμβάνεται τον νου (νοῦς) ως το «βασιλικὸν καὶ ἡγεμονικὸν» (Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Ambigua, 7), ως την βαθύτατη δύναμη της ψυχής, με προορισμό την κοινωνία με τον Θεό.
Το παρόν δοκίμιο εξετάζει τις κινήσεις του νου κατά τη διαδικασία της πνευματικής ανόδου, με επίκεντρο το ανώτατο στάδιο που οι Πατέρες περιγράφουν ως «ἐαυτῷ καὶ Θεῷ συστρεφόμενος»—δηλαδή την εσωτερική στροφή του ανθρώπου στον ίδιο του τον εαυτό και ταυτόχρονα στο Θεό που κατοικεί εντός του. Το φαινόμενο αυτό θα προσεγγιστεί με τρόπο διεπιστημονικό: πρώτα από την οπτική των θετικών επιστημών, έπειτα από την ψυχαναλυτική θεωρία, και τέλος από την πατερική ανθρωπολογία που αποτελεί και το κέντρο της έρευνάς μας.
Ιδιαίτερη βαρύτητα θα δοθεί στα στάδια της νοεράς πορείας, από την εξωστρέφεια και την διάχυση των αισθήσεων έως την εσωστρέφεια, την αυτογνωσία και την αναζήτηση της θείας παρουσίας, όπως μαρτυρείται στα κείμενα του Μεγάλου Βασιλείου, του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, του Αγίου Μαξίμου, του Ευαγρίου, του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά και άλλων πατέρων της νηπτικής παραδόσεως.
Ο Άγιος Σπυρίδων γεννήθηκε περίπου το 270 μ.Χ. στην Κύπρο, στην περιοχή Άσσια, από οικογένεια βοσκών και απλών ανθρώπων. Από νεαρός έδειξε βαθιά αγάπη προς τον Θεό και την εκκλησία. Χειροτονήθηκε ιερέας και στη συνέχεια εξελέγη Επίσκοπος Τριμυθούντος, όπου υπηρέτησε με ταπείνωση, αγάπη και πνευματική φροντίδα για το ποίμνιό του.
Στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας το 325 μ.Χ. (η σύνοδος κατά του Αρειανισμού), ο Άγιος Σπυρίδων διακρίθηκε όχι με λόγους σοφούς κατά γράμμα, αλλά με την απλότητα και την πίστη του. Σύμφωνα με την παράδοση, για να εξηγήσει την Αγία Τριάδα έπιασε έναν πλίνθο (τούβλο) στο χέρι του· καθώς μιλούσε, φωτιά ανέβηκε απ’ την κορυφή του, νερό έτρεξε από κάτω και μόνο χώμα έμεινε στη χούφτα του, δείχνοντας με απτό τρόπο τη μία ουσία με τις τρεις υποστάσεις της Τριαδικής Θεότητος (1).
Η ταπείνωση είναι η αληθινή γνώση του εαυτού, η απλότητα της καρδιάς και η εμπιστοσύνη στον Θεό ως πηγή όλων.Για τον Άγιο Ιωάννη, η ταπείνωση είναι «ανώνυμη χάρη»: δεν μπορεί να εξηγηθεί λογικά· μόνο να βιωθεί. Είναι η αίσθηση ότι όλα είναι δώρα Θεού και ότι ο άνθρωπος δεν έχει τίποτε δικό του. Οι Πατέρες την ονομάζουν «ένδυμα του Χριστού», επειδή φανερώνει την αληθινή θεϊκή αγάπη: απέραντη δύναμη που εκδηλώνεται ως πραότητα και καλοσύνη. Η ταπείνωση δεν είναι υποτίμηση ούτε δειλία· είναι αληθινή γνώση του εαυτού και ελευθερία από το βάρος της αυτοδικαίωσης. Όταν ο άνθρωπος αποκτά ταπείνωση, παύει να συγκρίνεται, να κρίνει και να επιβάλλεται. Αντίθετα, γίνεται δεκτικός στη χάρη, ευγνώμων και πρακτικός στην αγάπη. Η ταπείνωση ελκύει τη θεία παρουσία και γίνεται πηγή ειρήνης.
Η ελιά, δέντρο ιερό και πανάρχαιο, αποτελεί εδώ και χιλιάδες χρόνια σύμβολο υγείας, μακροζωίας και ευημερίας. Στη Βαλύρα Μεσσηνίας, ο δεσμός των κατοίκων με την ελιά δεν είναι απλώς καλλιέργειας∙ είναι βαθιά συναισθηματικός, πνευματικός και παραδοσιακός. Κάθε οικογένεια διατηρεί τις ελιές της με ευλάβεια, γνωρίζοντας πως από αυτό το δέντρο θα προκύψει το λάδι της χρονιάς — τροφή, φάρμακο, φως και ευλογία.
Οι άνθρωποι της Βαλύρας ξέρουν καλά ότι η ευλογία δεν βρίσκεται μόνο στον καρπό, αλλά και στη δύναμη που μας χαρίζει η Παναγία. Εκείνη που στέκει προστάτιδα στα χωράφια μας, συνοδοιπόρος στους κόπους μας και παρηγοριά τις δύσκολες ημέρες. Το λάδι που ανάβει στο καντηλάκι δεν φωτίζει απλώς τα σπίτια∙ φωτίζει τις ελπίδες , τις προσευχές και την πίστη μας ότι η Παναγία θα μας φυλάει και θα μας χαρίζει υγεία.
Ακριβώς με αυτό το πνεύμα της πίστης και ευγνωμοσύνης είναι εμποτισμένο το ακόλουθο κείμενο :
Την ερχόμενη Κυριακή, 14 Δεκεμβρίου, και ώρα 20:00, η πλατεία της Βαλύρας θα γεμίσει λάμψη, μουσικές και χριστουγεννιάτικη μαγεία! Με πρωτοβουλία του Δήμου Μεσσήνης, της Τοπικής Κοινότητας Βαλύρας και των Πολιτιστικών Συλλόγων του χωριού, θα πραγματοποιηθεί η επίσημη φωταγώγηση του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, σηματοδοτώντας την έναρξη της πιο γιορτινής περιόδου του χρόνου.
Η ησυχία είναι η εξωτερική και εσωτερική ηρεμία που οδηγεί στη συνάντηση με τον Θεό.Η ησυχία είναι η τέχνη της εσωτερικής σιωπής, όχι η εξωτερική απομόνωση. Ο Άγιος Ιωάννης λέει πως ησυχαστής είναι εκείνος που «εντός ειρηνεύει». Η καρδιά απελευθερώνεται από θορύβους, άγχος και φαντασιώσεις. Οι Πατέρες διδάσκουν ότι στην ησυχία ο νους γίνεται δεκτικός στη χάρη, όπως η λίμνη που καθαρίζει όταν σταματά ο άνεμος. Η ησυχία δεν είναι παθητικότητα· είναι ενεργητική συμμετοχή σε μία στάση προσοχής και εγρήγορσης. Μέσα της, ο άνθρωπος μαθαίνει να ακούει τον Θεό, να αναγνωρίζει τον αληθινό εαυτό του και να αποφεύγει βεβιασμένες αποφάσεις. Η ησυχία φέρνει σοφία, θεραπεύει την ψυχολογική κόπωση και εξαγνίζει τα κίνητρα. Είναι απαραίτητη για κάθε αρετή, γιατί χωρίς εσωτερική γαλήνη η ψυχή λειτουργεί αντιδραστικά.
Οι λογισμοί είναι οι εσωτερικές σκέψεις· η αρετή αφορά τη διάκριση, τον έλεγχο και τον καθαρισμό του νου.Στην πατερική παράδοση και ιδιαίτερα στην Κλίμακα του Ιωάννου του Σιναΐτου, οι λογισμοί αποτελούν μία από τις σημαντικότερες πνευματικές πραγματικότητες, διότι αποτελούν την πρώτη ύλη από την οποία γεννιούνται τόσο οι αρετές όσο και τα πάθη. Ο λογισμός αρχίζει ως απλή προσβολή, μία ανεπαίσθητη σκέψη που χτυπά την πόρτα της καρδιάς· δεν είναι ακόμη αμαρτία, αλλά δοκιμασία. Αν ο άνθρωπος τού επιτρέψει να παραμείνει, τότε μετατρέπεται σε συνδυασμό και συζήτηση, όπου η ψυχή αρχίζει να εμπλέκεται. Η επιμονή του λογισμού οδηγεί σε συναίνεση και τελικά σε πάθος ή πράξη. Για τον λόγο αυτό η διάκριση, η προσευχή και η εγρήγορση είναι αναγκαίες, ώστε ο νους να μάθει να αναγνωρίζει τους ψεύτικους, κακούς ή λογισμούς πλάνης και να τους απορρίπτει πριν ριζώσουν. Στόχος δεν είναι η βίαιη καταστολή των σκέψεων, αλλά η καθαρότητα του νου, ώστε ο άνθρωπος να σκέφτεται με ειρήνη, αλήθεια και ευθύτητα, έχοντας το φως του Θεού ως κριτήριο και μέτρο.Επίσης σημαντικό είναι να αποφεύγουμε τα στερεότυπα, τις πλάνες σκέψεις ή αντιλήψεις για τον εαυτόν μας και τους άλλους.
Ἀληθινὰ θλιβερὸ καὶ δυσάρεστο τὸ θέαμα τῆς συγκυπτούσης γυναικός, τὴν θεραπεία τῆς ὁποίας παρουσιάζει ὁ Λουκᾶς στό Εὐαγγέλιο τῆς Ι’ Κυριακῆς (Λουκ., ιγ’ 10-17). Ἀλλὰ καὶ μεγάλη ἡ πίστη τῆς γυναικός, καθ’ ὅτι, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι κατείχετο ἀπὸ τὴν ἀσθένειά της δεκαοκτὼ ἔτη, καὶ δὲν μποροῦσε νὰ ἀνακύψη «εἰς τὸ παντελές» - ὁλοκληρωτικά, ἐν τούτοις δὲν παρέμενε στὸν οἶκο της, γιὰ νὰ προσευχηθῇ, ἀλλὰ προσερχόταν στὸν οἶκο τοῦ Κυρίου, νὰ ἀκούση τὸν λόγο Του (ὅ. π. 10-11).
Μια απλή, κατά λάθος αποστολή της αγαπημένης συνταγής της Βαλυραίας κυρίας Κατερίνας Κόνιαρη στη σελίδα μου στο Facebook στάθηκε η αφορμή να ξετυλιχτεί μπροστά μου, σαν χριστουγεννιάτικη κορδέλα, η μνήμη εκείνων των παλιών χρόνων. Της δεκαετίας του 1960, τότε που στη Βαλύρα οι μητέρες μας ήξεραν να αξιοποιούν ακόμη και το παραμικρό ψίχουλο, για να κάνουν τις ημέρες της νηστείας των Χριστουγέννων χαρούμενες για μικρούς και μεγάλους. Τίποτα δεν μας έλειπε· ούτε το φαγητό, ούτε τα γλυκίσματα—κι όλα αυτά μέσα σε μια γλυκιά ανατροφή που μάθαινε στις καρδιές μας να τιμούν τη νηστεία, όπως την ορίζει η Ορθόδοξη εκκλησία μας.
Για τον Άγιο Ιωάννη, η υπερηφάνεια είναι «άρνησις Θεού ανεπίγνωστος», διότι ο άνθρωπος αποδίδει στον εαυτό του όσα είναι δώρα του Θεού. Είναι η τελική και πιο επικίνδυνη παγίδα, επειδή συχνά αναπτύσσεται μετά την απόκτηση άλλων αρετών. Οι Πατέρες τη θεωρούν πνευματικό θάνατο, γιατί αποκόπτει την καρδιά από τη χάρη. Ο υπερήφανος δεν μπορεί να δει τον εαυτό του πραγματικά· γι’ αυτό και δεν αλλάζει. Η θεραπεία της υπερηφάνειας αρχίζει με την αληθινή γνώση της ανθρώπινης αδυναμίας και συνεχίζεται με την αποδοχή της ανάγκης μας για τον Θεό. Η μνήμη των πτώσεων, η ευχαριστία, η υπομονή στις δοκιμασίες και η ταπείνωση απέναντι στον αδελφό είναι τρόποι να διαλυθεί ο εσωτερικός εγωισμός. Όταν η καρδιά ελευθερωθεί από την υπερηφάνεια, έρχεται η αληθινή ειρήνη και η βαθύτερη χαρά του να αναγνωρίζει κανείς ότι όλα είναι Θεού δωρεά.
Η ματαιοδοξία, σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, είναι το πάθος που υποκλέπτει κάθε αρετή και τη μετατρέπει σε αντικείμενο επίδειξης. Ο πατέρας ονομάζει τη ματαιοδοξία «πολυμορφότερον θηρίον», διότι αλλάζει πρόσωπα ανάλογα με την περίπτωση. Η απλότητα και η προσγείωση της καρδιάς θεραπεύουν το πάθος, καθώς στρέφουν τον άνθρωπο από την ανάγκη αναγνώρισης προς την ταπεινή προσφορά. Στην πατερική εμπειρία, ο ματαιόδοξος δεν μπορεί να αναπαυθεί, γιατί η χαρά του εξαρτάται από τα βλέμματα των άλλων. Αντίθετα, ο αληθινά απλός άνθρωπος παραμένει ελεύθερος: κάνει το καλό χωρίς να μετρά αντιδράσεις, χωρίς να επιζητεί επιβράβευση. Η απλότητα δεν είναι αφέλεια, αλλά καθαρότητα κινήσεως της ψυχής. Προσγειωμένος είναι εκείνος που δεν παραπλανάται από φαντασιώσεις σπουδαιότητας, αλλά εργάζεται σταθερά, χωρίς αυτοπροβολή. Η θεραπεία της ματαιοδοξίας αρχίζει με αυτοπαρατήρηση, συνεχίζεται με ταπεινή αυτογνωσία και ολοκληρώνεται όταν η καρδιά βρίσκει χαρά στο να παραμένει αφανής.
Η δειλία είναι ο παράλογος φόβος που παραλύει την ψυχή. Η θεραπεία της είναι η εμπιστοσύνη στον Θεό και η καλλιέργεια θάρρους και ψυχικής σταθερότητας.
Η αγρυπνία είναι η πνευματική εγρήγορση, η προσευχητική νύψη και η προσοχή στον νου.
Η αρετή αφορά το μέτρο στον ύπνο· αποφυγή υπερβολής και ραθυμίας· καλλιέργεια εγρήγορσης.
Η αναισθησία είναι η πνευματική αδιαφορία, η “νέκρωση” της καρδιάς. Η θεραπεία της είναι η ευαισθησία συνείδησης, η μετάνοια και η εγρήγορση.
Η φιλαργυρία είναι η προσκόλληση στο χρήμα και στα υλικά αγαθά· η θεραπεία της είναι η εμπιστοσύνη στην πρόνοια του Θεού και η καλλιέργεια ελευθερίας και γενναιοδωρίας.
Η διάκριση αποτελεί μία από τις κρισιμότερες λειτουργίες του ανθρωπίνου νου και πνεύματος. Είναι η ικανότητα να ξεχωρίζουμε το αληθινό από το απατηλό, το ουσιώδες από το περιττό, το ευεργετικό από το επιβλαβές. Στη σύγχρονη κοινωνία υπερπληροφόρησης, όπου η ταχύτητα των ερεθισμάτων ξεπερνά την ικανότητα επεξεργασίας τους, η διάκριση γίνεται όχι μόνο πνευματική αρετή, αλλά και πρακτικό εργαλείο επιβίωσης. Στην ψυχολογία έχει τη μορφή της γνωστικής αξιολόγησης, στη φιλοσοφία ταυτίζεται με τον ορθό λόγο και τη φρόνηση, ενώ στην πατερική παράδοση αποτελεί το ανώτατο χάρισμα που φωτίζει όλα τα άλλα.
Η διάκριση βοηθά τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει εμπόδια όπως γνωστικές παραμορφώσεις (λανθασμένεες σκέψεις), έντονα συναισθήματα, κοινωνικά στερεότυπα, τραυματικές εμπειρίες, ανεπεξέργαστες επιθυμίες και λογισμούς, που δημιουργούν ένα «νεφέλωμα» που απομακρύνει τον άνθρωπο από την ορθή κρίση.
Ο Ευάγριος ο Ποντικός (περ. 345–399 μ.Χ.) ήταν μαθητής του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, διδάσκαλος του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος και ένας από τους πρωτοπόρους της αναλυτικής αντιμετώπισης των λογισμών στην πνευματική ζωή. Στο έργο του Praktikos και σε άλλα συγγράμματά του, ορίζει τους λογισμούς ως ενδογενείς σκέψεις που μπορούν να οδηγήσουν είτε στη σωτηρία είτε στην πτώση, ανάλογα με την προέλευση και τον καρπό τους (Evagrius Ponticus, 1991).
Οι λογισμοί αποτελούν τον πυρήνα της ψυχικής δραστηριότητας και, κατά τον Ευάγριο, η ανάγνωση, ταξινόμηση και μεταμόρφωσή τους είναι το κλειδί για τον πνευματικό αγώνα.
Η αγνεία είναι η καθαρότητα του νου, της καρδιάς και του σώματος, η εσωτερική ελευθερία από εμπαθείς λογισμούς και η σωστή, φωτισμένη χρήση των επιθυμιών. Δεν είναι απλή αποχή, αλλά θετική κατάσταση καθαρότητας, προσανατολισμού προς τον Θεό και σεβασμού προς τον άλλον ως πρόσωπο.
Η γαστριμαργία αναφέρεται στην απληστία ή υπερβολική επιθυμία για φαγητό και ποτό. Η αρετή αντίθετα είναι η νηφαλιότητα και το μέτρο στη διατροφή, που καλλιεργεί την αυτοσυγκράτηση και προστατεύει την ψυχική και σωματική ισορροπία (Ιωάννης Σιναΐτης, 2005).
Η ακηδία είναι η πνευματική νωθρότητα, η απάθεια ή η αδιαφορία για την πνευματική ζωή και την προσευχή. Η αρετή αντίθετα είναι η ενεργητική πνευματική εγρήγορση και διάθεση για άσκηση και προσευχή, που οδηγεί στην πνευματική πρόοδο και ενδυνάμωση της ψυχής (Ιωάννης Σιναΐτης, 2005).
Η αρετή της αλήθειας είναι η ζωή σύμφωνα με την ειλικρίνεια και την αλήθεια, αποφεύγοντας το ψεύδος, την εξαπάτηση ή την υπερβολική διαστρέβλωση των γεγονότων. Η ειλικρίνεια προστατεύει την ψυχή από εσωτερική σύγχυση και ενισχύει τις σχέσεις εμπιστοσύνης με τους άλλους (Ιωάννης Σιναΐτης, 2005).
Η πολυλογία αναφέρεται στην υπερβολική ή αλόγιστη χρήση λόγου, που μπορεί να αποσπά την ψυχή από την πνευματική ζωή και να προκαλέσει κακίες ή παρεξηγήσεις. Η αρετή αντίθετα είναι η σύνεση στον λόγο, η ικανότητα να μιλά κανείς με μέτρο, αλήθεια και ωφέλεια, προστατεύοντας την ειρήνη της ψυχής και τις σχέσεις με τους άλλους. (Ιωάννης Σιναΐτης, 2005)
Αγαπητοί Φίλοι - Αναγνώστες ,
Επειδή δεν θα είμαστε μαζί σας κατά τις επομένες πέντε ημέρες, στην ιστοσελίδα μας θα βρείτε τα σκαλοπάτια των αρετών κατά τον Αγιο Ιωάννη Σιναΐτη, στα οποία εργαζόμαστε πνευματικά καθημερινά. Ανεβαίνουμε ένα σκαλοπάτι αρετής για κάθε ημέρα, για να έχουμε στο τέλος την πνευματική θέαση της γεννήσεως του Κοσμοσωτήρος Ιησού Χριστού.
Σας ευχόμαστε καλή ψυχοπνευματική άσκηση και θα επανέλθουμε με νέες αναρτήσεις σύντομα!
Ο Θεός μεθ΄ημών,
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
Η μνησικακία είναι η αρνητική τάση της ψυχής να κρατά κακία ή να επιθυμεί εκδίκηση για αδικίες ή προσβολές. Η αρετή αντίθετα είναι η ικανότητα να συγχωρεί και να αποβάλλει την πικρία, προστατεύοντας την ψυχική ειρήνη και επιτρέποντας την πνευματική καλλιέργεια (Ιωάννης Σιναΐτης, 2005).
