Εκρίζωση λιναριού. Φωτο:diakonima.gr
Καθώς οδηγούσε ο κύριος Παναγιώτης, καθηγητής φιλολογίας, από την Αθήνα για να κατέβει στο εξοχικό σπίτι του στην Καλαμάτα, για να λάβει μέρος σε μία διήμερη συνεργασία-παρουσίαση με συναδέλφους του, στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου καθόταν ο εντεκάχρονος γιος του με τη δωδεκάχρονη κόρη του και στη θέση του συνοδηγού η ογδόντα ετών Βαλυραία μητέρα του.
Τα παιδιά είχαν έναν δίσκο που “αστρονομικό επιπεδόσφαιρο” ονομάζεται και τον κινούσαν πέρα δώθε, για να διαπιστώσουν ποιος αστερισμός λάμπει στο ουράνιο στερέωμα την ώρα που ταξίδευαν και δεν μπορούσαν να τον δουν με γυμνό οφθαλμό, κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Ήταν δώδεκα Απριλίου και ώρα δώδεκα το μεσημέρι του έτους 1991.
-Μπαμπά, είπε ο γιος, τούς ιχθύες δείχνει ο δίσκος, για λέγε μας τον μύθο τους.
-Δεν μπορώ τώρα παιδί μου, οδηγώ, απάντησε ο πατέρας. Θα σας πω μόλις φθάσουμε.
-Για τα ψάρια ρωτάνε τα παιδιά; ρώτησε η γιαγιά.
-Ναι μητέρα , απάντησε εκείνος.
-Σταμάτα στην άκρη στον δρόμο το αυτοκίνητο να κατέβω. Θα καθίσω μαζί τους πίσω για να τους πω την ιστορία των ψαριών, όπως μου την έλεγε η γιαγιά μου όταν έγνεθε το λινάρι στο χωριό, είπε η ευλογημένη μητέρα του. Μόνο να οδηγείς σιγά Παναγιώτη μου, γιατί όταν τρέχεις και μιλάω με πιάνει το στομάχι μου και ζαλίζομαι.
Καθισμένη η γιαγιά ανάμεσα στα αγαπημένα εγγόνια της , λόγο χρυσό και αλησμόνητο έβγαλε και την καλλιέργεια του λιναριού στη Βαλύρα των παιδικών της χρόνων ύμνησε.
-Δυο ψάρια έχει ο ουρανός που ιχθύες ονομάζονται και σαν κόμπος είναι δεμένα μεταξύ τους από τον Θεό, με δύο φωτεινές ταινίες λιναριού παιδάκια μου, γι΄ αυτό ονομάζονται σύνδεσμος των λίνων, είπε η φωτισμένη γιαγιά. Έτσι κι εμείς στη Βαλύρα, δέναμε με κερωμένο νήμα λιναριού γύρω γύρω όλες τις εκκλησιές στο χωριό εκτός από τον Αη Γιώργη στο κοιμητήριο, όταν γιόρταζαν, και είχαμε κάνει τάματα. Συγκρατούσαμε το Άγιο Πνεύμα μέσα στην εκκλησία. Φωτεινό λινάρι είναι το νήμα της ζωής μας, πάνω στο οποίο υφαίνουμε το ένδυμα της ψυχής , όσο ζούμε σε τούτο τον μάταιο κόσμο.
-Και πώς μοιάζει το λινάρι γιαγιά; ρώτησαν τα παιδιά.
-Το λινάρι, στον ουρανό είναι νήμα Θεού από άγιο φως και στη γη σπόρος καρπερός που δίνει ίνες κλωστικές ή σπόρους για λινέλαιο, απάντησε η γιαγιά.
-Όπως λέμε το λινό άσπρο φόρεμα της μαμάς, που τσαλακώνεται εύκολα; ρώτησε η εγγονή.
-Ακριβώς! Την εποχή που ήμουν δέκα χρονών, στη Βαλύρα καλλιεργούσαμε το λινάρι , “τον λίνον τον χρησιμώτατον” , με τα μπλε άνθη και τα πέντε πέταλα. Με τις ίνες του έκαναν οι γυναίκες νήματα και ύφαιναν ωραία λινά υφάσματα, με τα οποία έραβαν καλοκαιρινά ρούχα για όλους στην οικογένεια.
-Πώς καλλιεργούσατε το λινάρι; ρώτησε ο εγγονός.
Το λινάρι θέλει κλίμα εύκρατο, δροσερό και υγρό. Θέλει χώμα αμμώδες με άργιλο, να μην είναι ξερό, ούτε σαν του βάλτου στον κάμπο του χωριού, και καθόλου ασβεστώδες. Η Ιερά Μονή του Βουλκάνου, όταν ήμουν μικρό παιδί, μοίρασε τη γη στους πρόποδες του βουνού της Ιθώμης στους άπορους και πολύτεκνους στη Βαλύρα και στα γύρω χωριά. Οι αγρότες καλλιεργούσαν εκεί σιτάρι, βρώμη και κριθάρι. Όμως το έδαφος δεν είναι κατάλληλο για την καλλιέργεια του λιναριού. Γι΄ αυτό άνοιξε τα μάτια των αγροτών η Παναγιά στη Βαλύρα και είδαν ότι πρόσφορο έδαφος για το λινάρι είναι εκείνο γύρω από το ξωκκλήσι της, στην Παναϊτσα. Εκεί, ανάμεσα στους ελαιώνες και στα κτήματα το καλλιεργούσαν οι παππούδες μας. Έσπερναν το φθινόπωρο μια φορά κάθε 5-6 χρόνια, γιατί το λινάρι τραβάει όλα τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους και δεν μπορεί να αποδώσει το χώμα ξανά, σε σύντομο χρονικό διάστημα, αντίθετα με τα λούπινα.
-Και πώς σπέρνατε τους σπόρους; ρώτησε η εγγονή.
-Αφού καθαρίζαμε και σβαρνίζαμε το έδαφος, πεταχτά τους σπέρναμε και ξανά σβαρνίζαμε. Αλλά είχαμε δύο ειδών σπόρους λιναριού. Εκείνους που έκαναν μπλε ανθάκια και ήταν για να εξάγουμε κλωστικές ίνες και εκείνους που έδιναν πολύ καρπό, για ελαιοπαραγωγή, για το λινέλαιο.
Όσο πιο πυκνά το σπέρναμε , τόσο πιο λεπτό και ψηλό στέλεχος έκανε το λινάρι και έβγαζε ωραίες, άριστης ποιότητας ίνες, 70-90 εκ.
-Και πότε το θερίζατε; ρώτησε ο εγγονός.
-Δεν το θερίζαμε, το ξεριζώναμε και το μαζεύαμε σε δεμάτια. Τότε άρχιζαν του λιναριού τα πάθη για να αποκτήσουμε ένα δεμάτι μάλαμα!
- Ποια είναι τα πάθη του λιναριού; ρώτησαν μαζί τα εγγόνια, και έγειραν τα κεφάλια τους κάτω από τις μασχάλες της γιαγιάς τους, για να ακούσουν την ενδιαφέρουσα διήγηση της.
Όταν ψήλωνε το λινάρι, σχεδόν 1,5 μέτρα, μία υπέροχη μπλε ποδιά στόλιζε την ευλογημένη γη της Παναϊτσας στη Βαλύρα.
Η Μεσσηνία ήταν ο πρώτος νομός στην Ελλάδα, με μεγάλη καλλιέργεια λιναριού, την εποχή που ήμουν μικρή. Στις βόρειες χώρες της Ευρώπης και στη Ρωσία, που έχει το πρώτο σε ποιότητα λινάρι, το λεγόμενο μπλε της ρίγας, αλλά και στην Ολλανδία που καλλιεργούν εκείνο με τα άσπρα άνθη, αλλά όχι τόσο καλό σε ποιότητα όπως της Ρωσίας, σπέρνονται οι αγροί την Άνοιξη, γιατί το κλίμα είναι ψυχρό. Εμείς, στη Μεσσηνία, την Άνοιξη είχαμε ανθούς και έναν μήνα μετά, ξεριζώναμε το λινάρι και το κάναμε δεμάτια. Τα δεμάτια, τα χειρόβολα, όπως τα έλεγε ο συγχωρεμένος παππούς μου, τα ξεραίναμε. Στη συνέχεια, τα πηγαίναμε στα χαντάκια στο ρέμα της Βαλύρας και τα βουλιάζαμε μέσα στο νερό για 8-10 ημέρες. Προσέχαμε πολύ να τρέχει το νερό σιγά για να μη σκληρύνουν οι ίνες, ούτε να είναι βρώμικο, όπως στον βάλτο, και χαλάσει η άριστη ποιότητα , το φίνο χρώμα του λιναριού.
Μία μακαρίτισσα θεία μου γέμιζε το πατητήρι των σταφυλιών στην αυλή της με καθαρό νερό και μούλιαζε εκεί το λινάρι της. Έκανε χρώμα σταχτί και ίνα πολύ μαλακή το λινάρι μέσα στο στάσιμο νερό.
Στη Μεσσήνη, που κάποιες κυράδες το βούλιαζαν στη θάλασσα , οι ίνες δεν ήταν τόσο καλής ποιότητας. Γιατί του λιναριού του αρέσει να καλλιεργείται κοντά σε θαλάσσιο και αμμώδες έδαφος, αλλά όχι να βουλιάζει σε αλμυρό νερό. Οι παλιοί γνώριζαν καλά πώς να επεξεργάζονται τις “δέσμες της βίβλου”.
-Ποιες είναι οι δέσμες της βίβλου; ρώτησαν τα εγγόνια με τεταμένη προσοχή και ζήτησαν στη γιαγιά ομόφωνα να τους εξηγήσει.
-Κάθε στέλεχος λιναριού , έχει εντός του έως 40 λεπτές ίνες, κολλημένες μεταξύ τους με κολλώδεις ουσίες που τις έλεγαν οι παλιοί “ δέσμες της βίβλου”.
Μετά το μούσκεμα στο νερό, στη συνέχεια στεγνώναμε το λινάρι στον ήλιο για 10-15 ημέρες και αφαιρούσαμε από τον φλοιό του φυτού τις στιλπνές, ανθεκτικές και εύκολες στην επεξεργασία ίνες (1). Με αυτές έκαναν νήματα και ύφαιναν ολόκληρο τον χρόνο στους αργαλειούς οι μητέρες μας. Με τις ίνες που ήταν κατώτερες σε ποιότητα ύφαιναν σακιά και μουσαμάδες. Με το νήμα του λιναριού που ήταν καλής ποιότητας και ανθεκτικό, ύφαιναν τον κάμπο και επάνω κεντούσαν ωραία σχέδια , έφτιαχναν καλύμματα για τα έπιπλα και μαξιλάρες για τους καναπέδες. Και τι δεν έφτιαχναν! Λινές ποδιές και φορεματάκια για εμάς τα κορίτσια, ωραία λινά λευκά τραπεζομάντιλα και πετσέτες που έστρωναν στους γάμους, στις βαπτίσεις και στις γιορτές , φούστες λινές που φορούσαν οι μανάδες μας το καλοκαίρι, λινά πουκάμισα για τον πατέρα και τον παππού έκανε η συγχωρεμένη η γιαγιά μου, η οποία ήταν άριστη υφάντρα και μοδίστρα και τόσα άλλα είδη του σπιτιού.
-Και με τους σπόρους; ρώτησε η εγγονή.
-Αυτό είναι η άλλη σπορά του λιναριού. Το έσπερναν πολύ αραιό για να κάνει πολύ καρπό για παραγωγή λινελαίου.
Το χτένιζαν και το ράβδιζαν, όταν ξεραινόταν, με μηχανικά μάγγανα , ακόμη και κόπανους χρησιμοποιούσαν οι γιαγιάδες μας. Μάζευαν την κάψα του καρπού που μέσα της φέρει 5-6 θήκες και πολλούς σπόρους η καθεμιά. Οι σπόροι του λιναριού , όπως έλεγαν οι αρχαίοι ιατροί.... θύμισε μου Παναγιώτη....
-Ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, απάντησε ο γιος της , καθώς οδηγούσε.
-Ναι! είπε η γιαγιά. Ο Ιπποκράτης γράφει ότι το λινάρι έχει φαρμακευτικές ιδιότητες. Και τώρα οι διατροφολόγοι έχουν διαπιστώσει ότι έχει μεγάλη θρεπτική αξία. Τι βιταμίνες έχει Παναγιώτη; ρώτησε η γιαγιά.
- Περιέχει Ω3 λιπαρά και βιταμίνη Β, απάντησε ο προσεκτικός πατέρας, καθώς πλησίαζε να μπει στην Καλαμάτα.
Να σας πω τι έκανε η Σουνέλω, η μεγάλη μαμή και χειροπρακτικός στη Βαλύρα, θυμήθηκε και πρότεινε χαμογελώντας η γιαγιά.
-Κάποτε ο πατέρας μου έβγαλε ένα μεγάλο σπυρί πάνω στο δεξί πόδι του και πήγε στην κυρά Σουνέλω μήπως έχει κάτι να του δώσει για να τον ανακουφίσει. Εκείνη έλιωσε μέσα σε ένα μαρμάρινο γουδί σπόρους λιναριού και τους έκανε σαν λεπτό αλεύρι. Μετά έλιωσε και λίγους σπόρους από σινάπι.
Στη συνέχεια τους ανακάτεψε με βραστό νερό και έκανε ένα κατάπλασμα σαν κρέμα. Οι σπόροι του λιναριού έχουν βλεννώδες επίχρισμα το οποίο όταν βραχεί διογκώνεται. Όταν κρύωσε λιγάκι, το άπλωσε πάνω σε λευκό, αποστειρωμένο λινό ύφασμα και το τοποθέτησε πάνω στο σπυρί του πατέρα μου. Πολύ τον ανακούφισε. Το λινάρι τον δρόσισε, γιατί αποθηκεύει υγρασία και μαλάκωσε το σπυρί.
Τα λινά ρούχα είναι πολύ δροσερά, γι΄ αυτό τα προτιμάμε το Καλοκαίρι, αν και είναι λίγο σκληρά, αν και τώρα πια, με τις προσμίξεις στα λινά νήματα, μαλακά είναι κι αυτά.
Η γιαγιά σώπασε και προτού τα παιδιά χάσουν το ενδιαφέρον τους, παρατήρησε ο πατέρας τους:
-Όλα τα είπες μητέρα, εκτός από το καλύτερο. Ξέχασες να τους διηγηθείς τι μου είχε πλέξει η γιαγιά από λινό νήμα.
Α! ναι, μπράβο που το θυμήθηκες Παναγιώτη μου.
Ο πατέρας σας, όταν ήταν μικρός, είχε δύο φίλους, τον Γιώργο και τον αδελφό του τον Ανδρόνικο, που ακολουθούσαν τον πατέρα τους, τον μπάρμπα Παρασκευά στο ψάρεμα. Του άρεσε να πηγαίνει μαζί τους στις διακοπές όταν κατεβαίναμε στο χωριό. Πήγαιναν στη Μαυροζούμενα για να πιάσουν ψάρια και χέλια. Εκείνη την εποχή, το ποτάμι το λέγαμε Μαυροζούμενα, όπως σήμερα, όχι όπως οι παππούδες μας, και τα παιδιά έφθαναν μέχρι τη Δέση του ποταμού, πήγαιναν στο Μούλκι που είχαν οι άνθρωποι στο χωριό καλαμωτές και οι επαγγελματίες ψαράδες έπιαναν πολλά ψάρια και χέλια. Η προγιαγιά σας η μακαρίτισσα, είχε πλέξει με λινό νήμα μία απόχη για να ψαρεύει ο πατέρας σας μενίδες που του άρεσαν, γιατί τα μεγάλα ψάρια τα φοβόταν, όταν τα έβλεπε που σπαρταρούσαν και τα χέλια τα νόμιζε φίδια και τα έτρεμε.
-Και τι άλλο έκαναν μια χρονιά ο Γιώργος και ο Ανδρόνικος; ρώτησε ο Παναγιώτης, κεντρίζοντας τη μνήμη της μητέρας του.
-Τα έμαθαν όλα από πρώτο χέρι από πολύ μικρή ηλικία, γιατί συμμετείχαν στο αλώνισμα του λιναριού στη Βαλύρα μια χρονιά, μέχρι που έφυγαν κι εκείνοι κατά την εφηβεία τους από το χωριό και ανέβηκαν στην Αθήνα.
-Και το πονηρό γιατί δεν τους το λες μανούλα μου; φοβάσαι μη με εκθέσεις;
Η γιαγιά χαμογέλασε και είπε:
-Ο πατέρας σας, ήταν πολύ ευαίσθητος και έγραφε ποιήματα πάνω σε πολυτελείας επιστολόχαρτα φτιαγμένα με πρόσμιξη από λινάρι, και τα δώριζε σε μία συμμαθήτριά του που την αγαπούσε κρυφά.
-Το ξέρει η μαμά; ρώτησε ο εντεκάχρονος γιος χαμογελώντας κάτω από τα λακκάκια στα μάγουλα.
-Το γνωρίζει, απάντησε ο πατέρας του, αλλά δεν την πειράζει, γιατί ξέχασα την παιδική μου αγάπη όταν τη γνώρισα και την αγαπώ περισσότερο!
Χα!χα!χα! Γέλασαν τα παιδιά σίγουρα και ευτυχισμένα.
-Και τούτο να τους πεις λίγο καλύτερα μητέρα για να καταλάβουν, είπε ο Παναγιώτης. Η συγκομιδή γινόταν όταν έπεφταν τα φύλλα, έναν μήνα μετά την εμφάνιση των ανθών και τα ξεριζωμένα φυτά τα τοποθετούσαμε σε ειδικούς χώρους μέχρι να ξεραθούν.
-Εντάξει, μπαμπά, καταλάβαμε, καταλάβαμε, καλά μάς τα είπε η γιαγιά, μην αγχώνεσαι, παρατήρησε ο γιος.
-Γιαγιά, πώς το έλεγαν οι παππούδες το ποτάμι στη Βαλύρα; ρώτησε η εγγονή.
- Εμείς, στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού, το αναφέραμε ως Πύρνακα και οι παππούδες έλεγαν στην πλατεία του χωριού ο Μαυροζούμενος, απάντησε η γιαγιά.
Η Παναϊτσα στη Βαλύρα δεν φορεί πια τη μπλε ποδιά της και η λινή απόχη του Παναγή έλιωσε κάτω από τα θαμμένα και χορταριασμένα λιθάρια στη Βαλύρα. Οι αργαλειοί έγιναν ξύλα για προσάναμμα, και του λιναριού τα πάθη είναι πλέον ιστορία για τα μικρά εγγόνια μας.
Ένα δεμάτι μάλαμα εκ Θεού, δέσμη θείας βίβλου, είναι οι ίνες της ψυχής, αλλά πού καιρός για γνέσιμο και ύφανση! Ο λιναρόσπορος, κλεισμένος μέσα στην κάψα του, περιμένει την ευλογημένη ώρα της σποράς, να πέσει στη γη για να αποδώσει αθάνατο καρπό, στους ευλογημένους αγρούς της Παναϊτσας.
Τυλιγμένες σε αιθέρια λινή εσθήτα, οι Μούσες τραγουδούν τον Αίλινο, αιώνιο αρχαίο άσμα, και θρηνούν για τον πρόωρο θάνατο του ωραίου νεανία Λίνου:
“ Ω! Λίνε, που σε τιμούν όλοι οι Θεοί,
γιατί σε σένα έδωσαν οι Αθάνατοι το χάρισμα
πρώτος να τραγουδήσεις στους ανθρώπους με στίχους,
με τραγούδια, πάλι σε θρηνούν οι Μούσες
από τότε που κάποια αυγή χάθηκες”(2).
Καθώς περπατούσε η γιαγιά με την εγγονή της στα μονοπάτια της Παναϊτσας στη Βαλύρα, λίγο πριν επιστρέψουν στην Αθήνα, τι είναι τούτο το μπλε ανθάκι γιαγιά που δεν έχει μίσχο; ρώτησε με περιέργεια η μικρή κόρη.
-Αγριολίναρο είναι, είπε η γιαγιά, αφού το εξέτασε προσεκτικά και έκανε τον σταυρό της δακρυσμένη.
Σήκωσε το βλέμμα της προς τον ουρανό και αναφώνησε με λυγμούς:
-Παναγία μου , Παρθένα. Την υγειά μας να έχουμε και θα τυλίξω την εκκλησιά σου με κηρολίναρο, τον Σεπτέμβριο, στην εορτή στο Γενέσιο σου , που φυλάω από τον καιρό της μάνα μου !
Θερμές ευχαριστίες στον κ. Γιώργο Φειδά που μας θύμισε τα πάθη του λιναριού.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
12/5/2022
Βιβλιογραφία
1. Βικιπαίδεια. Λήμμα "λινάρι".
2. Νεότερο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό του Ηλίου, τόμ. 12, σελ. 423.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου