Οι Τρεις Μοίρες.Schadow Grabmal Alexander.Φωτο: Βικιπαίδεια
Το γνωμικό του σοφού Κλεόβουλου “το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον” είναι μία προτροπή για τον υπό μύηση άνθρωπο να μάθει να υπομένει τις εναλλαγές της πορείας του στη ζωή, δηλαδή της τύχης του ή μοίρας του όπως λέγει ο λαός, χωρίς βέβαια να παραμένει μοιρολατρικά άπρακτος (1).
Η αρχαία Ελληνική μυθολογία αναφέρει ότι οι μοίρες κατά τη Θεογονία του Ησιόδου (Ησ. Θεογ.217-219) είναι τρεις , “γέννησε και τις Μοίρες και τις Κήρες που τιμωρούνε ανελέητα, την Κλωθώ (παρόν), τη Λάχεσι (παρελθόν) και την Άτροπο (μέλλον) που δίνουν στους θνητούς όταν γεννιούνται το καλό και το κακό”. Η Κλωθώ κρατεί το νήμα της ζωής, η Λάχεσις μοιράζει τους κλήρους που θα τύχουν στον καθένα και η Άτροπος κόβει χωρίς δισταγμό το νήμα της ζωής, όταν έλθει η ώρα του θανάτου. Είναι κόρες του Δία (εννοεί του Θεού και πατέρα όλων) και της Θέτιδος. Τέταρτη αδελφή τους είναι η Τύχη. Στο Μαντείο των Δελφών λάτρευαν δύο, την Πεπρωμένη (μοίρα της γέννησης) και την Ειμαρμένη (μοίρα του Θανάτου) (2).
Οι δοξασίες για τις τρεις μοίρες, που καταγράφουν το πεπρωμένο του νεογέννητου παιδιού κατά τις πρώτες 40 ημέρες, παρέμειναν από την αρχαιότητα αναλλοίωτες στο χρόνο, όπως ενθυμείται ο κύριος Γιώργος Παρ. Φειδάς , που πρότεινε την ανάπτυξη του συγκεκριμένου θέματος.
Οι γονείς των νεογέννητων τόσο στη προπολεμική όσο και μεταπολεμική Βαλύρα, μέχρι και τη δεκαετία του 1970, περίμεναν καρτερικά να έλθουν οι μοίρες για να πουν και να γράψουν το πεπρωμένο των νεογέννητων παιδιών, γι΄ αυτό αγρυπνούσαν με κλειστά τα μάτια κατά τις νύχτες σιωπηλοί, με τα αυτιά ανοιγμένα διάπλατα, προκειμένου να ακούσουν ό,τι προλάβουν από τα ειπωμένα. Το ίδιο κι ένας φιλόδοξος πατέρας, ο οποίος ήθελε να τα γνωρίζει όλα σχετικά με τη ζωή του γιου του, έστησε καρτέρι στις “μοίρες”, όπως περιέγραφε με γλαφυρότητα ο αείμνηστος Κώστας Σπηλιώτης, στο μάζεμα της σταφίδας στα αλώνια στο Παρασπόρι της Βαλύρας. Ο μπαρμπα- Κώστας Σπηλιώτης ήταν ο πατέρας της αλησμόνητης Ασπασίας Ηλιοπούλου, μητέρας των διδύμων αδελφών Βάσως και Μαρίας, και συμμετείχε στον τρύγο των κτημάτων της ευρύτερης οικογενείας του, τα καλοκαίρια της δεκαετίας του 1960, τότε που ο κύριος Γιώργος Φειδάς ήταν μικρός έφηβος.
Προσεκτικά άκουσε τι είπαν οι μοίρες για το γιο του ο Βαλυραίος πατέρας, ενώ στη συνέχεια κατέγραψε λεπτομερώς τα πάντα και τα έραψε μέσα στη φόδρα σε ένα σακάκι που δεν το φορούσε πλέον. Οι μοίρες είπαν ότι το παιδί θα είναι υγιές και πολύ καλό στους τρόπους του, ενάρετο βίο θα διάγει αλλά πολύ σύντομο, γιατί στο γλέντι τού γάμου του ένας φίλος του θα ρίξει μπαλωθιές χαρμόσυνες, όμως θα ξεφύγει μία σφαίρα και θα σκοτώσει τον νεόνυμφο ακαριαία. Όντως, ο ατυχής γαμπρός έχασε τη ζωή του από το χέρι του φίλου του κατά την ημέρα του γάμου του! Στο δικαστήριο πριν καταδικάσουν το θήτη, ο δυστυχής, αλλά θεοσεβής πατέρας ζήτησε από τη σύζυγό του να προσκομίσει ενώπιον των δικαστών το σακάκι του , να το ξηλώσει και να διαβάσουν το σημείωμά του, που το είχε κρύψει τόσα χρόνια μέσα στη φόδρα. Ο πατέρας υπεστήριξε ότι “ήταν η μοίρα του παιδιού του να φύγει από τη ζωή ενωρίς” , με αυτόν τον αποτρόπαιο τρόπο, και ζήτησε να μη καταδικαστεί ο ένοχος. Ένα σημάδι μικρό, σαν μια δραχμή, ελαφρά σκουρότερο του δέρματος, άφηναν οι μοίρες, ως σφραγίδα της παρουσίας τους, στο νεογέννητο και οι γονείς καταλάβαιναν ότι ήλθαν και έγραψαν το πεπρωμένο τού παιδιού τους.
Ποια είναι όμως η φιλοσοφική και θεολογική προσέγγιση του πεπρωμένου, πέραν των λαϊκών παραδόσεων;
Στο φθαρτό υλικό κόσμο ό,τι γεννιέται πεθαίνει , τη δύναμη της ζωής ανταγωνίζεται εκείνη της φθοράς και αυτό είναι αναπόφευκτο, αφού η Πεπρωμένη και η Ειμαρμένη συνυπάρχουν ταυτόχρονα. Υπό αυτό το πρίσμα έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι “το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον”, δηλαδή να είναι ο άνθρωπος συνειδητοποιημένος και πάντα έτοιμος για τις δυσκολίες που θα παρουσιαστούν στη ζωή του. Υπάρχει όμως μία σαφής διαφοροποίηση, μεταξύ πεπρωμένου και μοιρολατρίας, μοιροκρατίας ή φαταλισμού. Η μοιρολατρία αφορά την αντίληψη για τη ζωή, σύμφωνα με την οποία καθετί είναι πεπρωμένο και αναπόφευκτο για τον καθένα και καμιά προσπάθεια ή επινόηση δεν μπορεί να εμποδίσει να συμβεί αυτό που είναι προδιαγεγραμμένο (3).
Με την ίδια λογική είναι παρεξηγημένη και η έννοια της τύχης. Σίγουρα υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες στην πορεία της ζωής του ανθρώπου, αλλά τα ζάρια του ο Θεός δεν τα ρίχνει τυχαία. Το ότι κάποιος θεωρεί τον εαυτό του άτυχο, στα πλαίσια της μαθητείας του κατά τη διάρκεια του βίου του, δεν σημαίνει ότι όντως είναι. Όταν δοθεί ο πραγματικός κατά τον Δημιουργό ορισμός της ζωής του ανθρώπου, τότε μπορεί κάποιος με θεία διάκριση να αντιληφθεί τι σημαίνει πεπρωμένο, τύχη , καλοτυχία και κακοτυχία αντίστοιχα.
Τόσο ο Πλάτων, όσο και ο Αριστοτέλης , οι οποίοι λάτρευαν την Τύχη ως θεότητα, της προσέδωσαν τις ιδιότητες της άκτιστης ενέργειας του Θεού. Στη Τύχη ουσιαστικά έβλεπαν τη μη έκδηλη παρουσία του Ουρανίου Πατέρα, όσον αφορά την αναγκαία, κατ΄ οικονομία παρέμβαση Του στην πορεία της ζωής των ανθρώπων. Γι΄ αυτό εύχονταν κατά το δωρικό , “τύχαν αγαθάν”, αφού ο Αγαθός Θεός, ως Έρως- Πόρος, όπως περιγράφει το λόγο της ιέρειας Διοτίμας ο Σωκράτης στο Συμπόσιο του Πλάτωνος, ήταν κατά την όπως και σήμερα Χριστιανική αντίληψη “πανταχού παρών και τα πάντα πληρών” ως Θείος Λόγος. Ο Θεός έδωσε ένδυμα στην Πενία, στην πνευματική φτώχεια, για να εισέλθει στα θεία ανάκτορα της Ουρανίας Αφροδίτης, δηλαδή τής Βασιλείας των Ουρανών, θα λέγαμε ως Χριστιανοί σήμερα.
Ο Πίνδαρος είδε τη μοίρα (Πότμο) ως παρουσία του Θεού και πνευματική συνείδηση, να συνυπάρχει με τον νεογέννητο άνθρωπο, γι΄ αυτό είπε: “Πότμος δε κρίνει συγγενός έργων περί πάντων” , δηλαδή η μοίρα (Θεός) από γεννησιμιού μας κρίνει για όλα όσα γενικά μάς αφορούν.
Ο σοφός Περίανδρος άφησε το σημαντικό απόφθεγμά του ότι “ο Θεός μάς πλήττει με την ατυχία όχι σαν εχθρός για να μας αφανίσει, αλλά σαν πατέρας για να μας διαπαιδαγωγήσει. Σε αυτό συμπληρώνει ο Πλάτων ότι “δεν υπάρχει κάτι τυχαίο, αλλ΄ όλα εκπηγάζουν από το Θεό”.
Το ποιος, πού, πώς, πότε , υπό ποιες συνθήκες και γιατί θα έλθει στη ζωή, μπορεί σε ένα μεγάλο βαθμό να προβλεφθεί, αλλά υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες που δεν τους χωρεί ο νους του φτωχού πνευματικά ανθρώπου. Για παράδειγμα, παιδιά που αναμένονταν ιατρικά να γεννηθούν νοητικά καθυστερημένα γεννήθηκαν υγιή, και άνθρωποι που επρόκειτο να πεθάνουν εντός μηνών μακροημέρευσαν. Είναι τα λεγόμενα “θαύματα”, τα ανεξήγητα που συμβαίνουν στη ζωή των ανθρώπων και γενικά στον κόσμο μας. Σχετικά με αυτό έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι ότι “αεί γαρ ου πίπτουσιν Διός κύβοι”, δεν πέφτουν πάντοτε τα ζάρια του Θεού δηλαδή δεν εμφανίζονται συχνά εκ Θεού ευκαιρίες στη ζωή.
Πώς όμως μπορούμε να αντιληφθούμε την εμφάνιση των κατά Θεόν παρεμβάσεων στη σύγχρονη ζωή μας καθώς και τη θαυμαστή παρουσία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, της Θεοτόκου, των Αγγέλων και των Αγίων μας; Όλα σηματοδοτούν την παρουσία του αληθινού Θεού και Πατέρα στη ζωή μας!
Λέγει ο Ιερός Αυγουστίνος ότι “η ζωή μας μοιάζει με χαλί, το οποίο βλέπουμε μόνο από την ανάποδη. Για να δούμε την όψη πρέπει να έχουμε τα μάτια του Θεού που το υφαίνει ή να το βλέπουμε από την πλευρά του Θεού”. Όμως για να συμβεί αυτό χρειάζεται πρωτίστως ο άνθρωπος να είναι κατ΄εικόνα και κατ΄ομοίωση με το Δημιουργό του ή να έχει προσεγγίσει κατά πολύ τον Πάνσοφο Πατέρα του.
Πώς αυτό μπορεί να συμβεί;
“Δεν υπάρχει οδός προς τον Πατέρα παρά δια του Υιού και δεν υπάρχει οδός προς τον Υιό και Λόγο του Θεού παρά δια του Αγίου Πνεύματος. Ο Πατέρας είναι η αγάπη που σταυρώνει, ο Υιός είναι η αγάπη που σταυρώθηκε, και το Άγιο Πνεύμα είναι ο Σταυρός της Αγάπης, η ανίκητη δύναμή της, λέγει στο θεόπνευστο λόγο του ο μακάριος Παύλος Ευδοκίμωφ. Με τις χάρες του Αγίου Πνεύματος και τον ενάρετο βίο, την αγάπη προς τον Πατέρα και τον συνάνθρωπο μπορούμε να προσεγγίσουμε το Θεό”. Αναφέρει ο αείμνηστος ζωγράφος και αγιογράφος Φώτης Κόντογλου ότι “αφού ο Θεός είναι η ζωή , όπως μάς είπε ο ίδιος η αληθινή ζωή, όποιος βρίσκεται μακριά Του έχει μέσα του το θάνατο, είναι πεθαμένος”.
Συμπεραίνεται ότι “η ζωή είναι αγώνας για αρετή”, όπως λέγει ο Άγιος Νεκτάριος Αιγίνης, άρα η ζωή μας είναι μία μοναδική ευκαιρία για διαπαιδαγώγηση και τίποτα δεν είναι τυχαίο υπό αυτή την έννοια.
Λέγει ο Δ. Σκουρής “η τύχη είναι ο χαμάλης εις τον οποίον φορτώνουμε τις παρεκτροπές μας, τις κακοκεφαλιές μας, τα γλιστρήματά μας, και ό,τι κακό κάνομεν ή παθαίνομεν και από το οποίον (χαμάλην) ζητούμεν να μας φέρει εις το σπίτι το κέρας της Αμαλθείας με το πλούσιο περιεχόμενό του (υγεία, ευημερία κλπ), χωρίς να του έχωμε παραδώσει το κέρας αυτό (σώμα-πνεύμα-πλήρη εαυτό μας) πρότερον”.
Η τύχη είναι ο ίδιος ο Θεός που τα πάντα ορά και κατ΄ οικονομία παρεμβαίνει στις ζωές των ανθρώπων, όταν χρειάζονται την παρουσία και καθοδήγησή Του.
Είναι αναγκαία η κατά την αντίληψη των ανθρώπων κακοτυχία;
“Οι από τον Θεό εκπορευόμενες ποινές αποτελούν την εκπαίδευσή μας, οι κόλαφοι είναι τα μαθήματά μας, οι μαστιγώσεις οι παιδαγωγοί μας, και οι ατυχίες τα πανεπιστήμιά μας”. “Οι καλοί γίνονται καλύτεροι στη συμφορά, όπως τα αρώματα, όταν τρίβονται γίνονται περισσότερο ευωδιαστά” (Ρότζερς) και “όποιος δεν είναι άξιος να φέρει το σταυρό δεν είναι άξιος να φέρει ούτε το στεφάνι το ακριβό” (Κουάρελς) (1).
Σε εποχές μεγάλων συμφορών γεννήθηκαν οι μεγαλύτερες διάνοιες· ο καθαρότερος χρυσός παράγεται από το πιο φλογερό καμίνι και η λαμπρότερη αστραπή έρχεται μέσα από την τρομερότερη καταιγίδα (Κόλτον).
Αναρωτιόταν θεάρεστα ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός λέγοντας:
“Αυτός ο κόσμος είναι σαν μία φυλακή. Πότε πρέπει να χαίρεται ο άνθρωπος , όταν μπαίνει στη φυλακή ή όταν ελευθερώνεται; Μου φαίνεται όταν βγαίνει από τη φυλακή, τότε πρέπει να χαίρεται” (4).
Συμπερασματικά, “τας ατυχίας πράως φέρε, μηδ΄ αγανάκτει· επεχείρει δε ίνα θεραπεύσης ταύτας κατά τον μέγα Πυθαγόρα”.
Με πίστη, υπομονή, ταπείνωση, υπακοή, εγκράτεια, πραότητα, καλοσύνη,ειρήνη, βαθιά αγάπη προς το Θεό και το συνάνθρωπο και έργα αγαθά, εύχομαι κάθε άνθρωπος να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά όλες τις "θετικές και αρνητικές" προκλήσεις, παθήματα-μαθήματα στη ζωή του, καθώς και στους άλλους γύρω του, και να τα καλοδέχεται ως ευκαιρίες για θεία φώτιση, ευγνωμονώντας προσευχόμενος τον Πάνσοφο και Παντοδύναμο Θεό και Πατέρα όλων μας.
Θερμές ευχαριστίες στον κύριο Γιώργο Παρ. Φειδά, επιχειρηματία στο Road Island των Η.Π.Α., για την όμορφη ιστορία με τον αείμνηστο Κώστα Σπηλιώτη, που μοιράστηκε μαζί μας και πολλές ευχές στην κυρία Ελένη Φειδά, για ταχεία ανάρρωση.
Βιβλιογραφία
1.Λήμμα “Τύχη”, στο Ζαγκλαβήρα Ν.Α.. Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας και Νεώτερης Σοφίας. Αθήνα. Εκδόσεις Παγουλάτου.
2. Οι Μοίρες της Ελληνικής Λαογραφίας (2019), στο Willowisps.gr .
3. Δρίτσας Δ., Μπαλιάτσας Δ., Καραμάτσκος Δ. (2005). Λεξικό Πρωτοχριστιανικών, Βυζαντινών και Νεοτέρων Ορθοδόξων Όρων, σελ. 211. Αθήνα. Εκδόσεις Έννοια.
4. Λήμμα “Ζωή”, στο Μαυρομάτη Γ.Β. (1991). Δροσοσταλίδες, τομ.Α.. Κατερίνη. Εκδόσεις Τέρτιος.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
26/1/2023
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου