Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΦΙΛΟΘΕΗΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΙΑΣ

 

                                Η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία. Φωτο: Βικιπαίδεια

Στις 19 Φεβρουαρίου η εκκλησία μας εορτάζει τη μνήμη της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας.

Η Αγία Φιλοθέη, Παρασκευή ή Ρηγούλα κατά το όνομα, γεννήθηκε το 1522 καταγόμενη από αθηναϊκή αρχοντική οικογένεια γαιοκτημόνων, των Μπενιζέλων. Η Παρασκευή ήταν κόρη του Αγγέλου Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας. Καθώς η μεγάλωνε, διακρινόταν για το ήθος και την ευφυΐα της. Το πατρικό σπίτι της βρισκόταν εκεί που σήμερα υψώνεται το μέγαρο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, και η οδός ονομάζεται Αγίας Φιλοθέης. Η αγία ήταν ολιγογράμματη κατά το έθος της εποχής (βλπ. Βικιπαίδεια) .

Σε ηλικία 14 ετών οι γονείς της αποφάσισαν να την παντρέψουν με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Ανδρέα Χειλά, ο οποίος ανήκε σε αρχοντική οικογένεια της Αθήνας. Ήταν ένας γάμος ενάντια στη θέλησή της, που διήρκεσε τρία χρόνια, έπειτα η Παρασκευή έμεινε χήρα (Μ. Συν. 1950, μην. Φεβρ., σελ. 315-323).

Στα 17 της χρόνια ήταν όμορφη, πάμπλουτη, καταγόμενη από δύο αρχοντικές και σημαντικές οικογένειες, μορφωμένη και ελεύθερη. Εύκολα εννοεί κανείς πόσο περιζήτητη νύφη ήταν και οι σημαντικότερες οικογένειες της Αθήνας και όχι μόνο, την διεκδικούσαν για νύφη τους. Οι γονείς της την πίεζαν έντονα να συνάψει δεύτερο γάμο, όμως αυτή τη φορά δεν εισάκουσε την επιθυμία των γονέων της, δηλώνοντας ότι επιθυμεί να ακολουθήσει ασκητική ζωή. Επιδόθηκε σε φιλανθρωπικό έργο και δέκα χρόνια, μετά το θάνατο των γονιών της ,εκάρη μοναχή με το όνομα Φιλοθέη.

Η Αγία Φιλοθέη άσκησε ένα είδος φιλανθρωπικού και ιεραποστολικού μοναχισμού. Ανακαίνισε τον μικρό ναό του Αγίου Ανδρέα, που βρισκόταν στον περίβολο του αρχοντικού της και τον μετέτρεψε σε κοινόβιο. Τόσο το καθολικό όσο και  το πηγάδι της Μονής της Αγίας Φιλοθέης(1571 μ.Χ.) σώζονται στον περίβολο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Στον κοινόβιο ήταν ηγουμένη η ίδια και μαζί της  είχαν ενδυθεί το σχήμα του μοναχισμού κόρες επιφανών οικογενειών της Αθήνας. Στην ιερά Μονή της Αγίας Φιλοθέης εγκαταβιούσαν 150 μοναχές, αλλά και εκχριστιανισμένες Μουσουλμάνες, επίσης έμεναν Κύπριοι σκλάβοι, μετά τη πτώση της Κύπρου στους Τούρκους. Εκείνη την εποχή, αρχίζει το φιλανθρωπικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και εθνικό έργο της Φιλοθέης. Στο έργο αυτό αφιέρωσε την πατρική και προσωπική της περιουσία. Ίδρυσε σχολεία, βιοτεχνικά και χειροτεχνικά εργαστήρια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία .Το συγκρότημα αυτό ονομαζόταν «Παρθενώνας» και εκεί βρήκαν καταφύγιο και περίθαλψη αδιακρίτως Έλληνες και Τούρκοι. Η Αγία Φιλοθέη προσέφερε μεγάλα ποσά για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, ενώ ιδιαιτέρως φρόντισε για τη φυγάδευση των γυναικών στα νησιά, προκαλώντας όλεθρο στα χαρέμια των Τούρκων. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Καθολικού επισκόπου Ζακύνθου προς τις αρχές της Βενετίας, η Φιλοθέη "εδέχθη εις το μοναστήρι πολλάς γυναίκας αμαρτωλάς που ήσαν έγκυοι και τας έκρυψεν εις το μοναστήρι ίνα μη τιμωρηθούν από τους Τούρκους". Παράλληλα, ίδρυσε παραρτήματα στο Χαλάνδρι, τα Πατήσια, το Ψυχικό και τη Καλογρέζα. Στην περιοχή του Ψυχικού άνοιξε ένα πηγάδι για να ξεκουράζονται οι κατάκοποι αγρότες που δούλευαν ώρες κάτω από το ζεστό ήλιο και το νερό ήταν λιγοστό στην Αττική. Λέγεται ότι από το ψυχικό αυτό της Αγίας Φιλοθέης πήρε η περιοχή το όνομά της, ή πως έγραψε πάνω στο μαρμάρινο χείλος του πηγαδιού τη λέξη «ψυχικόν», δηλωτικό της ψυχικής ωφέλειας. Επίσης, η περιοχή της Καλογρέζας οφείλει το όνομά της από τη μονή που εκεί ίδρυσε η Αγία Φιλοθέη, την Ιερά Μονή της Καλογραίας, όπως την αποκαλούσαν οι Αθηναίοι .

Βασική επιδίωξη της Φιλοθέης ήταν η τόνωση του ορθόδοξου ιδεώδους και η διατήρηση της ελληνικής συνείδησης. Το έργο της, κατά βάση εθνικό και θρησκευτικό, ξεπέρασε τα όρια της Αθήνας και έγινε γνωστό σε όλη την Ελλάδα.

Το χριστιανικό, ανθρωπιστικό και εθνικό έργο της Αγίας Φιλοθέης προκάλεσε την αντίδραση και τη μανία των Τούρκων, οι οποίοι την συνέλαβαν, τη βασάνισαν απάνθρωπα και τη φυλάκισαν. Εγκαταστάθηκε στο άλλο Μετόχι, που βρισκόταν στα Πατήσια των Αθηνών. Τη νύχτα της 2ας προς την 3η Οκτωβρίου του έτους 1588, κατά την Ολονύχτια Ακολουθία, επιτέθηκαν και πάλι οι Τούρκοι, συνέλαβαν την Αγία, τη βασάνισαν και από τα πολλά τραύματά της παρέδωσε το πνεύμα στις 19 Φεβρουαρίου του 1589. Στο Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών, βρίσκεται προς προσκύνηση το ιερό λείψανο της , μέσα σε πολύτιμη λάρνακα (Αγιολόγιον Σαϊτης, 2018).

Η αγιογράφηση της Αγίας Φιλοθέης

Συγκριτικά με τις άλλες αγίες της εκκλησίας μας, η Αγία Φιλοθέη συνήθως εικονίζεται με απλό μαύρο μακρύ φόρεμα και επενδύτη εσωτερικά, επίσης αντίστοιχα μαύρο μαφόριο μακρύ , το οποίο καλύπτει τη κεφαλή, είναι περιτυλιγμένο γύρω από τους ώμους της και πέφτει στη πλάτη και τα πλάγια. Στο αριστερό χέρι κρατεί ποιμαντική ράβδο και ανοιχτό ειλητάριο , στο οποίο αναγράφεται “αγαπήσατε τον Θεόν και ευρήσετε χάριν αιώνιον, μηδέν προτιμήσητε της αγάπης Αυτού”. Στο δεξί χέρι κρατεί μακρύ σταυρό του Χριστού και του μαρτυρίου της. Το βλέμμα της είναι γλυκό και το περίφροντι ύφος της δηλώνει τη συνεχή εγρήγορση και επιθυμία της να προσφέρει βοήθεια στον έχοντα ανάγκη και πάσχοντα. Η εικονογράφηση βασίστηκε σε αντίστοιχη παλιά, ασπρόμαυρη εικόνα (Μ. Σν. 1950, μην. Φεβρ., σελ.321).

Απολυτίκιον.Ήχος πλ.α΄.

“Αθηναίων η πόλις η περιώνυμος, Φιλοθέην τιμά την Οσιομάρτυρα, και ασπάζεται αυτής το θείον λείψανον, ότι εβίωσε σεμνώς και μετήλλαξε το ζην, αθλήσει και μαρτυρίω, και πρεσβεύει προς τον Σωτήρα, διδόναι πάσι το θείον έλεος”.

Η παρουσία, ευλογία και προστασία της Αγίας Φιλοθέης να θεραπεύει κάθε άνθρωπο.

Ο Θεός μαζί σας!

Ευθυμία Η. Κοντοπούλου

18/2/2022