Η πραότητα ως προτέρημα και ως θεία χάρη , και οι θεραπευτικές ιδιότητες αυτής, τόσο για τον ίδιο τον εαυτόν μας όσο και για την κοινωνία στην οποία ζούμε και συμπορευόμαστε, αφορά την παρούσα εργασία. Από αρχαιοτάτων χρόνων οι άνθρωποι αναγνώρισαν την αρετή της πραότητας και διερεύνησαν τρόπους απόκτησής της. Η πραότητα παραμένει αιωνίως ποθητή σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, διότι αναδεικνύει την ωριμότητα του χαρακτήρα του ανθρώπου, ανοίγει τις πόρτες του νου και της καρδιάς και γεμίζει το είναι του με θεία αγάπη, φωτίζοντας τις οδούς αναδόμησης και λειτουργίας της κοινωνίας ολόκληρης, εκ βάθρων.
1. Ο ορισμός της πραότητας
Η πραότης είναι αρχαιοελληνική λέξη, ο Ιωνικός τύπος είναι πραύς, εία, ύ και πρηύς (Ιαπετ. Ρίζα) που σημαίνει γλυκός και αξιαγάπητος. Η πραότης για τους Αρχαίους Έλληνες αφορούσε τόσο τα πρόσωπα όσο και τα πράγματα, επίσης τις πράξεις και τα ήθη που διέπουν ένα κοινωνικό περιβάλλον (1).
Συνώνυμα του πράος είναι: ήπιος, ήρεμος, φιλειρηνικός, φιλήσυχος, πολιτισμένος, τρυφερός, μαλακός, απαλός, προσεκτικός, στοργικός, συγκρατημένος, μετρημένος, στωικός, γαλήνιος, ψύχραιμος, ατάραχος, ευγενικός, γλυκός, μειλίχιος, καλός, ανεξίκακος, καλοκάγαθος, συγχωρητικός, επιεικής κ.α.
Αντώνυμα του πράος είναι: άγριος, βίαιος, βάναυσος, σκαιός, απότομος, τραχύς, πολεμοχαρής, ευερέθιστος, ευέξαπτος, αψύς, αψίθυμος, νευρικός, τσαντίλας, ζοχάδας, παράφορος, επιθετικός, ασυγκράτητος, αχαλίνωτος, ορμητικός, εκδικητικός, θυελλώδης, σκληρός κακός, πικρόχολος κ.α. (2).
2. Η φιλοσοφική διάσταση της πραότητας
Ο Αριστοτέλης, στα “Ηθικά Μεγάλα”, (3) ορίζει την πραότητα ως μεσότητα και μέτρον άριστον, δηλαδή τίποτα το υπερβολικό. «Η πραότητα βρίσκεται στο μέσον της οργής και της ολικής απουσίας της οργής» (1191b 22.1). Ο άνθρωπος που οργίζεται κατά υπερβολικό τρόπο με όλους και όλα γύρω του, επικρίνεται και αποδοκιμάζεται κοινωνικά. Πραότητα δεν σημαίνει ότι δεν οργιζόμαστε καθόλου, μπορεί περιστασιακά να μας καταλάβουν συναισθήματα οργής, αλλά αυτά δεν έχουν διάρκεια, γιατί ο πράος νους και η καθαρή καρδιά του ανθρώπου γνωρίζει πώς να τα διαχειρίζεται σωστά, να κατευνάζει το πάθος της οργής και του θυμού προς όφελος του εαυτού και των άλλων. Εκείνος που ποτέ δεν οργίζεται, προφανώς τρέφει συναισθήματα αδιαφορίας και αποχής από το περιβάλλον του, η αναισθησία που τον χαρακτηρίζει είναι ένδειξη κακής ψυχικής υγείας, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τον οργίλο, την υπερβολική εκδήλωση της οργής και του θυμού. Ο αναίσθητος αποδοκιμάζεται αντίστοιχα από το κοινωνικό του περιβάλλον (1191b 22.2).Των παθών μεσότητα αποτελεί η πραότητα» (1191b 22.3). Οι ενάρετοι και ψυχικά υγιείς άνθρωποι προσπαθούν να δώσουν τόπο στην οργή, εκλαμβάνοντάς την ως πάθος προς καταπολέμηση. Ο Αριστοτέλης βέβαια, για την εποχή του λέγει ότι η οργή είναι μία φυσιολογική αντίδραση ενός αδικημένου ανθρώπου, διότι δεν μπορεί κάποιος να είναι συναισθηματικά απαθής όταν δέχεται περιφρόνηση, προσβολή και υποτίμηση από το κοινωνικό του περιβάλλον. Με μέτρο, ακολουθώντας λογικές διαδικασίες και όταν υπάρχει σοβαρός λόγος πρέπει να εκδηλώνεται η οργή κατά τον Αριστοτέλη. Η κοινωνία επαινεί ή απορρίπτει την ατομική διεκδίκηση του ορθού, ανάλογα απάντα με τα κριτήρια που η ίδια θέτει. Η λογική κατά τον Αριστοτέλη μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να σταθμίσει τις καταστάσεις, και να χαλιναγωγήσει το πάθος της οργής και του θυμού του, πρωτίστως προς όφελός του ιδίου (3).
Ο Νορμπέρτο Μπόμπιο, καθηγητής Δικαίου και Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο, στο βιβλίο του «Εγκώμιο της Πραότητας» ορίζει την πραότητα ως “αποδοχή του άλλου γι΄ αυτό που πραγματικά είναι”, είτε είναι αλαζόνας, υπερόπτης, είτε αυταρχικός, κτλ. Ο συγγραφές υποστηρίζει ότι « ο πράος δεν τρέφει μνησικακία, δεν είναι εκδικητικός και δεν έχει έχθρα απέναντι σε κανέναν. Δεν συνεχίζει να αναλογίζεται τις προσβολές που έχει υποστεί, να αναζωπυρώνει τα μίση, και να σκαλίζει τις πληγές. Για να είναι σε ειρήνη με τον εαυτό του πρέπει αρχικά να είναι σε ειρήνη με τους άλλους” (4).
3. Η ψυχολογική διάσταση της πραότητας
Ψυχολογικά, παρατηρούμε ότι στη μεν πρώτη περίπτωση ο πράος, όταν βιώνει το συναίσθημα της πραότητας κατ΄ υπερβολή, εγγίζει τα όρια της κοινωνικής απόσυρσης και αδιαφορίας, που σημαίνει ψυχιατρικά ότι πάσχει από νόσο υπό την ευρεία κατηγορία των ψυχώσεων. Η εκδήλωση της επιθετικότητας είναι εσωστρεφόμενη, ενδεχομένως εκδηλώνεται ως κατάθλιψη. Στη δεύτερη περίπτωση, της υπερβολικής εκδήλωσης της οργής, ο πάσχων βιώνει ψυχοκινητική εκτροπή. Αδυνατεί να ελέγξει λογικά τα συναισθήματα της οργής και τις αγχώδεις αντιδράσεις του, αισθάνεται ότι απειλείται σοβαρά και ξεσπά με θυμό προς το περιβάλλον γύρω του. Αν αυτού του τύπου οι αντιδράσεις έχουν διαχρονική διάρκεια, πιθανόν ο ασθενής παρουσιάζει προβλήματα αντικοινωνικής προσωπικότητας, που σημαίνει ότι αδιαφορεί για τον νόμο και τις συνέπειες της ακατάλληλης εξωστρεφόμενης συμπεριφοράς του. Ψυχολογικά, όταν η οργή δεν αντιμετωπίζεται θεραπευτικά και απωθείται στο υποσυνείδητο, συνήθως καθίσταται έκδηλη σε υπερβολικό βαθμό σε παρόμοιες αγχώδεις καταστάσεις του μέλλοντος, όταν παρορμητικά και /ή συνειρμικά αναδύεται σε συνειδητό επίπεδο . Γι΄ αυτό συχνά απορούμε όταν βλέπουμε φιλήσυχους ανθρώπους να αντιδρούν απρόβλεπτα και ανεξέλεγκτα σε απειλητικά γεγονότα, κάποια στιγμή της ζωής τους. Όταν η εξωστρεφόμενη επιθετικότητα δρομολογείται σε βάρος των άλλων γύρω κατ΄ επανάληψη, αυξάνεται σταδιακά και κάποια στιγμή καθίσταται ανεξέλεγκτη. Χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή, ιδίως όταν η ψυχοκινητική εκτροπή εξελιχθεί σε μανία. Η αίσθηση της πραγματικότητας είναι θολή για τον πάσχοντα και η συμπεριφορά του έχει καθαρά παρορμητικό χαρακτήρα, χωρίς λογική επεξεργασία των επιπτώσεων της συμπεριφοράς του.
Για να αποκτήσουμε πραότητα, χρειάζεται να μάθουμε θεραπευτικά να διαγράφουμε και να αναπλαισιώνουμε λογικά τις αγχώδεις καταστάσεις που οδηγούν σε μεγάλα ξεσπάσματα οργής και θυμού υποστηρίζουμε... "οι ψυχολόγοι". Σημαντικό είναι να αποκτήσει ο ασθενής ενσυναίσθηση, να αυξήσει την ικανότητα αντίληψης της θέσης τού συνανθρώπου του, να κατανοήσει διανοητικά και βιωματικά τι σημαίνει συναισθηματική νοημοσύνη και κοινωνική προσαρμογή . Χωρίς όμως την κατά Χριστόν αγάπη και ταπεινότητα αυτό καθίσταται αδύνατον σε διανοητικό και συναισθηματικό επίπεδο, ιδίως για εμάς τους Χριστιανούς Ορθοδόξους.
4. Η θεολογική διάσταση της πραότητας
Η υπερηφάνεια εξουδετερώνει τους πράους ανθρώπους κατά τον Άγιο Ισαάκ τον Σύρο, ενώ η προσευχή είναι βλάστημα πραότητας και αοργησίας κατά τον Αββά Νείλο. Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει ότι η πραότητα κάνει τον άνθρωπο όμοιο με τον Χριστό και τους αγγέλους. Δυνατός θώρακας της ψυχής είναι η επιείκεια και η πραότητα, γράφει ο Άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, και ο Άγιος Μάρκος ο Ασκητής βεβαιώνει ότι κάθε άνθρωπος έχει τόση αληθινή γνώση, όση η πραότητα, η ταπείνωση και η αγάπη που έχει (5).
Η πραότητα είναι αδιαμφισβήτητα αρετή, μία από τις εννέα χάρες του Αγίου Πνεύματος κατά τον Απόστολο Παύλο (Γαλ. 5,22 ), την οποία μακαρίζει ο Κύριος στην επί του όρους ομιλία Του, “Μακάριοι οι πραείς ότι αυτοί κληρονομήσουσι την γην” ( Ματθαίος Ε΄5).
Η κατά Χριστόν πραότητα δεν αφορά απλά τους ψυχολογικά εσωστρεφείς, συγκρατημένους, πράους χαρακτήρες των ανθρώπων, αλλά είναι αντίστοιχη της γαλήνης, και της ιερής ηρεμίας των μοναχών (6). Αυτή η πραότητα αποκτάται με την πίστη και αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον και τη σχέση του πιστού με τον Παντοδύναμο Θεό. Όταν ο άνθρωπος δεχθεί τη φώτιση του Αγίου Πνεύματος θα αποκτήσει διάκριση και θα κατανοήσει ότι αν δεν αγαπά τον εχθρό του δεν αγαπά ουσιαστικά τον ίδιο τον Θεό, αφού ο Θεός κατοικεί μέσα σε όλους, και η φύση ολόκληρη αναπέμπει ευχαριστίες προς τον Ύψιστο.
Όταν ο άνθρωπος διανύει τον βίο του με πραότητα αληθινή και όχι επίπλαστη, κρατώντας απλά τα προσχήματα κάτω από την κοινωνική του persona (μάσκα), οδεύει από τη γη θριαμβευτικά προς τους ουρανούς. Αποκτά φώτιση τού νου του και σύνδεση με τον Πανάγιο Πατέρα του με την καθαρή, γεμάτη αγάπη και ταπείνωση καρδιά του. “Πράος εγώ ειμί και ο ζυγός μου χρηστός , λέγει ο Κύριος”.
Ο Άγιος Ιωάννης Κασσιανός γράφει ότι το τέλειο φάρμακο εναντίον της αρρώστιας της οργής είναι πρώτον να πιστέψουμε ότι δεν επιτρέπεται ποτέ να οργιζόμαστε, ανεξάρτητα αν η αιτία είναι ορθή ή όχι. Αυτός ο λόγος συνδέεται με τη διδασκαλία του Χριστού που επιβεβαιώνει: «Εγώ δε λέγω υμίν ότι πας ο οργιζόμενος τω αδελφώ αυτού εική ένοχος έσται τη κρίσει» (Ματθ. 5, 22).
Στο ερώτημα «Πώς η αγάπη ημεροί τον θυμόν;» ο Άγιος Μάξιμος απαντά: «Επειδή έχει το ελεείν και το ευεργετείν τον πλησίον, και το μακροθυμείν επ’ αυτόν και το υπομένειν τα υπ’ αυτού επαγόμενα. Ταύτα ούν έχουσα η αγάπη, ημεροί τον θυμόν του κεκτημένου αυτήν».Η αγάπη ενισχύει την πραότητα γιατί μακροθυμεί , κατά τον Απόστολο Παύλο (Α’ Κορ. 13, 4).
Η πραότητα κατέχει σημαντικό ρόλο τόσο στο αρχικό όσο και στο τελικό στάδιο τη θεώσεως, αφορά την αγίωση, θέωση, αγγελοποίηση που είναι οι κορυφές της κλίμακας και οδηγούν την υπόστασή μας προς τον ουρανό, στο κατ΄ όμοίωση με τον Πλάστη μας (6).
Λέγει ο Άγιος Ιωσήφ ο Βατοπεδινός: Ποιά άραγε είναι αυτή η «γη», που ο Δημιουργός υπόσχεται, ως προίκα, σε όσους ανάστησαν το χαρακτήρα τους; Η «γη» είναι ο τόπος των θείων επαγγελιών και ο χώρος στον οποίο περιέχονται είναι και λέγεται «γη της επαγγελίας». Αυτές τις θείες επαγγελίες, τις δωρεές και ευλογίες, τις ετοίμασε ο Θεός «από καταβολής κόσμου». Ο Θεός γνωρίζουμε ότι είναι αγάπη και «ο μένων εν τη αγάπη εν τω Θεώ μένει και ο Θεός εν αυτώ» (Α’ Ιω. 4,16). Πώς όμως κάποιος θα μένει «εν τη αγάπη» αν απουσιάζει η πραότητα και επικρατούν τα αντίθετά της, που είναι η οργή, το μίσος και η σκοτεινόμορφη κακία; Όταν η πραότητα απουσιάζει από την προσωπικότητα επικρατεί ταραχή και αβεβαιότητα και όλο το χάος της περιεκτικής διαστροφής. Κατάληξή τους είναι ο θάνατος και ο άδης, από τα οποία διαφύλαξέ μας Πανάγαθε Δέσποτα για την ανέκφραστη φιλανθρωπία σου (7).
Ο Γέρων Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης αναφερόμενος στο θέμα της πραότητας μέσα από την προσευχή έλεγε:
«Πιο πολύ θα προσεύχεσθε για τους άλλους παρά για τον εαυτό σας. …,θα έχετε μέσα σας πάντοτε και τους άλλους. … Η προσευχή για τους άλλους, που γίνεται απαλά και με βαθιά αγάπη, είναι ανιδιοτελής κι έχει μεγάλη πνευματική ωφέλεια. Χαριτώνει τον προσευχόμενο, αλλά χαριτώνει κι εκείνον για τον οποίο προσεύχεται, του φέρνει τη χάρι του Θεού. … Γι αυτούς που σας κατηγορούν να κάνετε προσευχή. Να λέτε, ‘’Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με’’, όχι ‘’ελέησέ τον’’,(εσάς να φωτίσει πρωτίστως για να μην περιπέσετε σε οργή και θυμό)…. Να προσεύχεσθε για την κάθαρση του ευατού σας και κάθε ανθρώπου, για να μιμηθείτε τον αγγελικό τρόπο στη ζωή σας ( 8) .
Λέγει με θεία παρρησία ο Ιερός Ιωάννης Χρυσόστομος:
Είναι απαραίτητο να είμαστε καρτερικοί και ν’ ανεχόμαστε με ψυχική ηρεμία όσους οργίζονται, έχοντας μπροστά στα μάτια μας το στεφάνι, που ετοιμάζει ο Θεός για τους πράους και τους καλούς.
Πολλά και σπουδαία είναι αυτά, που στολίζουν τη ζωή των δικαίων ανθρώπων. Εκείνο εν τούτοις, που πιο πολύ τους δοξάζει είναι η ζωή συντροφιά με την καλοσύνη και η γεμάτη ημεράδα ανοχή των ανθρώπων που αδικούν.
Γι’ αυτό κι ο Μωυσής, που με ηπιότητα ανέχτηκε την έξαλλη οργή των Ιουδαίων και με τις ευχές του ζητούσε τη σωτηρία των εχθρών του, πιο πολύ απόλαυσε στους ουρανούς τιμή και δόξα κι ονομάστηκε αγαπημένος του Θεού.
Κι ο Δαυίδ επίσης, που έδειξε ευσπλαγχνία για τους εχθρούς του και τους πολεμικούς του αντιπάλους, εξασφάλισε τη μεγάλη εύνοια και την αγάπη του Θεού. Η ευσπλαγχνία μπορεί φυσικά, να στολίσει κάθε άνθρωπο, πιο πολύ όμως αυτούς που κυβερνούν.
Ο Παύλος επίσης κι ο Πέτρος, που υψώθηκαν ως τον ουρανό για την αρετή τους, με την οποία έζησαν πάντοτε, απόκτησαν όνομα λαμπρό πιο πολύ με την ημεράδα της ψυχής τους παρά με τις άλλες των αρετές, γιατί τιμούσαν όσους τους κακολογούσαν, ευεργετούσαν τους εχθρούς τους, πολλές φορές με τις ευχές τους ζητούσαν την σωτηρία αυτών που τους λιθοβολούσαν (9).
Συμπερασματικά, η πραότητα διαφυλάσσει την σωματική και ψυχική μας υγεία, ο άνθρωπος διακατέχεται από ηρεμία και δεν ταράσσεται από ιδεοψυχαναγκασμούς, επικοινωνεί και ενσωματώνεται καλύτερα στο κοινωνικό σύνολο χωρίς άγχος , καχυποψία και κοινωνική μειονεξία, αποδέχεται τόσο τον εαυτόν του όσο και τον συνάνθρωπό του, και συμπορεύεται ειρηνικά, με την αγάπη του Παντελεήμονος Θεού, οδεύοντας ως κοινωνία προσώπων στο κατ΄ εικόνα και καθ΄ ομοίωση με τον Αγαθό Δημιουργό του.
Βιβλιογραφία
1. Δορμπαράκη Π.Χ. Επίτομον Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης. Εκδόσεις Εστίας, Ι.Α. Κολλάρου .
2. Σταθόπουλος Ν. Λεξικό Συνωνύμων Αντωνύμων της Νεάς Ελληνικής.Αήνα. Εκδόσεις Σαββάλας.
3. Πηγή: Μπαντές Θανάσης. eranists. net/wordpress 2019 o αριστοτέλης-η σωφροσύνη-η-πραότητα
4. Νορμπέρτο Μπόμπιο: Εγκώμιο της Πραότητας (s. 58,60) . Αθήνα. Εκδόσεις Πατάκη . Πηγή: Σοφία Κακιά στο psychology.gr selfhelp
5.Μαυρομάτη Γ.Β. (1991). Δροσοσταλίδες (σ. 190).Κατερίνη. Εκδόσεις Τέρτιος.
6.Δεληβάνης Α.Δ. (1998). Η Επί Του Όρους Ομιλία Β΄ Έκδοση. Αθήνα. Εκδόσεις Στεφ. Δ. Βασιλόπουλος
7.Γέροντος Ιωσήφ Βατοπαιδινού, Συζητήσεις στον Άθωνα, Ψυχωφελή Βατοπαιδινά ( 13, σ. 129-132). Πηγή: vatopedi.gr
8.Αγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου. Βίος και Λόγοι. Εκδόσεις Ιεράς Μονής Χρυσοπηγής.
9. Απόσπασμα από την ομιλία «Περί πραότητος» του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου σε μετάφραση, από την εκδοτική σειρά «Ιωάννου του Χρυσοστόμου έργα, τόμος 9ος, Πραγματείες». Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Αικ. Τσοτάκου – Καρβέλη και Δημ. Καρβέλη. Γενική επιμέλεια Κων. Λουκάκης. Εκδόσεις ο «Λόγος», Αθήναι 1974.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
6/11/2023
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου