Ο πνευματικός

• Τι είναι ο πνευματικός; 

Είναι ο άνθρωπος, ο ιερέας, ο οποίος έχει λάβει την άδεια και την ευχή από τον αρχιερέα να ακούει και να συγχωρεί αμαρτίες.

• Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να συγχωρεί αμαρτίες;

Την εξουσία αφέσεως αμαρτιών έχει ο ιερέας, ως λειτουργός της Εκκλησίας. Ο ίδιος ο Χριστός εφοδίασε τον ιερέα με την δύναμη τού «δεσμείν και λύειν» αμαρτίες επί της γης: «ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται» (Ιωαν. 20, 23).

• Πώς επιλέγουμε πνευματικό;

Η επιλογή πνευματικού είναι απόλυτα προσωπικό θέμα. Δεν υπάρχει «καλός» ή «κακός» πνευματικός.

Είναι τραγικό λάθος και, δυστυχώς, ενίοτε συμβαίνει στον χώρο της Εκκλησίας, το να συστήνουμε σε κάποιον να πάει σε συγκεκριμένο πνευματικό, διότι «είναι καλός», δήθεν «βλέπει», «έχει όνομα»... Το κριτήριο της επιλογής πνευματικού είναι αυστηρά προσωπικό. Επιλέγουμε απλώς να ακολουθήσουμε τον πνευματικό που αναπαύει την καρδιά μας, ας είναι και ο πιο «ασήμαντος» ιερέας. Είναι τραγικό λάθος, ύβρις κατά του Θεού, όταν χρησιμοποιεί κάποιος ιερέας την ευλογία που του έχει δοθεί από τον Θεό, να έχει γίνει πνευματικός, για να «φτιάχνει όνομα». «Αυθεντίες πνευματικοί» δεν υπάρχουν, γιατί έτσι καταργείται το μυστήριο. Δεν μιλάει, έτσι, ο Θεός διά του πνευματικού, αλλά ο πνευματικός, αφού παρουσιάζεται ως ενάρετος. Συνεπώς, σε τέτοιες περιπτώσεις βγάζουμε από την μέση τον Θεό.

• Πώς βγάζουμε τον Θεό από το μυστήριο της εξομολογήσεως;

Η εξομολόγηση είναι το μυστήριο της μετανοίας. Ενεργεί η Χάρη του Θεού, φωτίζοντας τον νου του πνευματικού, δίνοντάς του τον κατάλληλο λόγο, για να αναπαυθεί ο εξομολογούμενος. Αυτό είναι το μυστήριο. Δεν ερμηνεύεται, γίνεται αποδεκτό ότι ενεργεί ο Ίδιος ο Θεός, μιλώντας με το στόμα του πνευματικού και αναπαύεται ο εξομολογούμενος. Αυτό δηλώνει την παρουσία του Θεού στο μυστήριο. Αντίθετα, όταν πηγαίνει κάποιος στον πνευματικό με κριτήριο το «όνομα» ή ακόμη και την «διαφήμιση», και όχι την ανάπαυση, δεν ζητά να του μιλήσει ο Θεός, αλλά ο πνευματικός, γιατί τον θεωρεί ήδη άγιο και πιστεύει ότι ο λόγος του θα κάνει θαύματα. Πολλοί των ανθρώπων αναζητούν φτασμένο, φωτισμένο πνευματικό, κάνοντας αυτομάτως διαχωρισμό στην ποιότητα των πνευματικών. Έτσι, όμως, προσβάλλεται το μυστήριο, γιατί δεν δεχόμαστε την ενέργεια του Θεού μέσα από τον πνευματικό, αλλά πιστεύουμε ότι ο συγκεκριμένος πνευματικός είναι ήδη «φτασμένος», ενώ οι υπόλοιποι είναι ανάξιοι. Υπάρχουν, όμως, και κάποιοι πνευματικοί, οι οποίοι διολισθαίνουν σ' αυτήν την κατάσταση, θεωρώντας τον εαυτό τους αυθεντία, ξεπερνώντας τα όρια, φτάνοντας να καθοδηγούν την ζωή των ανθρώπων, φερόμενοι πολλές φορές δυναστικά, ξεφεύγοντας, όμως, τελείως από την πραγματική έννοια και τον σκοπό του μυστηρίου.

• Ποιος ο ρόλος του πνευματικού;

Ο πνευματικός είναι όπως ο ιατρός, κάνει διάγνωση και δίδει το κατάλληλο φάρμακο. Διακρίνει την μετάνοια από κάποιο λάθος του εξομολογουμένου, την ειλικρίνειά του, δίνοντας το κατάλληλο φάρμακο, ώστε να επουλώσει την πληγή, που προκάλεσε η αμαρτία και να πεισθεί ο εξομολογούμενος να ξεκινήσει πάλι την προσπάθεια. Υπάρχουν όρια, τα οποία δεν πρέπει να ξεπερνά ο πνευματικός. Κύριο μέλημά του είναι, με συμβουλές και νουθεσίες, να προτρέπει τον εξομολογούμενο να ξεκινήσει ο ίδιος την προσπάθεια για την σωτηρία του. Να του φωτίσει τα σκοτάδια, που τον εμποδίζουν να προχωρήσει. Αυτό γίνεται μόνο με αγάπη, επιείκεια και υπομονή, χωρίς πίεση, εξαναγκασμό ή βία. 

• Γιατί όχι πίεση, αφού ο πνευματικός έχει σιγουριά και έχει ήδη διακρίνει το λάθος; 

Ο Θεός σέβεται την ελευθερία του ανθρώπου και δεν επεμβαίνει, αν δεν τον καλέσει ο ίδιος ο άνθρωπος να έρθει στην ζωή του. Κατά τον ίδιο τρόπο και ο πνευματικός λειτουργεί. Σεβόμενος την ελεύθερη βούληση τού άλλου, δεν τον πιέζει για να σωθεί, αλλά με γνώμονα την αγάπη, προσπαθεί να τον ξυπνήσει από τον πνευματικό λήθαργο, που δημιουργεί η αμαρτία. Το αν ξυπνήσει, αν σηκωθεί, αν ξεκινήσει την προσπάθεια, είναι δική του η επιλογή.

• Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο πνευματικός τον εξομολογούμενο;

Είναι τελείως προσωπική η αντιμετώπιση και δεν γενικεύεται. Κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστή προσωπικότητα και χαρακτήρας. Αυτό σημαίνει διαφορετική αντιμετώπιση ανά άνθρωπο. Υπάρχουν οι κανόνες της Εκκλησίας, όπως τους κατέγραψαν οι Πατέρες, που ορίζουν την πνευματική ζωή. Όταν, όμως, μιλάμε με τον άνθρωπο προσωπικά, κλείνουμε τα βιβλία. Κάθε ένας θέλει ξεχωριστή και μοναδική αντιμετώπιση. Άλλος αυστηρά, άλλος μέτρια, άλλος με επιείκεια ή με χίλιους δυο τρόπους, που θα φωτίσει η χάρις του Θεού τον πνευματικό να χρησιμοποιήσει. Σκοπός του πνευματικού είναι να  ξυπνήσει στον εξομολογούμενο την διάθεση για αγώνα. Αυτό είναι βασικό. Όσο και να επιμένει ο πνευματικός, αν δεν θέλει ο άλλος, δεν γίνεται τίποτα.

• Υπάρχουν όρια στον πνευματικό;

Ασφαλώς και υπάρχουν. Το έργο του πνευματικού είναι αποκλειστικά να ακούει τις αμαρτίες και να τις συγχωρεί, δίδοντας και τις κατάλληλες νουθεσίες. Δεν έχει δικαίωμα να κατευθύνει την ζωή των ανθρώπων, ασκώντας επιρροή, εκμεταλλευόμενος τον σεβασμό και την ιδιότητά του. Αυτό λέγεται «γεροντισμός» και δυστυχώς ανθεί στις μέρες μας στον χώρο της Εκκλησίας, μετατρέποντας την έννοια του πνευματικού σε «αυθεντία», με το δήθεν το δικαίωμα να επεμβαίνει, πολλές φορές δυναστικά, στην ζωή των ανθρώπων, κατευθύνοντάς τους σύμφωνα με τις ορέξεις και τις επιθυμίες του γέροντα, στερώντας το δικαίωμα τής ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου, το οποίο σέβεται και ο Θεός. Ο δήθεν «γέροντας-αυθεντία» πείθει τους ανθρώπους, άλλοτε με τον φόβο της αιώνιας τιμωρίας, άλλοτε με την τυφλή υπακοή στον λόγο του, να ακολουθούν την γνώμη του, κάνοντάς τους να νομίζουν ότι πράττουν το σωστό για την ψυχή τους, ακόμη και στην πιο προσωπική τους ζωή. Αυτό είναι ξένο από την διδασκαλία του Χριστού, ο Οποίος μας δίδαξε την αγάπη, την ελευθερία και την απλότητα. Η αγιοποίηση ανήκει αποκλειστικά και μόνο στον Θεό. Η αγωνία του ανθρώπου να βρει «άγιο» ή «φωτισμένο» πνευματικό τον ρίχνει στο άλλο άκρο, που είναι πιο επικίνδυνο, να δημιουργεί «αγίους» και να τους ανάγει σε αυθεντίες μέσω της διαφήμισης που κάποτε γίνεται.

Είναι ανάγκη στον άνθρωπο ο πνευματικός, γιατί είναι αυτός που θα του καθαρίζει την καρδιά, αφήνοντάς την να χτυπά ελεύθερη και καθαρή. Προσοχή όμως στην επιλογή! Ο πνευματικός δεν είναι προϊόν διαφήμισης, αλλά προσωπική επιλογή. Είναι αυτός, ο οποίος θα μιλήσει και θα αναπαύσει την καρδιά.

Είναι ο μεσίτης της ψυχής του ανθρώπου στον Θεό.

+Αρχιμανδρίτης Βαρθολομαίος

Καθηγούμενος Ι.Μ. Εσφιγμένου Αγίου Όρους