Alexandros Androulakis : Τα χόρτα στην Αρχαία Ελλάδα -Διατροφή, Ιατρική και Παράδοση

                   

Όταν μιλάμε για την αρχαία ελληνική διατροφή, συχνά μας έρχονται στο μυαλό τα δημητριακά, το λάδι, το κρασί ή το μέλι. Ωστόσο, τα χόρτα –τα άγρια βότανα και οι πρασινάδες που φύτρωναν απλόχερα στη γη– κατείχαν ξεχωριστή θέση στο καθημερινό τραπέζι των Ελλήνων. Δεν ήταν μόνο τροφή, αλλά και φάρμακο, τελετουργία, ακόμη και σύμβολο λιτότητας και υγείας.

Η λιτή δύναμη της φύσης!

Οι αρχαίοι Έλληνες μάζευαν χόρτα από την ύπαιθρο: ραδίκια, βρούβες, ζοχούς, τσουκνίδες, μυρώνια, καυκαλήθρες και δεκάδες άλλα είδη που ακόμα και σήμερα βρίσκουμε στις λαϊκές αγορές. Η κατανάλωση χόρτων ήταν ένδειξη λιτότητας, καθώς προέρχονταν απευθείας από τη γη, χωρίς κόστος.

Ο Θεόφραστος (μαθητής του Αριστοτέλη, γνωστός ως «πατέρας της Βοτανικής») κατέγραψε λεπτομερώς δεκάδες είδη άγριων βοτάνων και τις χρήσεις τους, τόσο στη διατροφή όσο και στη θεραπεία.

Τα χόρτα στο τραπέζι

Τα χόρτα καταναλώνονταν κυρίως:

Βραστά, με ελαιόλαδο, ξίδι ή γάρο (σάλτσα από ψάρι).

Σε πίτες, με ζύμη και τυρί, πρόδρομοι των σημερινών χορτόπιτων.

Ωμά, ως σαλάτες ή βότανα που αρωμάτιζαν πιάτα.

Η κατανάλωσή τους συνδεόταν συχνά με τη φιλοσοφία της λιτής ζωής. Ο Σωκράτης και οι Στωικοί φιλόσοφοι εκθείαζαν τα απλά, φυσικά γεύματα με χόρτα, αντί για τα πολυτελή συμπόσια.

Χόρτα ως φάρμακο

Ο Ιπποκράτης, «πατέρας της Ιατρικής», πρότεινε τη χρήση χόρτων και βοτάνων ως θεραπευτικών μέσων. Για παράδειγμα:

Η τσουκνίδα θεωρούνταν καθαρτική.

Τα ραδίκια βοηθούσαν στη λειτουργία του ήπατος.

Τα μυρώνια και οι καυκαλήθρες χρησιμοποιούνταν σε αφεψήματα για τόνωση.

Έτσι, τα χόρτα βρίσκονταν στο μεταίχμιο διατροφής και ιατρικής, κάτι που αντανακλάται και στη ρήση του Ιπποκράτη: «Το φάρμακό σου να είναι η τροφή σου».

Συμβολισμός και τελετουργία

Σε ορισμένες θρησκευτικές τελετές, χόρτα χρησιμοποιούνταν ως καθαρτικά στοιχεία. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως ό,τι προερχόταν απευθείας από τη γη είχε αγνότητα και δύναμη.

---

Τα χόρτα στη σύγχρονη γαστρονομία

Η Ελλάδα διατηρεί μια μοναδική σχέση με τα χόρτα, που συχνά αποκαλούνται «πράσινος χρυσός» της μεσογειακής διατροφής. Σήμερα, τα βρίσκουμε τόσο στην παραδοσιακή όσο και στη μοντέρνα κουζίνα:

Χόρτα βραστά

Ίσως το πιο χαρακτηριστικό πιάτο: ραδίκια, σταμναγκάθι, βρούβες, ζοχοί, πικραλίδες. Σερβίρονται με ελαιόλαδο και λεμόνι, ως συνοδευτικό ψαριού ή κρέατος.

Χορτόπιτες

Οι χορτόπιτες, από την Ήπειρο ως την Κρήτη, παραμένουν ένα από τα πιο αγαπημένα ελληνικά φαγητά. Περιέχουν συνδυασμούς από:

καυκαλήθρες

μυρώνια

λάπαθα

σπανάκι

τσουκνίδα

πράσο

Σαλάτες και μεζέδες

Αντίδια και σέσκουλα τρώγονται ωμά ή μαγειρεμένα.

Σταμναγκάθι, ιδιαίτερο κρητικό χόρτο, συχνά μαγειρεύεται με αρνί ή χοιρινό.

Μαρουλίδα και γλυστρίδα μπαίνουν σε φρέσκες σαλάτες.

Δημιουργική κουζίνα

Στη σύγχρονη γαστρονομία, τα χόρτα εμπνέουν νέες ιδέες:

Ριζότο με σταμναγκάθι.

Πέστο με καυκαλήθρα και καρύδι.

Πίτες με τσουκνίδα και φέτα.

Τραχανάς με χόρτα της εποχής.

Υπερτροφή με παγκόσμια αξία

Τα άγρια ελληνικά χόρτα θεωρούνται σήμερα «superfoods», καθώς είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, σίδηρο, βιταμίνες και φυτικές ίνες. Δεν είναι τυχαίο ότι η μακροζωία σε περιοχές όπως η Κρήτη και η Ικαρία αποδίδεται, εν μέρει, στην καθημερινή κατανάλωσή τους.

---

Πηγές

Θεόφραστος, Περί Φυτών Ιστορίαι

Ιπποκράτης, Περί Διαίτης

Αθήναιος, Δειπνοσοφιστές