Στὶς 24 Αὐγούστου ἡ Ἐκκλησία μας τιμάει τὴν μνήμη ἑνὸς μεγάλου Ἁγίου, τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, τοῦ Πατροκοσμᾶ, ὅπως τὸν ἀποκαλεῖ ὁ λαός μας. Ὁ Ἅγιος, μὲ τὴν δράση του, κάλυψε καὶ τὶς τρεῖς πτυχὲς τοῦ ἔργου τῆς Καθολικῆς Ὀρθοδοξίας, τὴν πνευματική, τὴν μορφωτικὴ καὶ τὴν κοινωνική, ὅπως ἐξ ἄλλου δηλώνει καὶ τὸ Ἀπολυτίκιό του. Ὑπῆρξε πνευματικὸς Πατέρας, πού «κατεκόσμησε τὴν Ἐκκλησία μὲ τὴν διδασκαλία τῆς πίστεως», κήρυκας τοῦ Εὐαγγελίου, ποὺ «κατέσπειρε» μὲ τὸν ἱεραποστολικό του ζῆλο «τὰ θεῖα διδάγματα», καὶ κοινωνικὸς ἐργάτης, ποὺ ἀγωνίστηκε γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν θείων διδαγμάτων, ἐπισφραγίζοντας τὸν ἀγῶνα του «μαρτυρικῶς».
Γιὰ νὰ ἀξιολογήσῃ, βεβαίως, κάποιος καλύτερα τὴν προσφορά του, χρειάζεται νὰ κάνῃ μιὰ ἱστορικὴ ἀναδρομὴ στὶς συνθῆκες ποὺ ἐπικρατοῦσαν στὴν ἐποχή του: ὁ 18ος αἰῶνας, ὁπότε ὁ Ἅγιος ἀναπτύσσει τὴν δράση του, εἶναι ἀπὸ τοὺς πιὸ δύσκολους γιὰ τὸ γένος. Ἀπὸ τὴν μιά, ἡ ἀμάθεια καί, ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἡ βαριὰ φορολογία ὁδηγοῦσαν σὲ ἠθελημένους ἐξισλαμισμούς. Οἱ ἄνθρωποι συχνά, γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὰ παραπάνω δεινά, κατέφευγαν σὲ πιὸ ὀρεινὲς περιοχές, ὅπου, ὅμως, λόγῳ τῆς ἐλλείψεως ἐκκλησιῶν καὶ σχολείων κινδύνευαν νὰ ἐξαγριωθοῦν τελείως. Στὰ νησιά, πάλι, ἡ κατάσταση δὲν ἦταν καλύτερη, λόγῳ τῆς δράσεως τῶν δυτικῶν μισσιοναρίων, παπικῶν καὶ προτεσταντῶν, ποὺ ἐργάζονταν ὕπουλα γιὰ τὴν ἀλλοίωση τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος.
Μέσα σὲ αὐτὲς τὶς συνθῆκες ξεκινάει τὸ ἱεραποστολικό του ἔργο ὁ Πατροκοσμᾶς. Ἐγκαταλείπει τὴν μοναστικὴ ἡσυχία τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ ὀργώνει μὲ τὶς περιοδεῖες του, τρεῖς ἢ τέσσερις, σύμφωνα μὲ ἄλλες πηγές, ὅλη τὴν Ἑλλάδα, ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη μέχρι τὴν Πελοπόννησο, τὰ νησιὰ τοῦ Ἰονίου, τὰ Δωδεκάνησα.
Ὁ Ἅγιος πίστευε στὴν πνευματικὴ καὶ μορφωτικὴ ἀναγέννηση τοῦ λαοῦ, ὥστε νὰ διεκδικήση τὴν ἐλευθερία του. Ἔλεγε, μάλιστα, χαρακτηριστικὰ ὅτι «τὸ σχολεῖο ἀνοίγει τὶς Ἐκκλησίες». Γι’ αὐτὸ καὶ σὲ ὅποιο μέρος πήγαινε παρώτρυνε νὰ φτιάξουν σχολεῖο, διότι ἀπὸ τὸ σχολεῖο μαθαίνει κανεὶς γιὰ τὸν Χριστό, διδάσκεται τὴν ἱστορία, τὴν ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα καὶ τὴν γλῶσσα.
Ποῦ νὰ ζοῦσε στὶς ἡμέρες μας ὁ Ἅγιος, νὰ ἔβλεπε τί μαθαίνουν σήμερα στὸ σχολεῖο τὰ κατακαημένα τὰ ἑλληνόπουλα! Μόνον Χριστὸ καὶ Ἑλλάδα δὲν διδάσκονται. Ὑπάρχουν, βεβαίως, καὶ φωτισμένοι δάσκαλοι ποὺ διδάσκουν στὰ παιδιά μας γνώσεις ἀλλὰ καὶ ἀξίες, σὲ πεῖσμα ὅσων ἀντιφρονοῦν καὶ ἀντιστρατεύονται τὰ ἀνθρωπιστικὰ ἰδεώδη τῆς ἀληθινῆς παιδείας.
Ο ἴδιος, πάντως, ὅπως γράφει σὲ μιὰ ἐπιστολὴ πρὸς τὸν ἀδελφό του Χρύσανθο, εἶχε ἱδρύσει 210 σχολεῖα, 10 ἑλληνικὰ (δηλαδὴ ἀνώτερα, γυμνάσια) καὶ 200 γιὰ τὰ κοινὰ γράμματα, δηλ. κατώτερα, δημοτικὰ σχολεῖα, και εἶχε θέσει τὶς βάσεις γιὰ ἄλλα 1100 κατώτερα (δημοτικά)! Τεράστια, πράγματι, ἡ προσφορά του στὴν διαφώτιση τῶν ἑλληνοπαίδων μισὸ περίπου αἰῶνα πρὶν ἀπὸ τὴν ἔκρηξη τῆς ἐπαναστάσεως!
Γνωρίζοντας, μάλιστα, ὁ Ἅγιος τὴν δράση τῶν προτεσταντῶν καὶ τῶν παπικῶν, ποὺ βασιζόμενοι στὴν ἀπαιδευσία τοῦ λαοῦ ὑπονόμευαν καὶ τὴν πίστη καὶ τὴν γλῶσσα του, ἐπέμενε στὴν γνώση καὶ στὴν χρήση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ἐφ’ ὅσον «ἡ Ἐκκλησία εἶναι στὴν Ἑλληνική, διότι καὶ τὸ γένος μας εἶναι ἑλληνικό». Στὴν συνείδηση τοῦ Ἁγίου καὶ ὁλοκλήρου τοῦ λαοῦ, ἀσφαλῶς, πίστη καὶ γλῶσσα ἦταν (καὶ εἶναι) ἀλληλένδετα καὶ λειτουργοῦν συνεκτικὰ γιὰ τὴν στερέωση τοῦ ἐθνικοῦ φρονήματος.
Γνήσια ὀρθόδοξος ὁ Πατροκοσμᾶς κήρυττε τὴν διπλῆ, σταυρικὴ ἀγάπη, πρὸς τὸν Θεὸ καὶ πρὸς τοὺς ἀδελφούς: «Καὶ μεῖς, λοιπόν, ἐὰν θέλωμε νὰ λέμε τὸν Θεό μας Πατέρα, πρέπει πρῶτα νὰ ἔχωμε δύο ἀγάπες, ἀγάπη στὸν Θεὸ καὶ ἄλλη ἀγάπη στὸν πλησίον...».
Οἱ ὁμιλίες του ἦταν ἁπλὲς καὶ κατανοητές, στηριγμένες στὰ Συναξάρια, ποὺ ἀγαποῦσαν ἰδιαιτέρως οἱ τυραγνισμένοι ραγιᾶδες, διότι παρουσίαζαν τὸν βίο καὶ τὴν πολιτεία ἀγαπημένων Ἁγίων, ποὺ ἀγωνίζονταν, ὅπως καὶ ἐκεῖνοι, νὰ στηριχτοῦν μὲ πίστη στὸν Θεὸ καὶ ἀγάπη πρὸς τὸν συνάνθρωπο.
Κατὰ τὸν κρίσιμο 18ο αἰῶνα, ποὺ οἱ ἐξισλαμισμοί, ὅπως εἴπαμε, εἶχαν αὐξηθῆ ἐπικίνδυνα, ἀφ’ ἑνός, ὁ Πατροκοσμᾶς, μὲ τὸν φλογερό του λόγο, ἀφ’ ἑτέρου, ὁ Ἅγιος Νικόδημος Ἁγιορείτης μὲ τὴν γραφίδα του καὶ τὴν πνευματική του καθοδήγηση βοήθησαν, ὥστε κυρίως οἱ νέοι νὰ ἐνισχυθοῦν στὴν πίστη, γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὸν ἐξισλαμισμό, ἢ νὰ ἐνθαρρυνθοῦν πρὸς τὸ μαρτύριο, ἐμπνεόμενοι ἀπὸ τὸ παράδειγμα ἄλλων νεομαρτύρων.
Ἂν καὶ ἱερομόναχος ὁ Πατροκοσμᾶς, δὲν ἐνδιαφέρθηκε μόνον γιὰ θέματα πίστεως ἢ ἔστω ἀναμορφώσεως τοῦ βίου τῶν πιστῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ ζητήματα κοινωνικῆς δικαιοσύνης. Σὲ ὅ τι ἀφορᾶ τὴν ἰσότητα ἀνδρῶν-γυναικῶν, ὁ Ἅγιος ἔλεγε χαρακτηριστικὰ ὅτι «ὁ Θεὸς δὲν ἔπλασε τὴν γυναῖκα οὔτε ἀπὸ τὸ κεφάλι τοῦ ἀνδρός, γιὰ νὰ εἶναι ἀνώτερη, οὔτε ἀπὸ τὰ πόδια, γιὰ νὰ εἶναι κατώτερη, ἀλλὰ ἀπὸ τὸ πλευρό του, γιὰ νὰ εἶναι ἴση (ἰσότιμη)».
Γενικῶς, ὁ Ἅγιος ὑπερασπιζόταν τοὺς πτωχοὺς καὶ ἀδυνάτους ἐνάντια στὴν καταπιεστικὴ συμπεριφορὰ τῶν πλουσίων δυναστῶν των, στιγμάτιζε τὴν ἀδιαφορία τοῦ ἀνωτέρου κλήρου γιὰ τὸν λαό, ἐπέκρινε τὴν διχόνοια καὶ τὰ πάθη ποὺ διασποῦσαν τὴν ἑνότητα καὶ τὴν ὁμοψυχία καὶ ἀποτελοῦσαν ἐμπόδια στὴν ἀντιμετώπιση τοῦ κοινοῦ ἐχθροῦ.
Ὅπως ὅλοι μας οἱ Ἅγιοι, ἔτσι καὶ ὁ Πατροκοσμᾶς ἀγαποῦσε ἰδιαιτέρως τὴν φύση. Μὲ προτροπή του μπολιάστηκαν χιλιάδες ἄγρια δένδρα καὶ ἔγιναν καρποφόρα. Γνωστὴ ἐξ ἄλλου ἡ προφητεία του ὅτι «οἱ ἄνθρωποι θὰ μείνουν πτωχοί, γιατὶ δὲν θά ‘χουν ἀγάπη στὰ δένδρα». Πράγματι, οἱ ἄνθρωποι, μὲ τὴν ἀλαζονεία καὶ τὴν ἀδηφαγία μας, προκαλοῦμε ἀνυπολόγιστες ζημιές, μὲ τὶς πυρκαγιὲς καὶ ὅλες τὶς ἄλλες καταστροφικές μας ἐπεμβάσεις.
Στὰ πλαίσια τοῦ σύντομου αὐτοῦ ἄρθρου δὲν ὑπάρχει, ἀσφαλῶς, ἡ δυνατότητα νὰ ἀναπτύξῃ κάποιος ἐπαρκῶς τὴν πολυδιάστατη προσφορὰ τοῦ Ἁγίου. Τὸ κήρυγμά του, πάντως, εἶχε μεγάλη ἀπήχηση περισσότερο στὰ λαϊκὰ στρώματα καὶ στὶς πιὸ εὐάλωτες κοινωνικὰ ὁμάδες, ποὺ γνώριζαν μεγαλύτερη καταπίεση. Ἔβρισκε ὅμως ἀνταπόκριση καὶ σὲ ἀνώτερα κοινωνικὰ στρώματα, κυρίως σὲ πλούσιες γυναῖκες, ποὺ ἐνθουσιάζονταν ἀπὸ τὴν αὐθεντικότητα καὶ τὴν δύναμη τοῦ λόγου του καὶ ἔσπευδαν νὰ τὸν ἐφαρμόσουν ἐμπράκτως.
Αὐτὸ βεβαίως δὲν ἄρεσε σὲ ὅσους διαπίστωναν ὅτι οἱ διδαχὲς τοῦ Ἁγίου ἀπειλοῦσαν τὰ ἄνομα συμφέροντά των καὶ ἐπιφέρουν κοινωνικὲς ἀλλαγές, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ Ἅγιος νὰ ὁδηγηθῇ τελικὰ στὸ μαρτύριο.
Ὅσο γιὰ τὶς προφητεῖες τοῦ Ἁγίου ἐπιβεβαιώνονται συνεχῶς. Μεταξὺ ἄλλων ὁ Ἅγιος προέβλεψε ὅτι μετὰ ἀπὸ τὴν ἀπελευθέρωση ἀπὸ τοὺς Τούρκους, θὰ ἔλθη τὸ «ψευτορωμαίϊκο», νὰ μὴν τὸ πιστέψωμε. Δυστυχῶς, ὁ λαὸς συνεχίζει νὰ ὑποφέρη ἀπὸ τὶς συνέπειες αὐτοῦ τοῦ «ψευτορωμαίϊκου», διότι πιστεύει διαρκῶς σὲ νέους καὶ περισσότερο ὕπουλους δυνάστες, ποὺ καταφέρνουν νὰ τὸν παραπλανοῦν καὶ νὰ τὸν κρατοῦν αἰχμάλωτο.
Στὶς μέρες μας, μάλιστα, οἱ συνεχῶς μεταλλασσόμενοι αὐτοὶ δυνάστες ἀπειλοῦν καὶ πάλι, φανερὰ καὶ ὑπογείως, τὴν πίστη καὶ τὴν πατρίδα. Ἀλλοιώνουν τὶς ἀξίες μας, ὑπονομεύουν τὴν γλῶσσα μας, καλλιεργοῦν τὴν σύγχυση, ἐνισχύουν τὶς διχόνοιες καὶ τὶς κοινωνικὲς ἀντιθέσεις, μὲ ἀπώτερο σκοπὸ τὴν ἐθνικὴ παραίτηση καὶ τὴν παράδοση στὴν ὁλοκληρωτικὴ καταστροφή.
Χρειαζόμαστε καὶ πάλι, σήμερα, φλογεροὺς Πατέρες σὰν τὸν Πατροκοσμᾶ, ποὺ νὰ μᾶς ἐνισχύουν στὴν πίστη στὸν Θεὸ καὶ στὴν ἀγάπη πρὸς τὸν συνάνθρωπο. Χρειαζόμαστε, ἐπίσης, ἐμπνευσμένους διδασκάλους, ποὺ δὲν θὰ διδάσκουν στὰ παιδιά μας τά «ἄθεα γράμματα», ἀλλὰ θὰ τὰ μαθαίνουν, ὅπως ὁ Πατροκοσμᾶς, τί σημαίνει Χριστὸς καὶ πατρίδα. Χρειαζόμαστε, τέλος, κοινωνικοὺς ἐργάτες, σὰν τὸν Πατροκοσμᾶ, ποὺ δὲν θὰ συμβιβάζονται μὲ τὰ ἄνομα συμφέροντα, δὲν θὰ ξεπουλοῦν τὰ ὅσια καὶ τὰ δίκαια τοῦ γένους μας, θὰ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὸν λαὸ καὶ θὰ μάχωνται μέχρι θυσίας γιὰ τὴν συνεργασία καὶ τὴν εἰρηνικὴ συνύπαρξη ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ὅπου γῆς.
Ὅταν ἀποφασίσωμε νὰ ζήσωμε καὶ ἐμεῖς, σήμερα, ἀληθινὴ χριστιανικὴ ζωὴ καὶ νὰ πολιτευτοῦμε «σωφρόνως, δικαίως καὶ εὐσεβῶς» (Τίτ., β’ 12), τότε θὰ ἔχῃ λάβει καὶ ὁ Πατροκοσμᾶς τὴν πληρωμή του. «Ἐὰν τὸ κάμνετε, τότε δὲν μὲ φαίνεται καὶ ἐμὲ ὁ κόπος μου. Εἰ καὶ δὲν τὸ κάμνετε, φεύγω λυπημένος μὲ δάκρυα στὰ μάτια».
Ἐὰν θέλωμε νὰ εὐχαριστήσωμε τὸν Ἅγιο ποὺ ἐργάστηκε μὲ κόπο καὶ αὐτοθυσία γιὰ τὴν δική μας σωτηρία, ἂς τὸν παρακαλέσουμε, ὅπως λέει τὸ λαϊκὸ ἆσμα: «Βοήθα μας, Ἅη Γιώργη, καὶ σύ, Πατροκοσμᾶ, νὰ πάρουμε τὴν Πόλη καὶ τὴν Ἁγιὰ Σοφιά», νὰ βοηθήση καὶ ἐμᾶς νὰ ἀφυπνιστοῦμε καὶ νὰ ἀγωνιστοῦμε μὲ ὅραμα καὶ ἐλπίδα γιὰ τὴν καθολική μας ἀνάσταση.
Ἅγιε τοῦ Θεοῦ Κοσμᾶ, «φωτιστή τῶν σκλάβων», γίνε ὁδηγὸς καὶ φωτιστὴς καὶ τῶν σημερινῶν σκλάβων Ἑλλήνων καὶ ὅλων τῶν ἀνθρώπων καὶ ἐλέησέ μας νὰ μετανοήσουμε καὶ νὰ ἐργαστοῦμε καὶ μάλιστα νὰ συνεργαστοῦμε γιὰ τὴν ἀπαλλαγή μας ἀπὸ τὰ σύγχρονα δεσμὰ πρὸς δόξα Θεοῦ καὶ γιὰ τὴν σωτηρία μας. Ἀμήν! Γένοιτο!
Σοφία Μπεκρῆ, φιλόλογος – θεολόγος
Ἐνδεικτικὴ βιβλιογραφία:
Αὐγουστίνου Ν. Καντιώτου, πρώην Ἐπισκόπου Φλωρίνης, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, «Προφητεῖες καὶ Διδαχές», Ἐκδόσεις Ὀρθόδοξου Ἱεραποστολικῆς Ἀδελφότητος «Ὁ Σταυρός», ΣΤ’ Ἔκδοση, Ἀθῆναι, 2011, ἀπ’ ὅπου τὰ ἀποσπάσματα τῶν διδαχῶν καὶ οἱ προφητεῖες ποὺ παρατίθενται στὸ παραπάνω ἄρθρο.
Χρυσοστόμου Μαϊδώνη, Ἀρχιμανδρίτου, Ὁ Γέροντας τοῦ Γένους (Διδαχὲς ἀπὸ τὸ Σκαμνὶ τοῦ Πατροκοσμᾶ), Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίου Κοσμᾶ Αἰτωλοῦ, Β’ Ἔκδοση, Ἀρναία Χαλκιδικῆς, 2010.
Μαξίμου Βαρβαρῆ, Καθηγουμένου, Πατροκοσμᾶς, Ὁ Διαπρύσιος Κῆρυξ τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ Μέγας Ἀναμορφωτὴς τοῦ Γένους μας, ἐκδ. «Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός», Ἀθῆναι, 2000.
π. Μεταλληνοῦ Γεωργίου, Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ἐγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαροὺς Μπριτάννικα», 38 (1991), σσ. 246-249.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου